دێرینکۆیۆ لە نێوان جیهانی ژێرەوەی داستانی دەمموزی و بەهه شتی ژێرزەمینی جەمشید دا
(PP 274 – 296)
دکتۆر مەولود ئیبراهیم حەسەن
زانکۆی سەلاحەددین–هه ولێر/ کۆلیژی زمان / بەشی زمانی کوردی
بڵاوكردنهوه : 29/10/2020
DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.17
پوختەی توێژینەوەکە
ئەفسانەو ئایین و شوێنەوار سێینەی هه رەکۆنن کە مرۆڤ جێ دەست و هزری خۆی تێدا بە جێهێشتووەو چالاکی خۆی تێدا نواندووە ،بە پێی توێژینەوە زانستیەکان دەرکەوتووە کە مرۆڤ لە ڕۆژگارێکی یەکجار زووەوە لە سەر ئاستی (ئایین و ئەفسانەو فەلسەفە)ەو بیری کردووتەوەو بە پێی ئەو ئایین و ئەفسانەو فەلسەفەشەوە شاخی هه ڵکۆڵیوەو نەخشی کردووەو پەرستگاو پەیکەرو خانووی درووستکردووە . ئێمە بۆ سەڵماندنی ئەم ڕایە لەم توێژینەوەیەدا شاری (دێرینکۆیۆ ) ژێر زەوی لە باکووری کوردستان لە گەڵ ( جیهانی ژێرەوە )ی داستانی (ئینەننا و دەمموزی = عەشتارو تەموز) سۆمەری و (بە هه شتی ژێرزەمینی ) جەمشیدی پاشای کەیانیدا دەکەین بە بابەتی توێژینەوەویەکی بەراوردکاری و بە دوای زەمەن و خاڵە هاو بە شەکانیان دا دەگەڕێن و هه وڵدەدەین پەیوەندی نێوانیان بدۆزینەوەو ڕووداوە مێژووییەکان و ڕووداوی داستانەکان بهێنینەوە نێو جوگرافیای دێرێنکۆیۆ ولە مەشدا پەنا بۆ زانستیی شوێنەوارو مێژووی کۆن و هێما ئایینی و فەڵسەفیەکانی ئەو بیرو هزرە کۆنانە دەبەین کە سەرەداوو شوینەواریان لە جوگرافیای ڕووداوی داستانەکان دەستدەکەون .لەم لێکۆلینەوەشدا بە پێی پێویست سود لە زیاتر لە پسپۆریەک وەردەگرین ، ئەوێش ( زانستی ئەفسانە ناسیی و شوێنەوارناسیی و ئایینناسیی و مرۆڤناسیی و مێژووە ) کە لای ئێمە لێکۆڵینەوەکان سەڵماندوویانە کە پسپۆریەکان هه رهه موویان بەرهه می بیرکردنەوەی مرۆڤن لە هه موو سەردەم و شوێنێکدا، هه ربۆیە لەزۆر ڕووەو تێکدەکەنەوەو لێکدانابڕێن .
لە کۆتاییدا ئەو ئەنجامانە دەستنیشان دەکەین کە لێکۆڵینەوەکە پێی گەیشتووە ،
کلیلی وشەکان: جیهانی ژێرەوە ،بەهه شتی ژێرزەمینی ، عەشتار، دەمموزی ، جەمشید ، دێرینکۆیۆ.
ئەو سەرچاوەو کتێبانەی بۆ ئەم توێژینەوەیە سودیان لێبینراوە :
کتێبە کوردیەکان :
١-حەسەن،مەولود ئیبراهیم ،قەدەغەشکێنی ،چاپی یەکەم ،دەزگای سەردەم بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە ،٢٠٠٠ سلێمانی
٢-محمد ،مەسعود معمد،گەشتەکەی زینۆفۆن،وەرگێڕان ،وەزارەتی ڕۆشنبیری و لاوان ،چاپی دووەم ، ٢٠١٢ هه ولێر
٣-هه رشەمی ،شاسوار،داستانی گلگامش ئەو کە قوڵایی بینی ،وەرگێڕان لەسوێدیەوە ،چاپی یەکەم ،چاپخانەی تاران ،٢٠١٧ تاران
٤-هه رشەمی، شاسوار، ئاوڕێک لە زمانی سۆمێری ، ناوەندی توێژینەوەی مێژووییجەمیل ڕۆژبەیانی .،سلیمانی ٢٠١٨
کتێبە فارسیەکان:
١-بهار،مهرداد،پژوهش دراساتیر ایران، پارەئ نخست و دویم، چاپ اول،شاپک ،تهران
١٣٧٨
٢-هولد،جفری هاوس .گزنفون: بازگشت دە هزار یونانی ،ترجمە؛منوچهر امیری،انتشارات نیل باهمکاری موسسە انتشارات فرانکلین ،تهران –نیویورک ١٣٣٩
٣-فرای ، ریچارد نلسون،تاریخ باستانی ایران ،مترجم، مسحود ڤجب نیا ،انتشارات حلمی فرهنگ، چاپ دوم ، تهران ١٣٨٢
٤-حفیفی،دکتر رحیم،اساطیر و فرهنگ ایران ،در نوشتەهای پهلوی ،انتشارات توس ،چاپ دووەم ،حیدری شابک، تهران ١٣٨٣
٥-تهامی ،مرتضی.شاه ارمانی وارمان شهر ،جستارهای تاریخی پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگ ،دو فضل نامە علمی –سال نهم ،شمارە ای اول بهار وتابستان ،ایران ١٣٩٧
کتێبە عەرەبیەکان:
١-الماجدی ، دکتور خزعل،عراقولوجی ،عراق ماقبل التاریخ،لاطبعە الاولی ،لبنان
٢٠١٧
٢- الماجدی، دکتور خزعل،انبیائ السومریون ،کیف تحول عشرە ملوک سومریین الی عشرە انبیاء توراتیین ؟الناشر مرکز الثقافی ، ، طبعە الاولی لبنان ،بیروت ٢٠١٨
٣-سعدالله، صلاح،زینفون مسیرە عشرە الاف عبرکردستان،ترجمە ،منشورات دار التاخی ،طبعە الاولی ،مطبعە السلام ، بغداد ١٩٧٣
٤- کریمە، صموئیل نوح،الاسطورە السومریە ، انانا،ارشیگیکال،دیموزی ،ترجمە؛وتقدیم : د.شاکر الحاج مخلف ،تموز طباعە ونشر.توزیع.طبعە الاولی ،دمشق ٢٠١٦
سەرچاوە ی پێگە ئەلیکترۆنیەکان-
تێبینی : بە هوی ئەوەی کە شآری ژێر زەمینی (دێرینکۆیۆ) بە شێوەی تێب هیچ سەرچاوەیەک دەست نەکەوت ناچار بووم پشت بە پێگە ئەلیکترۆنیەکان ببەستم و سودیان لێببێنم .
بەزمانی عەرەبی :
١-ع-الباحثوى السوريون- هلبوط الالهةالى العالم السفلى عذابات تموز الالهة الذى مات صبنا الجميع -19/12/2018
https://w.w.w.syr-res.comarticle/9772.html
٢-ع-عشتار الهة الحب والجمال- مهدي سلمان الرسام 25/2/2019
https;//w.w.w.alnoor.se/article.asp?d268624
3-ع-العالم السفلي عند السوريون و البابليون-محمدعلي يوسف-19/12/2018
اhttp://w.w.w.almothaqaf.com/b 1d/923516
4-ع-اسرارعشتار وتموز – امجد سيجرى -14/1/2019
http;//w.w.w.ahewar.org/s.asp?aid=610006&r=0
5-ع-النص البابلي لاسطورة نزوالالهة عشتار-انانا-الي العالم السفلي- 14/1/2019
http://w.w.w.aly-abbara.com/litteraturepoesie_arabe/Mythologie_fables/Tammouz_ishtar_bael.html
6-ع-ديرينكويو مدينة كاملة تحت الارض في تركيا- اميرة الجمال18/12/2018
https://w.w.w.noonpost.org/content/23257
7-ع-مدينة ديرينكويو من اجمل المدن العالم تحت الارض-18/12/2018
https://w.w.w.almrsal.com/post/332975
8-ع-ماهية مدينة ديرينكويو ومن بناهاومن حكمها- شيار جمو-12/12/2018
https;//w.w.w.shiyarjemo.com2016/04/blog-post_2.htmi
9-ع-مدينة ديرينكويو من اجمل المدن العالم تحت الارض-
المدينة التيتقبع تحت الارض- 21/12/2018
https;//alpha-scl.org/threads/%d9%85
10-ع-صور مدينة الجن في منطقة ديرينكويو- 21/12/2018
https://w.w.w.dreamb0xgate.net/forum/dream384783/
11-ع-ماذا تعرف عن مدينة ديرينكويو- 21/12/2018
https://w.w.w.sbadalrehman.org/t544-topic
١٢-ع-هبوط سیدە الانوثە الی العالم السفلی -٢٠/٤/٢٠١٨
https;//w.w.w.facebook.com/IRAQ/WadyAlrafidyn/potos
١٣-ع-مدینە دیرینکویو احدی-٢١/١٢/٢٠١٨
http://klyoom.com/misceous%d9%85
سەرچاوە ئەلیکترۆنیەکان:
بە زمانی فارسی :
١-ف-ایرانیوم – جمشید -٢٢/١٢/٢٠١٨
http://iraniom.blogfa.com/post/1036%d8%ac%d9
٢-ف-جمشید کدست وچە دربارەاش می گویند؟
https://seemorgh.comculture/history-and-civilization/-and-civilition-of-iran/56046-56046
٣-ف-شهرهای زیرزمینی در ایران و جهان -٢٢/١٢//٢٠١٨
https://w.w.w.topnaz.com%d8%b4%d9%87
٤-ف-پیشدادیان (اولین پادشاهان عالم)اسطورەهاو افسانەها-١٦/١١/٢٠١٨
https://muth.tarikhema.org/article-1342%D9%BE%DC
٥-ف-داستان جمشید در شاهنامەی فردوسی و تحلیل ان –دکتر منصوەرستگارفسائی-٢٠/١٢/٢٠١٨
https://dr-rastegar.persianblog.ir/3MQ6bQXkdMiDDLOLypEx-%
٦-ف-پناگاه زیر زمینی ییما/جمشید در دوران عصر یخبندان-اینفو-١٤/١/٢٠١٩
https;//infu.ir%D9%BE%D9
٧-ف-بزرگترین شهر زیرزمینی کشف شدەدر ترکیە-٢٢/١٢/٢٠١٨
http;//namnak.com%d8%a8%d8
٨-ف-دیرینکویو،شهر زیرزمینی زردشتیان+تصاویر-تابناک-١٤/١/٢٠١٩
https;//w.w.w.tabnak.ir/fa/news/231865%D8
٩-ف-ایرانویچ گمشدە -٧، بهشت گمشدە ایرانیان ، ٢٢/١٢/٢٠١٨