(كاریگەریی حافظی شیرازی لەسەر صافی هیرانی)

(تأثير الحافظ الشيرازي على الصافي الهيراني)

The Influence of Hafez Shirazi on Safi Hirani

 (لێكۆڵینەوەیەكی بەراوردكارییە)

(PP 331 – 349)

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.20

پوختە

کاریگەریی حافظى شیرازی لەسەر صافی هیرانی

(كاریگەریی (حافظی شیرازی( لەسەر (صافی هیرانی)( ناونیشانی ئەم لێكۆڵینەوەیە و بەپێی بنەماكانی قوتابخانەی فەڕەنسی لێكۆڵینەوەكە ئەنجامدراوە.

سادەترین پێناسەی کاریگەریی ئەوەیە، کە نووسەرێک یا چەند نووسەرێک لە ئەنجامی خوێندنەوە و کاریگەریبوون بە ڕۆشنبیری و بیرکردنەوەی نەتەوەیەکی دیکە دەکەونە ژێر کاریگەرییەوە. ئەم کاریگەرییەش بە ئاشکرا لە نووسین و بەرهەمەکانیاندا ڕەنگدەداتەوە، هەربۆیە بە ڕای زۆرینەی نووسەران ئەدەبی پاک و بێگەرد و دوورەپەرێز نییە، بەڵکو هەموو ئەدەبێک کەم تا زۆر لاساییکردنەوە و چاولێکەری ئەدەبی دیکەی بەسەرەوەیە.

ئەدەبی کوردیش لە کۆن و نوێدا لەژێر هەژموونی ئەم کاریگەرییە بەدەرنەبووە، بە تایبەتیش هەژموون و کاریگەریی ئەدەبی فارسی بەسەریەوە، کە لە چەند ڕێگەیەکەوە لە نێو بەرهەمی شاعیرانی ئێمەدا ڕەنگیداوەتەوە.

یەکێک لەو شاعیرانەشی کە کەوتووەتە ژێر کاریگەریی (حافزی شیرازی)، (صافی هیرانی)یە، کە (صافى هیرانى) فارسیزانێکی باشبووە، بە جۆرێک لە کۆی (٢١٨) شیعر (١٤٩)یان بە زمانی فارسی و (٥٥)یان بە زمانى کوردى نووسیوە، ئەم شیعرانە سەربارەی ئەوەی فارسییەکی ڕەوانیان تێدا بەکارهاتووە، شێواز و بیرکردنەوەی (حافزی شیرازی)ش بە ڕوخسار و نێوەڕۆکەکەیانەوە دیارە.

بۆیە ئەم توێژینەوەیە دەبێتە هەوڵێک بۆ نیشاندانی ئەم پێوەندی و کاریگەربوونە لە هەردوو لایەنی ڕوخسار و ناوەرۆکەوە بە پێی بنەماکانی میتۆدی پەسنی (وەسفى)، لە ژێر ڕۆشنایی و بنەماکانی قوتابخانەی فەڕەنسی بەراوردکاری.

گرنگی و بایەخی توێژینەوەکە نیشاندانی کاریگەربوونی شاعیرێکی دیاری قوتابخانەی بابانە، چونکە وەک ئەوەی ئێمە بزانین زۆرینەی توێژینەوەکانی بەر لە ئێمە بۆ شاعیرانی سێکوچکەی بابان تەرخانکراوە، بە دەگمەن ئاوڕ لە شاعیرانی تر دراوەتەوە، بۆیە ئێمە ویستمان ئەم کارە تایبەت بکەین بەم شاعیرە، هەروەها خاڵی جیاوازی ئەم توێژینەوەیە لە کارەکانی پێشووتر ئەوەیە، کە گرنگی بە هەردوو لایەنی ڕوخسار و ناوەرۆک دەدات، واتە تەنیا جەختی لەسەر لایەنێکی دیاریکراو نەکردووەتەوە.

سروشت و پێکهاتەی توێژینەوەکە ئەوە دەخوازێت، جگە لە پێشەکی وەک سەرەتا و دەروازەیەک بۆ چوونە نێو باسەکەوە، بە پێی پلانێکی زانستی دابەشى سەر دوو بەش بکرێت، بەم شێوەیە:

بەشى یەکەم: ئەم بەشە بە شێوەیەکى گشتی (دەروازەیەک بۆ ئەدەبی بەراوردکاری) و (بنەما و میکانیزمی قوتابخانەی ئەدەبی فەڕەنسی و چۆنیەتی پراکتیزەکردنی) و (ئەدەبیاتی کوردی و کاریگەربوون بە ئەدەبیاتی بێگانە)ى تێدا خراوەتە ڕوو.

بەشى دووەم: ئەم بەشەش (کاریگەربوونی صافی هیرانی بە ئەدەبی بێگانە و هۆکارەکانی) و (بەراوردکردنی شیعرەکانی صافی و حافظ)ـە، کە ڕاستەوخۆ پێوەندیی بە ناونیشانی توێژینەوەکەمانەوە هەیە لە هەردوو لایەنی ڕووخسار و نێوەرۆکەوە.

لە کۆتاییشدا گرنگترین ئەنجامە بەدەستهاتووەکانی ئەم بەراوردکارییە و لیستی سەرچاوە بەکارهاتووەکان لەگەڵ پوختەی توێژینەوەکە بە زمانەکانى (کوردى، فارسی، عەرەبى و ئینگلیزی) خاوەتەڕوو.

وشە کلیلییەکان: ئەدەبى بەراوردکارى، کاریگەرى، کاریگەربوون، (حافظ)ى شیرازى، صافى هیرانى.

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

سه‌رچاوه‌كان 

كوردی

كتێب:

• ئالیكساندەر دیما (2011)، پرەنسیپەكانی ئەدەبناسی بەراورد، و. ئەنوەر قادر محەمەد، چا. كەمال، سلێمانی.
• ئەكرەم عەنەبی (2008)، مەحرەمی راز، چا. خانی، دهۆك.
• د. ئیبراهیم ئەحمەد شوان (2014)، بەراوردی ئەدەبی، چا. زانكۆی سەلاحەدین، هەولێر.
• دیوانی (حافظ)ی شیرازی (1387)هـ.ش.، شەونم، و. عەباسی حەقیقی، چا. ئینتشاراتی كوردستان، سنە.
• دیوانی صافی (2004)، محەمەدی مەلا مستەفای هیرانی، چا. وەزارەتی پەروەردە، هەولێر.
• دیوانی صافی (1973)، گیو موکریانی، چاپخانه‌ی کوردستان، هه‌ولێر.
• د. ڕێزان ساڵح مەولود (2013)، پێگەی ژن لە دیدی قوبادی جەلیزادە و نەزار قەبانییدا، چا. حاجی هاشم، هەولێر.
• د. عەبدوڵا خدر مەولود (2013)، الایا ایها الساقی و دوازدە بابەتی تر، چا. رۆژهەڵات، هەولێر.
• عەزیز گەردی (1978)، ئەدەبی بەراوردكاری، چا. كۆری زانیاری كورد- بەغدا، بەغدا
• د. کمال معروف (2007)، زانستی ئه‌ده‌بی به‌راوردکاری، چاپی یه‌که‌م، جاپخانه‌ی یاد، سلێمانی.
• محەمەد عبدالسلام كەفائی (2011)، ئەدەبی بەراوردكاری، و. هەژار رەحیمی، چا. رۆژهەڵات، هەولێر.

گۆڤار:

• د. مارف خەزنەدار (2007)، ئەدەبی بەراوردكاری و پەیدابوونی لای ئێمە، گ. ئەكادیمی، ژ5، هەولێر.
• محەمەد ئەحمەد حەسەن (2007)، ئەدەبی بەراوردكاری و دەوڵەمەندكردنی ئەدەبی نەتەوایەتی، گ. ڕامان، ژ125، 5/10.
• عه‌زیز گه‌ردی (1383 هـ‌.ش)، ڕابه‌ری کێشی شیعری کلاسیکی کوردی، انتشارات سامرند، چاپ اول، پیرانشهر.
• دکتۆر محەمەد نوورى عارف (١٩٧٤)، تەئسیرى زمان و ئەدەبى فارسى لەسەر ئەدەبى کوردى، گۆڤارى کۆلیجى ئەدەبیات ــ زانستگاى بەغدا،چاپخانەى معاریف، ژ. ١٨، بەغدا.

نامەی ئەكادیمی:

• عیماد وەیسی خالید (2003)، بەراوردكردنی داستانی (شێخی سەنعان)ی عەتاری نیشاپووری و فەقێی تەیران، ز.دهۆك.
• سەردار ئەحمەد حەسەن (1993)، (صافی) ژیان و بەرهەمی، نامەی ماستەر، ز. سەلاحەدین.

عەرەبی

كتێب:

• د. محمد غنیمی هلال (١٩٧٧ ) ، الادب المقارن، دار عدوە الثقافە، ط5، بیروت
• د. عبده عبود (1999)، الأدب المقارنە، مشکلات وافاق، اتحاد الكتاب العرب، دمشق.
• عزالدین المناصرة (1988)، مقدمة فى نضریة المقارنة، ط١، عمان.

فارسی                                                   

• دیوان حافظ (1391)هـ.ش.، براساس نسخه غنی قزوینی، ناشر: پیمان، چاپ ششم، تهران.