ده‌ق و گوتار له‌ زمانى كورديدا چه‌مك و جياوازى                                                                                                                       (PP 253 – 273)

پ.ی. د. دارا حه‌مید محه‌مه‌د

زانكۆی گه‌رمیان ، كۆلێجی په‌روه‌رده‌, به‌شی زمانی كوردی

Dara.hamid@garmian.edu.krd

(ژ.م. 07719475744)

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.16

پوخته‌ :

       ده‌ق Text و گوتار Discourse دوو بابه‌تی زمانیی تێكچڕژاون ، پێكه‌وه‌یی و تێكه‌ڵی ئه‌م دوو بابه‌ته‌ زۆرجار گرفتی زمانه‌وانیی دروستكردووه‌ ، به‌ڕاده‌یه‌ك كه‌ جیاكردنه‌وه‌یان لای زۆرێك له‌ زمانه‌وانان ئه‌سته‌مه‌ چونكه‌ بۆچوونه‌كانيان جیاواز و تاڕاده‌يه‌كيش دژبه‌يه‌كن ، له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ ئه‌م توێژینه‌وه‌یه‌، كه‌ به‌ ناونيشانى (ده‌ق و گوتار له‌زمانى كورديدا، چه‌مك و جياوازى)ه‌وه‌يه‌ و به‌پێى ميتۆدى په‌سنى شيكه‌ره‌وه‌يى ئه‌نجامدراوه‌ ،  هه‌وڵێكه‌ بۆ چاره‌سه‌ركردنى ئه‌و گرفته‌‌ ،  ئه‌ویش به‌ جیاكردنه‌وه‌ی ئه‌م دوو پێكهاته‌ زمانییه‌ و ، خستنه‌ڕووى چه‌مك و بنه‌ماكانيان  و دیاریكردنی سنوور و ستراكچه‌ری Structureهه‌ریه‌ك له‌ ده‌ق و گوتار ، ئاشكرایشه‌ ، كه‌ ده‌ستنیشانكردنی سنوورێكی ته‌واو له‌نێوان هه‌ردوو پێكهاته‌ی ده‌ق و گوتار كارێكی سانا نابێت ، له‌كاتێكدا  كه‌ بزانین ، زۆرێك له‌ زمانه‌وانان و فه‌يله‌سوفه‌كانى وه‌ك ڤان دایك ( Van Dijk) ، ميشيل فۆكۆ ( Foko)، هاليداى (Halliday ) كلاوس برينكه‌ر (Brinker .K)  ، بيشۆ  (PiSho ) و تۆدۆر( Todor ) ….تد بۆچوونی جیاوازیان له‌سه‌ر وابه‌سته‌گیی ئه‌م دوو بابه‌ته‌‌ هه‌یه‌ . هه‌ربۆيه‌ له‌به‌رڕۆشنايى بۆچوونه‌ جياوازه‌كان و  به‌مه‌به‌ستى  چاره‌سه‌ری ئاسته‌نگ و گرفته‌كانی توێژینه‌وه‌كه‌ ئينجا  گه‌یشتن به‌ ئامانجی سه‌ره‌كیی ، كه‌ جیاكردنه‌وه‌ی هه‌ردوو پێكهاته‌ی ده‌ق و گوتاره‌ ، توێژينه‌وه‌كه‌مان ‌ به‌سه‌ر سێ ته‌وه‌ردا دا‌به‌شكردووه ، سه‌ره‌تا چه‌مكه‌ گشتييه‌كان و سنورو و بنه‌ماو پێكهاته‌ى  هه‌ريه‌ك له‌ ده‌ق و گوتار خراونه‌ته‌ڕوو ، دواتر و به سوودوه‌رگرتن له‌ تيۆريى په‌يوه‌نديكردن  ( communication )ى ڕۆمان جاكۆبسون  (R. Jacobson  ) و له‌ڕێى شيكاريى زمانييه‌وه‌ هه‌وڵدراوه‌  هه‌ردوو چه‌مكى ده‌ق و گوتار لێك جيابكرێنه‌وه‌ .

    كليله‌ وشه‌ : تێكست ، ديسكۆرس ، كۆنتێكس ، كۆد ، ئاوێته‌بوون .

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

سەرچاوەکان

• بارت ، ڕۆلان ، 2007 ، چێژى ده‌ق ، و. ئيسماعيل زارعى ، هه‌ولێر .
• عومه‌ر ، على شێخ ، 2015 ، ڕۆنانى ده‌ق و ته‌نگه‌ژه‌ى خود ، كه‌ركوك .
• فه‌رهادى ، ساجيده‌ عبدالله ، 2003 ، ڕسته‌وپاش ڕسته‌ ،نامه‌ى دكتۆرا ، زانكۆى سه‌لاحه‌ددين ، كۆلێجى زمان ، هه‌ولێر .
• قادر ، شێركۆ حه‌مه‌ئه‌مين ، 2009 ،شيكارێكى گوتارى چيرۆكه‌ هه‌واڵ ، نامه‌ى دكتۆرا ، ، كۆلێجى زمان زانكۆى سلێمانى .
• كاكل ، قه‌يس ، 2002 ، په‌يوه‌ندييه‌كانى ناو ده‌ق ، نامه‌ى دكتۆرا ، زانكۆى سه‌لاحه‌ددين ، كۆلێجى زمان ، هه‌ولێر .
• كمال ، ديار على ، 2009 ، گوتارى سياسى كوردى له‌ڕوانگه‌ى پێشگريمانه‌وه‌ ، نامه‌ى دكتۆرا . زانكۆى سه‌لاحه‌ددين ، كۆلێجى زمان . هه‌ولێر .
• محه‌مه‌د ، دارا حه‌ميد  ، 2010 ، واتاسازى ، سلێمانى .
• محه‌مه‌د ،دارا حه‌ميد ،2012 ، شيكارى ڕسته‌ى ئاڵۆز له‌ڕوانگه‌ى پراگماتيكه‌وه‌ ، نامه‌ى دكتۆرا ،كۆليجى په‌روه‌رده‌ ، زانكۆى سلێمانى .
• محه‌مه‌د، دارا حه‌ميد، 2013 ، هه‌ندێ لايه‌ن له‌ تيۆرييه‌كانى زمان ، سلێمانى .
• الباردي ، محمد، 2004 ، إنشائیة الخطاب في الروایة العربیة الحدیثة ، مركز النشر الجامعي ، تونس
• البحيري ، سعيد حسن ، 2010 ، اسهامات اساسية في العلاقة بين النص و النحو و الدلالة ، مؤسسة المختار ،مصر .
• الحميري ، عبدالواسع ، 2014 ، الخطاب و النص ، مفهوم ، العلاقة السلطة ، المؤسسة الجامعية للدراسات و النشر و التوزيع ، بيروت .
• الصائغ ،عبدالاله ،1999 ، الخطاب الشعري الحداثوي و الصورة الفنية الحداثة وتحليل النص ،المركز الثقافي العربي ، بيروت .
• برينكر ، كلاوس ،2004 ، التحليل اللغوي للنص ، ترجمه‌ سعيد البحيري ، مؤسسة‌ المختار ، القاهره‌ ، مصر.
• بغورة ، الزواوي ، 2000 ، مفهوم الخطاب في فلسفة ميشيل فوكو ، الهيئة العامة لشؤون المطابع الاميرية .
• بوگراند ، روبێرت دى ، 1998 ، النص و الخطاب و الاجراء ) ، ترجمة د. تمام حسان ، عالم الكتب ، القاهرة .
• توفيق ، محمود ، 2009 ، دلالة الألفاظ على المعاني عند الأصوليين دراسة‌ منهجية‌ تحليلية،مكتبة الوهبةلنشر و التوزيع ، السعودية .
• ثامر ، فاظل ،2012 ، الوحدات السردية للخطاب ، اربيل .
• جینیت ، جیران ، 2003 ، خطاب الحكایة ،تر،محمد معتصم وآخرین،ط3،منشورات الاختلاف.
• حمودي ، خالد عبود و عبد زينه‌ جليل ، 1008 ، البحث الدلالي عند الاصوليين ، مركز البحوث والدراسات الاسلامية ، بغداد .
• خليل . ابراهيم ، 2010 ، مدخل الى علم اللغة ،دار المسيرة للنشرو التوزيع و الطباعة،الاردن .
• سوسير ف.دي ، 1988 ، علم اللغه‌ العام ، ت . يوسف يوئيل ، دار الافاق العربيه‌ ، بغداد .
• شبلنر، برند علم اللغة و الدراسات الأدبية، ترجمة محمود جاد الرب، جامعة الملك سعود الريـاض، د .ط، ص .188 .
• عزام ، محمد ،2001 ، النص الغائب: تجليات التناص في الشعر العربي،    منشورات اتحاد الكتاب العرب، دمشق، ، ص14.
• عزيز ،  گوليزار كاكل  ، 2011 ، الروابط الخارجية المحققة للتماسك النصي في المثل القراني ، گۆڤارى زانكۆى كۆيه‌ ژماره‌21 .
• فاركلوف ، نورمان ، 2009 ، تحليل الخطاب (التحليل النصي في الخطاب الاجتماعي ) ترجمة د. طلال وهبة ، بيروت
• فضل ، صلاح ، 1992 ، بلاغة الخطاب وعلم النص، عالم المعرفة، عدد 164، ، ص 216.
• محمد ، ابراهيم احمد و ، مرعي عبدالقادر ، 2016 ، فض الشراكة المفاهيمية بين النص والخطاب ، ، دراسات، العلوم الإنسانية والاجتماعية، المجلد 4  ملحق، 43 ،  جامعة اليرموك ، الاردن .
• مكدونيل ، ديان ، 2001 ، مقدمة في نظريات الخطاب ،ترجمة د. عزالدين اسماعيل ، المكتبة الاكاديمية ، مصر .

30- Dijk.A.Van,1989, Text and Context , Longman , Linguistics,Library.

31-Halliday & Hasan,Ruqaia,1976,cohesion in English, Longman,London .

32- Jafari.Nastaran&shahbazi.Ali,1999,A Dictionary of Discourse Analysis , Rahnama publications .

33–Paul.James,2010,  An introduction to Discourse Analysis theory and method ,university of Florida, USA .

34- Salkie. Raphael ,2001,Text &Discourse Analysis ,

35-Schmid . J . R , 1973 , Text theorie , problem einer linguistics der sprachlichen Komonocation , munchen .

36-.Widdowson . H.G, Discourse Analysis ,Oxford university press.

سه‌رچاوه‌ى نمونه‌كان :

• گۆران ، ديوان ، 1980 ، كۆكردنه‌وه‌ و په‌راوێز و پێشه‌كى محه‌مه‌دى مه‌لاكه‌ريم ، چاپخانه‌ى كۆڕى زانيارى كورد ، به‌غدا .
• عه‌لى . به‌ختيار ،2008 ،  غه‌زه‌لنووس و باغه‌كانى خه‌ياڵ ، سلێمانى .
• هه‌ڵمه‌ت . له‌تيف ، 2013 ، ديوانى منداڵان ، كۆمه‌ڵه‌ى ڕوناكبيرى كه‌ركوك ، كه‌ركوك .

ناونیشانی توێژینەوە: “درکپێکردن بە گۆڕانە دەنگییەکان لە زمانە ئێرانییە نوێیەکاندا”

(کوردیی و فارسیی بەنموونە)

(PP 220 – 252) 

تانیا ئیسماعیل حەمەئەمین                                      نالی ئەدھەم غەریب

Tanya.hamamin@uoh.edu.iq                         nali.gharib@uoh.edu.iq

07502303959                                                 07501721561

زانکۆی ھەڵەبجە                                              زانکۆی ھەڵەبجە

کۆلێژی پەروەردەی شارەزوور، بەشی کوردیی

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.15

پوختە

زمانەکان ڕەنگدانەوەی ئەو بارودۆخ و سەردەمەن، کە تێیدا بەکاردەھێنرێن. سەردەمەکانیش جیاواز و ھەمەجۆرن، ھەربۆیە زمانەکانیش لە سەردەمە جیاوازەکاندا بەچەندیین شێوە و فۆڕمی جیاواز لەیەک دەرکەوتوون. لەکۆندا زمانەکان وەکو ئێستا نەبوون، گۆڕان دیارتریین و سەرەکیتریین ھۆکارە بۆ جیاوازییکردن لەنێوان سەردەمە زمانییەکاندا، کە بەشێوەیەکی فراوان و گشتگیر تەواوی بوار و لایەنە زمانییەکانی گرتووەتەوە. چەندیین بەڵگە و نموونەی ئێستایی و مێژویی لە تەواوی ئاستە زمانییەکاندا بەردەستن، کە سەلمێنەری گۆڕانە زمانییەکانن. بۆنموونە گۆڕانەکان لاتینییان دابەشی تەواوی ئەو زمانانەی ئێستای ئەوروپا کردووە. بەھەمانشێوە ھەر گۆڕانەکان بوون، کە ئەو زمان و شێوە زمان و زارانەیان لە سانسکریتیی و زمانە ئارییەکان دروستکردووە. تەواوی ئەو قوتابخانە و تیۆرییە زمانەوانییانەی، کە لە مێژوی زانستی زمان و ئێستاشدا ھەن بەگشتیی و لەڕوانگەی ھێڵە گشتییەکانی قوتابخانە و سەرنجە زمانەوانییەکانەوە شرۆڤەیان بۆ گۆڕان بەگشتیی و دیاردە دەنگییەکان بەتایبەتیی کردووە. لەمڕوانگانەوە ئەو ھۆکار و گۆڕانە دەنگییانەی، کە وایانکردووە زمانێک لە زمانێکی دیکە، زمان لە زارێک یان زارێک لە زارێکی دیکە…ھتد جیابکرێنەوە، ھەستکردن و درکپێکردنی قسەپێکەرانی ھەرکام لەو زمان و زار و شێوەزارانەیە بەو گۆڕانانەی “لێرەدا زیاتر سەرنج لەسەر گۆڕانە دەنگییەکانە”، کە بەسەر ئەو شێوازە جیاوازانەی بەکارھێنانە زمانییەکاندا ھاتوون، ھەر ئەم گۆڕانانەش جیاوازیی دەخەنە نێوان زمانەکان و سەردەمەکانیشیانەوە. بۆنموونە گۆڕانی ھەرکام لە دەنگەکانی وەک: (ب، و، ف، ڤ) بەیەکتر لەنێوان زمانەکانی (کوردیی، فارسیی)دا، وەک لە وشەکانی (‌آب، ئاو، ئاڤ)دا دەبینرێت، کە بەھەمانشێوە گۆڕانە دەنگییەکان لەنێوان زارەکانی ئەو زمانانەشدا ھەن، بۆنموونە زارەکانی زمانی کوردیی. لەم توێژینەوەیەدا گۆڕانی دەنگیی وشە ھاوبەشەکانی ھەردوو زمانی کوردیی و فارسیی دەستنیشاندەکرێت، بۆ دیاریکردنی ئەم گۆڕانانەش دەبێت بزانرێت ئەو وشانە لە قۆناغەکانی پێشتری زمانە ئێرانییەکاندا چۆنبوون.

زمانە ئێرانییەکان یەک خێزان پێکدەھێنن، کە لەیەک ڕەگ و ڕیشەی ھاوبەش جیابوونەتەوە. بوونی وشەی ھاوبەش و نزیکیی پێکھاتە ڕێزمانییەکانی ئەم زمانانە، خزمایەتیی ڕەگەزیی و نەژادییان دەردەخات. زمانە ئێرانییەکان لقێکن لە گروپی (زمانە ھیندۆ-ئێرانیەکان)، کە ئەوانیش سەر بە بنەماڵەی (زمانە ھیندۆ-ئەوروپاییەکانن). زمانەکانی کوردیی و فارسیی، لە زمانە ئێرانییە نوێیەکانن. زمانی کوردیی سەر بە لقی ڕۆژئاوایە، زمانی فارسیش سەر بە لقی باشوری ڕۆژئاوایە(ڕۆژئاواى ئێرانی كۆن). زمانە ئێرانییەکان بەچەند سەردەم و بارودۆخێکی جیاوازدا ڕۆیشتوون، جیاوازیی نێوان ئەو سەردەمانەش بە سێ قۆناغ دیاریکراوە: (قۆناغی کۆن، قۆناغی ناوەڕاست، قۆناغی نوێ). لەم توێژینەوەیەدا ھەوڵدەدرێت دەربارەی یەکێک لە دیاردە زمانییەکان (گۆڕانی دەنگیی) لە زمانە ئێرانییە نوێکاندا (کوردیی، فارسیی) بڕوانرێت. بەوردیی و دیاریکراویی گۆڕان و ھۆکارەکانیان و چۆنییەتی درکپێکردنی قسەکەران بەو گۆڕانانە دەستنیشانبکات. وشە کۆنەکان لە سەرچاوە و فەرھەنگە جۆربەجۆرەکانەوە وەرگیراون و بەراورد کراون بە ھەمان فۆڕم یان ناوەڕۆکی وشەکان لە ئێستادا و لە لایەن توێژەرانەوە لە شێوازی قسەپێکەرانی ئێستای سەر بە زمانەکانی کوردیی و فارسییەوە وەرگیراون و ئەو گۆڕانانە دەستنیشانکراون، کە بەسەر پێکھاتەی دەنگەکانی وشە و یەکەکاندا ھاتوون. ئەو وشانەی، کە وەرگیراون، زیاتر وشە ھاوبەشەکانی نێوان کوردیی و فارسیی وەرگیراو.

لەپێناو سەرنجێکی ورد و شرۆڤەیەکی زانستیانەدا، توێژینەوەکە جگە لە پوختە بەزمانەکانی کوردیی و فارسیی و ئینگلیزیی ھەروەھا پێشەکیی و ئەنجام و لیستی سەرچاوەکان، لە دوو بەش پێکدێت. بەشەکانیش کراون بە چەند پارێکەوە و بەمجۆرە جیاکراونەتەوە:

بەشی یەکەم1) گۆڕانی دەنگیی و زمانە ئێرانییەکان

پاری یەکەم1/1) گۆڕانی دەنگیی

پاری دووەم1/2) دابەشکردنی زمانە ئێرانییەکان بەپێی قۆناغە مێژووییەکان

بەشی دووەم2) گۆڕانە دەنگییەکان لە زمانە ئێرانییە نوێیەکاندا (كوردیی و فارسی بەنموونە)

پاری یەکەم2/1) گۆڕانی دەنگە بزوێنەکان

پاری دووەم2/2) گۆڕانی دەنگە نەبزوێنەکان

وشە کلیلییەکان: زمان، گۆڕان، زمانە ئێرانییەکان، دەنگ.

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

سەرچاوەکان

1- زمانی کوردیی:

1- خۆشحاڵی، بێھزاد. (2008)، فیلۆلۆجیای زمانی کوردی و مێژووی کوردستان، چاپخانەی خانی، دھۆک.

2- خۆشناو، نەریمان عەبدوڵا. (2014)، دەنگسازی، چاپی دووەم، چاپخانەی ھێڤی، ھەولێر.

3- سدیق، فاروق عومەر. (2011)، لەدایکبوونی وشە، چاپخانەی شڤان، سلێمانی.

4- فەتاح، محەمەد مەعروف. (2011)، زمانەوانی. چاپی سێیەم، ھەولێر.

5- کەمرێ، بێرنارد. دایەمەند، جێرید. واڵن، دەوگ. ھاریسن، ک.دەیڤید. (2007)، زمان، چاپخانەی تیشک، ھەولێر.

6- مەحویی، محەمەد.(2008)، فۆنەتیک و فۆنۆلۆژیی(فۆنۆلۆژیی)، بەرگی دووھەم، زانکۆی سلێمانیی، سلێمانیی.

2- زمانی فارسیی:

1- ابوالقاسمی، محسن.( 1394)، تاریخ مختصر زبان فارسی، چاپ ششم، تهران، انتشارات طهوری.

2- ابوالقاسمی، محسن.(1392)، دستور تاریخی زبان فارسی، چاپ دهم، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت)

3- ادموندز، سیسیل جی.(1367)، کردها، ترک ها، عرب ها، ترجمه: ابراهیم یونسی، تهران، انتشارات امیر کبیر.

4- ارانسکی، یوسیف میخائیلوویچ.(1386) ، زبانهای ایرانی، ترجمه: دکتر علی اشرف صادقی، چاپ دوهم، تهران، انتشارات سخن.

5- آرلاتو، آنتونی.( 1384)، درآمدی بر زبانشناسی تاریخی، ترجمه: دکتر یحیی مدرسی، چاپ دوم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

6- آموزگار، ژاله و احمد تفضلی.( 1392)، زبان پهلوی و ادبیات و دستور آن، چاپ هشتم، تهران، انتشارات معین.

7- باقری، مهری.( 1396)، تاریخ زبان فارسی، چاپ بیستم، تهران، نشره قطره.

8- تفضلی، احمد.( 1393)، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، چاپ هفتم، تهران، انتشارات سخن.

9- حمه امین، تانیا.( 1395)، بررسی ساختمان اسم در گویش سورانی کردی و فارسی میانه، پایان نامه ای  فوق لسانس، رشته ای فرهنگ و زبانهای باستانی ایرانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران.

10- دوست، محمد حسن.( 1395)، فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی، جلد، 1، 2، 3، 4، 5 تهران، نشر ژیار.

11- رخزادی، علی.( 1390)، آواشناسی و دستور زبان کردی، سنندج، انتشارات کردستان.

12- رضائی باغ بیدی، حسن.( 1388)، تاریخ زبانهای ایرانی، چاپ دوم، تهران، مرکز دائرة المعار ف بزرگ اسلامی(مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی).

13- رضائی باغ بیدی، حسن.( 1388)، راهنمای زبان پارتی، چاپ دوم، تهران، انتشارات ققنوس.

14- سنندجی، میرزا شکرالله.( 1366)، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، تهران، انتشارات امیر کبیر.

15- فرشیدورد، خسرو.( 1394)، دستور مختصر امروز بر پایۀ بانشناسی جدید، چاپ دوم، تهران، انتشارات سخن.

16- کنت، رولاند.گ. (1391)، فارسی باستان(دستور زبان، متون، واژه نامه)، ترجمه: سعید عریان، تهران، انتشارات علمی.

17- گیوی، حسن احمدی و حسن انوری.( 1394)، دستور زبان فارسی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات فاطمی.

18- مطلق، جلال خالقی.( 1394)، فرهنگ ریشه شناسی فارسی، تهران،انتشارات مهر افروز.

19- مکنزی، دیویدنیل.( 1390)، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه: مهشید میرفخرایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

20- منصوری، یدالله.( 1384)، بررسی ریشه شناختی فعلهای زبان پهلوی، تهران، تهران.

21- مولایی، جنگیز.( 1387)، راهنمای زبان فارسی باستان، چاپ دوم، تهران، نشر مهر نامگ.

22- مینورسکی، ولادیمیر.( 1382)، کردها نوادگان مادها، مترجمان: جلال جلالی زاده و جاماسب کردستانی، سنندج، نشر ژیار.

23- ناتل خانلری، پرویز.( 1395)، تاریخ زبان فارسی، چاپ دهم، تهران، تهران، فرهنگ نشر نو.

24- وفایی، عباسعلی.( 1391)، دستور تطبیقی(فارسی-عربی)، تهران، انتشارات سخن.

3- زمانی ئینگلیزیی:

1- Aitchison, Jean. 2001. Language Change, Progress or Decay? Third Edition. Cambridge University Press.

2- Croft, William. 2000. Explaining Language Change, An Evolutionary Approach. Longman Linguistics library. England.

3- Frye, Richard N, 2011, History of the Persian language in the east. (central asia).

4- Hickey, Raymond. 2010. Handbook of Pragmatics. Amesterdam, Philadilphia.

5- Jackson, A.v.w, 2014, Avesta Grammar and reader, Tehran, asatir.

دلاوەر قەرەداغى و سوهرابى سپێهرى لە بازن 

 (PP 205 – 219)

پ.ى.د.سافيە محەمەد ئەحمەد

بەشى كوردى، كۆليژى پەروەردەى بنەڕەت   زانكۆى ڕاپەڕين

safya.kurde@uor.edu.krd

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.14

پوختەى توێژينەوە

         هەموو دەقێكى ئەدەبى خاوەن سيما و تايبەتمەندى دياريكراوى خۆيەتى، ئەمەش ڕاستەوخۆ پەيوەستە بە شێواز و ژيانى خاوەن دەق و ئەو  قۆناغە ئەدەبييەى دەقەكەى تێيدا هاتۆتەكايەوە؛ بۆيەش دەقى لێكجياواز و هەمەچەشن بوونيان هەيە سەرەڕاى بوونى چەندين خاڵى هاوبەش.

قوتابخانە و پسپۆڕانى بەراوردكارى هۆكار و كەناڵ گەلێكى هەمەجۆرييان دەستنيشانكردوون،  كە سەرچاوەى  گەشەسەندن و لەدايكبوونى دەقى ئەدەبى داهێنەرانەن، كە هەندێكجار بە ئاشكرا و زۆربەى كاتيش لە ميانەى شيكردنەوە و تێڕامان لە سەرجەم ڕەهەند و پێكهاتەى ناوەكى و دەرەوەى دەقە ئەدەبييەكان، ڕەخنەگر و توێژەران دەگەنە ئەو ئەنجامە. نوسەر هەرگيز ناتوانێت كارتێكراو نەبێت و دووربێت لەو هۆكارە دەروونى و ئاڕاستە و شەپۆڵە هزرى و ئەدەبييانەى، كە لە چواردەوريدا خوول دەخۆن.

ئێمە دواى تێڕامان و تەتەڵەكردنى دەقەكانى هەردوو شاعير گەيشتينە چەندين سەرەداوى گرنگ و سەرەكى لەم بوارەدا و ئەم توێژينەوەيەمان لەم سۆنگەيەوە بە ئەنجام گەياندووە. بێ باسكردن و گەڕانەوە بۆ باسكردنى ئەدەبى بەراوردكارى و لە پێناو خۆ بە دوورگرتن لە بابەتە تيۆرييەكان ڕاستەوخۆ بە شێوەيەكى پوخت و زانستيانە هەوڵمانداوە باس لە دوو بابەتى سەرەكى و گرنگى كاريگەربوونى شاعيرى نوێخوازى كورد(دلاوەر قەرەداغى) بە شاعيرى فارس(سوهرابى سپێهرى) بكەين، يەكەميان: ئەو كەناڵ و هۆكارانەى بوونەتە سەرچاوەى دروستبوون و گواستنەوەى كاريگەربوونەكە، دووەميشيان: ئەو ئەدگار و سيمايانەى كاريگەربوونى(دلاوەر قەرەداغى) بە (سوهراب) دەردەخەن، لە ڕووى ڕوخسار و ناوەرۆكەوە؛ بۆيە بە شێوەيەكى پراكتيكى چەندين دەقمان وەرگرتووە لە بەرهەمەكانى هەردوو شاعير و بەراوردمان كردوون.

توێژينەوەكە بە چەند خاڵێك ئەو ئەنجامانەى خستوونەڕوو، كە بەدەستى هێناون، لە كۆتايشدا ليستى ئەو سەرچاوانەى  سوديان لێوەرگيراوە و پوختەى توێژينەوەكە بە زمانەكانى عەرەبى و ئينگليزى خراونەتەڕوو.

وشە گرنگەكان: شاعير، بەراورد، كاريگەربوون، كەناڵ، دەقى شيعرى.

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

سەرچاوەکان

قورئانى پيرۆز

يەكەم: كوردييەكان

أ- كتێب:

١-ئازاد بەرزنجى، عاشق هەميشە تەنيايە(ژيان و شيعرى سوهرابى سپهرى)، ناوەندى غەزەلنووس، سلێمانى،٢٠١٤.

٢-ئيبراهيم ئەحمەد شوان، بەراوردى ئەدەبى(تيۆرى و پراكتيك)، چاپخانەى زانكۆى سەڵاحەددين، چ.١، هەولێر، ٢٠١٤.

٣-دلاوەر قەرەداغى، جادەى مێخەك(كۆى شيعرەكان(١٩٩٢-٢٠١٢)، بەرگى يەكەم، ناوەندى ڕۆشنبيرى ئەندێشە، سلێمانى، ٢٠١٣.

٤- دلاوەر قەرەداغى، جادەى مێخەك(كۆى شيعرەكان(١٩٩٢-٢٠١٢)، بەرگى دووەم، ناوەندى ڕۆشنبيرى ئەندێشە، سلێمانى، ٢٠١٣.

٥-سۆران مامەند عەبدوڵڵا، نۆستالژيا لە شيعرى هاوچەرخى كورديدا بە نموونەى شيعرەكانى عەبدوڵڵا پەشێو، ئەنوەر قادر محەمەد، سەباح ڕەنجدەر، ناوەندى ئاوێر، هەولێر، ٢٠١٦.

٦-عەزيز گەردى، ئەدەبى بەراودكارى، چاپخانەى كۆڕى زانيارى كورد، بەغدا، ١٩٧٨.

7-عەزيز گەردى، سەروا،دەزگاى ئاراس،هەولێر،١٩٩٩.

ب- گۆڤار  ڕۆژنامە

٨-دلاوەر قەرەداغى، سەفەرى شاعير گوڵەوەچنيكردنى كۆى ئەزموونێكە لە خەون و ڕامان لە ترۆپكى منداڵێتيياندا، سازدانى:سۆران عەزيز و رابەر فاريق، ڕۆژنامەى كوردستان راپۆرت،ژمارە(٤٤٤) ، ٢٩ ى ئايارى ٢٠٠٨.

٩-دلاوەر قەرەداغى، دەقى شيعرى بريتييە لە ژەنينى وشە لە دێرى مۆسيقاييدا، سازدانى: عەبدولموتەليب عەبدوڵڵا، گۆڤارى ڕامان، مانگى تەمموز، ژمارە(١٤٦)،٢٠٠٩.

پ- ديدار

١٠- دلاوەر قەرەداغى، ديدارى نامەيى لە ڕێگەى ئينتەرنێتەوە، سافيە محەمەد ئەحمەد،١٠/٩/٢٠١٩.

١١- دلاوەر قەرەداغى، ديدارى نامەيى لە ڕێگەى ئينتەرنێتەوە، سافيە محەمەد ئەحمەد،١٣/٩/٢٠١٩.

دووەم: بە عەرەبى

١٢- محمد عزام، النص الغائب،(تجليات التناص في الشعر العربي)، اتحاد الكتاب العرب، دمشق، ٢٠٠١.

سێيەم: بە فارسى

چەسپاندنی بەهاكان لای منداڵان لەهۆنراوەی كوردی و فارسیدا  کتێبی بازنەی یەكەمی خوێندن وەك نموونە

(PP 193 – 204)

ناز احمد سعید                                                                                      صدیق اورحمان على:

پەیمانگای ڕاهێنان وگەشەپێدانی پەروەردەیی سلێمانی                       بەڕێوەبەرێتی سەرپەرشتیكردنی پەروەردەیی سلێمانی

nazkurdy@yahoo.com                                                                               sdiq.talani@yahoo.com

٠٧٧٠١٢١٢٥٢٢                                                                                                        ٠٧٧٠١٤٤٥٢٢٤

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.13

پوختە

  پەروەردەكاران ڕێگا و شێوازی جۆراوجۆر بەكاردەهێنن بۆ پەروەدەكردنی منداڵان، ئەگەر لە كۆندا چیرۆكەكانی گوێ ئاگردان و یارییەكانی منداڵان لەپاڵ بەخشینی چێژ و خۆشیدا رێگایەك بووبن بۆ پەروەردەكردنی منداڵان و لە ڕێیەوە هەوڵی بنیادنانی كەسایەتییان درابێت ئەوا لە قۆناغی دواتر ژانرەكانی تری ئەدەب و بەدیاریكراوی هۆنراوەی منداڵان دەبێتە یەكێك لەو ڕێگا گرنگ و كاریگەرانەی، كە لەڕێیەوە هەوڵی چەسپاندنی بەها پەروەردەیی و ڕەوشتییەکانی پێ دەدرێت لە منداڵاندا. ئێمە لەم لێکۆڵینەوەیەدا هەوڵی بەراوردكردنی هۆنراوە كوردی و فارسییەكانی منداڵان لەهەردوو پڕۆگرامی خوێندنی بازنەی یەكەمی خوێندن لە هەرێمی كوردستان و وڵاتی ئێران دەدەین، ڕادەی بایەخ دان و فەرامۆشكردنی بەها پەروەردەى و ڕەوشتییەکان لە رێی هۆنراوەوە لەم دوو پرۆگرامەدا دەخەینە ڕوو،ڕێبازی لێکۆڵینەوەکە شیکاری بەراوردکارییە، بەچەند تەوەرێک پێناسەی بەهاکان و پڕۆگرام و جۆرەکانی بەها دەکەین، دواتر باس لەهۆنراوەی منداڵان وتایبەتمەندییەکانی وپەیوەندی لەگەڵ بەهاکان و ڕۆڵی لەچەسپاندنی بەها پەروەردەیی و ڕەوشتییەکاندا دەخەینەڕوو،لە پاشاندا کتێبی پرۆگرامی بازنەی یەکەمی خوێندنی هەرێمی کوردستان و وڵاتی ئێران بەراورد دەکەین، کە لەڕێی هۆنراوەوە چۆن کاریان کردوە،چییان کردوە،چۆن هۆنراوەکانیان هەڵبژاردوە،بۆ چەسپاندنی ئەو بەهاپەروەردەیی و ڕەوشتییانەی کە پێویستە لەناو منداڵاندا پەرەی پێ بدرێت،لەکۆتاییدا بەچەند خاڵێک ئەنجامی لێکۆڵینەوەکە دەخەینەڕوو لەگەڵ کورتەی لێکۆڵینەوەکە بەزمانی عەرەبی و ئینگلیزی و فارسی.

کلیلی وشەکان : بەها ، هۆنراوە ، پڕۆگرام ، منداڵ، چەسپاندنی بەها.

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

سەرچاوەکان

بەزمانی کوردی :

1. ئامێدیان ، آ.(2013)ئینسایکۆپیدیای کۆمەڵناسی .( د .حەسەن). سلێمانی.دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم.
2. بابان،ا.محەمەد، ن.(2019) ڕێنامەی پەروەردە و فێركردنی سەرەتایی منداڵ. تاران، چاپخانەی تاران.
3. بەرزنجی، ا.(2010) ئەدەبی منداڵان لە گۆڤاری گەلاوێژدا .سلێمانی.دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم.
4. جگەرسۆز، م.(2015)ڕۆڵی خێزان وقوتابخانە لەپەروەردە وفێركردنی قوتابیدا.هەولێر.چاپخانەی ڕۆهەڵات.
5. حسێن، ش.(2015)هەڵسەنگاندنی دروستەی کۆزانیاریی پڕۆگرامی خوێندنی قۆناغی بنەڕەتی خوێندنی کوردی وەک نمونە.گۆڤاری زانکۆی ڕاپەڕین.ژمارە ٢
6. حەمەدەمین، ڕ.(2016).سایكۆلۆژیای منداڵ لەباخچەی منداڵان.کۆیە.كتێبخانەی سۆفیاز
7. لیژنەیەک لە وەزارەتی پەروەردە ،(2014)خوێندنی کوردی بۆ پۆلی یەکەمی بنەڕەتی .هەرێمی کوردستان
8. لیژنەیەک لە وەزارەتی پەروەردە ،((2014خوێندنەوەی کوردی بۆ پۆلی دووەمی بنەڕەتی.هەرێمی کوردستان
9. لیژنەیەک لە وەزارەتی پەروەردە ،(2014)خوێندنەوەی کوردی بۆ پۆلی سێیەمی بنەڕەتی .هەرێمی کوردستان
10. شوانی، ن.(2018)حەزی ئەدەبی لای منداڵان، گۆڤاری ژیار، ژمارە (27).هەولێر. چاپخانەی ماردین
11.  فیونا،ش.سیمۆن،ب.(2018)پیادەكردنی هەڵسوكەوتی كاریگەر لە قۆناغی بنەڕەتی.(بەرزنجی،حەسەن).  سلێمانی.چوارچرا
12. فەرهادی،ح.(2010)لەبارەی ئەدەبی منداڵانەوە(کۆمەڵە وتاری یەکەمین کۆڕی نێونەتەوەیی ئەدەبی کوردی).زانستگای سنە.سنە
13. قەرەنی، ا.(2007). شیعری فێركردن لەئەدەبی كوردیدا- نیوەی یەكەمی سەدەی بیستەم .هەولێر. بڵاوکراوەی ئاراس
14. محمد، ش. (2016). بەها لە كتێبی بابەتە كۆمەڵایەتییەكانی پۆلی چوارەمی بنەڕەتیدا، توێژینەوەكانی یەكەمین كۆنفرانسی پڕۆگرامەكان هەولێر.هەولێر. چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە.ل٥٧-٦٢
15. هاوس، گ. (2009). كلیلی پەروەردەی منداڵان .(ع.مەجیدی)سلێمانی.دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم.

بەزمانی عەرەبی

• ابراهیم،ع.(1968)الموجە الفنی لمدرسی اللغة العربیة.ط٤.مصر.دار المعارف
• الخزرجی،ا.(2013)القیم التربویة المتضمنةفی کتب المطالعة والنصوص للمرحلة المتوسطة .رسالة ماجستر . جامعة دیالی. کلیة التربیة الاسلامیة .قسم اللغة العربیة.
• طموس،ج.(2002)تقویم معلمی اللغە العربیة لکتاب لغتنا الجمیلة المقرر للصف السادس فی فلسطین. کلیة التربیة. الجامعة الاسلامیة .غزة
• العبادی،م.(1996)القیم النتضمنة فی کتب القرآة للصفوف الاربعة الاولی من التعلیم الاساسی ، عمان.کلیة التربیة.
• المعایطة،ع.( 2000) علم النفس الاجتماعی .المصر.

بەزمانی فارسی

• دهریزی،م.((1395ادبیات کودکان و نوجوانان.چاپ ٢.قو
• پیروز،غ.و عبدالهی،م.(١٣٩٥هە).بررسی هوش اجتماعی ومؤلفەهای آن در محتوای کتابهای فارسی دورەی ابتدایی،مجلە علمی پژوهشی مطالعات ادبیات کودک دانشگاە شیراز.سال هفتم،شمارەی اول .بەهاروتابستان .
• وزارت آموزش وپرورش سازمان پژوهش وبرنامە ریزی آموزشی.(1396)فارسی اول دبستان-١. چ.هفتم.تهران.افست
• وزارت آموزش وپرورش سازمان پژوهش وبرنامە ریزی آموزشی.(1396)فارسی دوم دبستان-٥. چ.ششم.تهران.افست
• وزارت آموزش وپرورش سازمان پژوهش وبرنامە ریزی آموزشی.(1396)فارسی سوم دبستان-٩. چ.پنجم.تهران.افست

ته‌كنیكى گێڕانه‌وه‌ له‌ ڕۆمانى ( له‌ و ڕۆژیله‌ وه‌فا نه‌مه‌ن)ى  سامان خانه‌قینى

(توێژینه‌وه‌یه‌كى  تیۆرى شیكاریى ڕه‌خنه‌یى) یه‌

(PP 183 – 192)

م.ی شه‌یدا ڕه‌شید محه‌ مه‌د

به‌شى كوردى زانكۆى گه‌رمیان

shaida.rashed@garmian.edu.krd

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020 

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.12

پێشه‌كى

رۆمان ژانرێكى زیندوه‌ ،مێژویه‌كى دێرینى هه‌یه‌ و قۆناغ به‌ قۆناغ به‌رو پێشه‌وه‌ چوه‌ ،هه‌میشه‌ جێگه‌ىه‌كى دیارى  هه‌بووه‌ به‌تایبه‌تى له‌ گه‌ڵ سه‌رهه‌ڵدانى رێبازى ریالیزم .ئه‌م ژانره‌ رۆڵیكى گه‌وره‌ى هه‌بووه‌ له‌ گرتنه‌ خوى رۆداوه‌كان ، به‌ مه‌ستى چاره‌سه‌رو خستنه‌رویان .ئه‌م گرنگى پێدانه‌ بۆ خودى ژانره‌كه‌ ده‌گه‌رێته‌وه‌ ،كه‌بنیادێكى  فراوان و پره‌ له‌ ململانێ پاڵه‌وانه‌كان و روداو ره‌گه‌زه‌كانى تر . هه‌میشه‌ كراوه‌یه‌و لێكدان و بۆچونى جیاواز هه‌ڵده‌گرێت ،هه‌روه‌ها به‌ هۆی خوێندنه‌وه‌ى رۆمانه‌وه‌ زانیارى زۆرمان ده‌ست ده‌كه‌وێت، له‌ بارى كه‌سایه‌تییه‌كان چونێتى بیركردنه‌وه‌یان گرنگى رووداوه‌كان و راستى و دروستى شوین و كاتى رودانى روداوه‌كان ،چونكه‌ هه‌رچه‌نده‌ رۆمان نوسه‌كان ره‌گه‌زه‌كانى ناو رۆمان به‌ خه‌یاڵ باسده‌كه‌ن ،به‌ڵام ده‌شێ لێكجواندن جه‌وهرییان هه‌بیت له‌گه‌ڵ ژیانى راستیدا .

یه‌كێك له‌ ڕه‌گه‌زه‌گرنگه‌كانى رۆمان ته‌كنیكى گێرانه‌وه‌یه‌ ،ته‌كنیكێكى ساكارو خێرایى هه‌واڵده‌رى ڕوداوه‌كانه‌ ،ڕوداوى ڕۆمانه‌كه‌ده‌گێڕێته‌وه‌ بۆ خوێنه‌ر ،ده‌شێ گێرانه‌وه‌ باس له‌ شوێن بكات یان كاره‌كته‌ره‌كان . ده‌شكونجى نوسه‌ره‌كه‌ له‌خۆیه‌وه‌ ده‌ست پێبكات ،هه‌ندێ جاریش كاره‌كته‌ره‌ فره‌ده‌نگه‌كان رۆڵى بگێر وه‌رده‌گرن .

ڕۆمانى (له‌وڕۆژه‌ یله‌وه‌فا نه‌مه‌ن) یه‌كێكه‌ له‌ ڕۆمانه‌ جوانه‌كانى سامان خانه‌قینى ،تایبه‌تمه‌ندى ئه‌م ڕۆمانه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ به‌ زمانى لوڕی نوسراوه‌ ،خوێنه‌ر جگه‌ له‌ چێژى ڕۆمانه‌ ، ئاشنایى  شێوه‌زاره‌كه‌ی ده‌بیت .ئه‌م ڕومانه‌ سه‌رگوزشته‌ى روداوه‌كانى قوناغێك له‌ قۆناغه‌كانى ده‌ربه‌ده‌رى نه‌ته‌وه‌ى كورد به‌ زمانێكى هونه‌رى جوان ،نوسه‌ر وه‌ك وێنه‌گرێك ڕوداوه‌كانمان بۆ ده‌گێرَێته‌وه‌ .

ناوه‌ڕۆكى توێژینه‌وه‌كه‌ له‌ دوو به‌شى سه‌ره‌كى پێكدێت :به‌شى یه‌كه‌م :له‌ دوو ته‌وه‌ر پێكدێت ،ته‌وه‌رى یه‌كه‌م : باس له‌ چه‌مكى ته‌كنیگى گێڕانه‌وه‌ و گرنكى گێڕانه‌وه‌ ده‌كات ،ته‌وه‌رى دووه‌م :باس له‌ په‌یوه‌ندى گێڕانه‌وه‌ ده‌كات له‌ گه‌ڵ ڕه‌گه‌زه‌كانى ترى ڕۆماندا .به‌شی دووه‌م  :به‌ شێكى پراكتیكیه‌و ته‌كنیكى گێڕانه‌وه‌ له‌ رۆمانه‌كه‌دا  ده‌خاته‌ ڕوو .له‌كۆتایشدا ئه‌نجامه‌كان و پوخته‌ى توێژینه‌وه‌كه‌ به‌ زمانى ئینگلیزى و ئه‌وه‌ سه‌رچاوانه‌ى كه‌ به‌كارمان هێناوه‌ خراو‌نه‌ته‌  ڕوو .هه‌روه‌ها توێژینه‌وه‌كه‌مان په‌یڕه‌وى  میتۆدى ڕه‌خنه‌ى پراكتیكى كردوه‌ .

وشه‌ كلیلیه‌كان

(رۆمان ،گێرانه‌وه‌ ، پاڵه‌وانه‌كان ،روداو ،خوێنه‌ر ،نوسه‌ر ،…)

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

سه‌رچاوه‌كان

1– سابیر ،ئه‌رده‌ڵان ،شوكر ،2009، ته‌كنیكى گێڕانه‌وه‌ له‌ رۆمانه‌شیعره‌كانى شێركۆ بێكه‌س،نامه‌ى ماسته‌ر زانكۆى سه‌لاحه‌دین .

2- عه‌بدوڵا ،پێشڕه‌و ،2004،ئه‌ده‌ب و شێوه‌ كارى تیۆر،چاپخانه‌ى حاجى هاشم ،هه‌ولێر .

3- ئه‌حمه‌د ،موحسن ،2012،فه‌رهه‌نگى ئه‌ده‌بى ،چاپخانه‌ى حه‌مدى ،سلێمانى

4- عه‌بدولا، گه‌شبیر 0،2014،ڕۆمان و شكستى زمانى گێرانه‌وه‌ له‌ رۆمانى نزاكانى دایكم ،سلێمانی

5- مسته‌فا، جه‌واد،2000، رۆمان چییه‌ ؟، ستۆپه‌ى  گۆڤارى رامان ،ژ48

6- سه‌راج ،عه‌بدوڵا ،2007،به‌ره‌ و ئاسته‌نه‌ى رۆمان و گۆشه‌ نیگاكان ، سلێمانى ،ده‌زگاى چاپ و په‌خشى سه‌رده‌م ،چاپى یه‌كه‌م .

7-   نه‌جمه‌دین ئه‌ڵوه‌نى ،نه‌جم، خالد ،بینایى كات له‌ سێ نمونه‌ى رۆمان كوردیدا (ژانى گه‌ل،شار ،ڕاز)، 2004، سلێمانى ،ده‌زگایى چاپ و په‌خشى سه‌رده‌م .

8-  هه‌ژار ،1388،هه‌نبانه‌ بۆرینه‌ ،فه‌رهه‌نگى كوردى –فارسى ،چاپ ششم ،تهران .

9- سعید،  جه‌لال ئه‌نۆر ،2009،ته‌كنیكى گێڕانه‌وه‌ له‌ ڕۆمانى ئێواره‌ى په‌روانه‌ى به‌ختیار عه‌ليدا ، سلێمانى چاپخانه‌ى كه‌مال .

10- عه‌لى ،ڕوناك سه‌لاح  ،،2017هونه‌رى فه‌نتازیا له‌ چیرۆكى نوێى كوردیدا به‌نمونه‌ى چیرۆكه‌كانى سابیر ڕه‌شید و شێرزاد حه‌سه‌ن ،2017،ناوه‌ندى رۆشنبیرى ئاوێر.

11-سامان خانه‌قینى ،2018،له‌و ڕۆژه‌یله‌ وه‌فا نه‌مه‌ن ،چاپخانه‌ى ڕه‌هه‌ند،چاپى یه‌كه‌م .

سه‌رچاوه‌ى عه‌ره‌بى

كریم الحفاجى ،احمدرحیم ،2012، المصطلح السردى فى النقدالادبى العربى الحدیث،دار  صفا للنشر والتوزیع،عمان الطبعه‌الاولى

نامه‌ ئه‌كادیمیه‌كان

ابراهیم ،سه‌میر ئه‌حمد ،2007، ته‌كنیكى گێڕانه‌وه‌ له‌ رۆمانه‌كانى خسروجافدا ،زانكۆى سه‌لاحه‌دین

تاهر ،سه‌یوان محمه‌د ،2013، بنیادى هونه‌رى له‌ چیرۆكه‌كانى كاوس قه‌فتاندا ،زانكۆی سلێمانى .

رەنگدانەوەى چەند بنەمایەکی رۆمانسیزم لە شیعرەكانى ( هێمن)ى موكریانى و (نادر پور)دا

(PP 166 – 182) 

پ.ی. د . جیهاد شکری رشید                                                                  م . ی . ئەڤین ئاسۆس حەمە

                                       AVIN ASOS HAMA                                                                               JIHAD SHUKRI RASHID 

 زانکۆی سەلاحەدین/ کۆلیژی زمان                                           زانکۆی راپەرین/ کۆلیژی پەروەردەی بنەڕەت

jihad.rashid@su.edu.krd                                                                      avin.asos@uor.edu.krd

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.11

 پوختە:

رێبازى رۆمانسیزم ئەو بزووتنەوە ئەدەبى و هونەرییەیە، كە لە كۆتایی سەدەى هەژدەو سەرەتاكانى سەدەى نۆزدە لە ئەوروپا سەریهەڵدا، رۆمانسیزم ئایدۆلۆژیایەكى نوێ بووە بۆ نەوەیەكى نوێ،كە تێیدا رەهەندەكانى شیعر فۆڕمى نوێ وپەیامى نوێى لەخۆگرتبوو،  بەجۆرێك سیماى سەردەمەكەى و شوناسى نەتەوەیى رەنگى دابۆوە . كاریگەرى ئەم رێبازە سنوورى وڵاتانى بڕى و لە ئەدەبیاتى كوردى و فارسیٍشیدا رەنگى دایەوە. نووسەران بەپێى خاسیەت و تایبەتمەندى ئەدەبەكەى خۆیان پەیڕەوییان لێكردووە و  شاكارى ئەدەبى بەرزییان خولقاندووە.. (هێمنى موكریانى و نادر پور) یەكێكن لە دیارترین ئەو شاعیرانەى قۆناغەكەى خۆیان، كە سیماكانى شیعرى رۆمانسیزمى لە دەقەكانیاندا بەدى دەكرێت و بە بیر و هەستى قوڵیان دەق گەلێكیان نووسیوە، كە بناغەى شیعرى رۆمانسیزمى كوردى و فارسییان دامەزراند. لەم توێژینەوەیەدا بە پێى(رێبازى وەسفى شیكارى) تیشك دەخەینە سەر بنەماكانى شیعرى رۆمانسیزمى لە شیعرەكانى هەریەكێكیاندا و بەراوردى شیعرەكانیان دەخەینە روو، تا لە سۆنگەى دەقەكانیانەوە خاڵی لە یەكچوون و جیاوازییان دەربخەین.

وشە سەرەكییەكان :  هێمن ، نادر پور ، رۆمانسیزم

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

سەرچاوەکان

کتێب// کوردی :

١-ئەڤین ئاسۆس حەمە، دڵدار لەکایەی رێبازە ئەدەبییەکان، کۆنفراسی دڵدار، زانکۆی کۆیە، کۆیە، ٢٠١٨.

٢-ئیدریس عەبدوڵا، قۆناغی پێش شیعری رۆمانسیزمی کوردی، چاپخانەی رۆشنبیری، هەولێر، ٢٠٠٦.

٣-حوسێن غازی کاکە مین، نوێکردنەوەی شیعری کوردی ساڵی ١٩٣٢-١٩٤٢ لە کوردستانی عێراقدا، چ١، چاپخانەی رۆژهەڵات، هەولێر. ٢٠٠٨.

٤- خوڕشید رشید احمد، رێبازی رۆمانتیکی لە ئەدەبی کوردی دا ، مطبعە جاحظ، بەغدا، ١٩٨٩.

٥-رزگار عمر فەتاح، رۆمانسیزم لە شیعری هێمن و محەمەد نوری دا، چ١، چاپخانەی موکریان، هەولێر،٢٠١٣.

٦- عبدالقادر حمە امین محمد، ئەدەب و رێبازەکانی ئەروپی – کوردی، زانکۆی سلێمانی، سلێمانی، ٢٠١١.

٧- عوسمان دەشتی، هێمن دەربارەی ناوەرۆکی سیاسی و کۆمەڵایەتی شیعرەکانی ، چاپخانەی ئۆفیسی تیشک، هەولێر،٢٠٠٣.

٨-کەمال مەمەند میراودەلی، فەلسەفەی جوانی وهونەر، زانکۆی سلێمانی، سلێمانی ، ١٩٧٩.

٩- فەرهاد پیڕباڵ، رێبازە ئەدەبییەکان، چاپخانەی ئەندێشە، سلێمانی، ٢٠٠٩.

١٠- مارف خەزنەدار، مێژووی ئەدەبی کوردی، ب٦، چ١، دەزگای ئاراس، هەولێر،٢٠٠٦.

١٠-هیمداد حسێن، رێبازە ئەدەبییەکان، چ١، زانکۆی سەلاحەدین، هەولێر،٢٠٠٧.

١١- هێمن ، دیوانی شیعری، هەولێر، ٢٠٠٣.

١٢- یادگار رەسول باڵەکی، سیماکانی تازەکردنەوەی شیعری کوردی،چاپخانەی سیرێز،دهۆک، ٢٠٠٥.

عەرەبی //

١٣- محمد غنیمی هلال، الرومانتیکیە، مطبعە النهضە میسر، القاهرە،…؟ .

١٤- نبیل راغب، المذاهب الادبیە، قاهرە، ١٩٧٧.

فارسی //

١٥- رضا سید حسینی، مکتب های ادبی، تهران، ١٣٨٩.

١٦- شفیعی کدکنی، ادوار شعر فارسی، تهران، ١٣٨٠.

١٧- نادر نادر پور، مجموعە اشعار، ج٢،انتشارات نگاە، تهران،١٣٨٢.

١٨-  یحی ارین پور، از صبا تا نیما، چ ٧، تهران، ١٣٧٩.

 گۆڤار // فارسی:

١٩- حسین شکی، تغزل و عاشقانە سدای در آثار نادر نادر پور، مانگنامە حافظ، شمارە ٣٣، ١٣٨٥ .

٢٠- ممد خاکپور،رمانتیسم، مضامین آن در شعر معاصر ایران، فصلنامە علمی و پژوهشی کاوش نامە، شمارە ٢١، ١٣٨٩.

٢١- عبدالعلی آل بویەی لنگرودی، فریاب مدبری، بررسی تطبیقی رمانتیسم در اشعار نادر نادرپور و ابوالقاسم شابی، فصلنامەی لسان مبین(پژوهشی ادب عربی)سال دوم، دورەی جدید، شمارە سوم، ١٣٩٠.

بەراوردی چەند ئامرازیك لە نێوان زمانی كوردی و فارسیدا

(PP 147 – 165)

پ.ی.د. مزگین عەبدورەحمان ئەحمەد          

كۆلێژی زمان-  بەشی زمانی كوردی/ زانكۆی سەلاحەددین- ھەولێر

mizgin.abdurahman@su.edu.krd                 

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.10

پوختە:

ئەم توێژینەوەیە بە ناونیشانی ((بەراوردی چەند ئامرازێك لە نێوان زمانی كوردی و فارسیدا)) ھەوڵدەدات جیاوازی و لێكچونەكانی چەند ئامرازێك لە نێوان ھەردوو زماندا دەستنیشان بكات، ھەروەھا چۆنییەتی بە كارھاتنی ھەریەكەیان لە كۆنتكست و لە رووی رستە سازی و بە دوای یەكدی ھاتنی كەرەستەكانی رستە و گۆڕینی واتایی و پراگماتیكی ئامرازەكان لە ھەر یەك لەم زمانانەدا پێشان دەدات. جگە لەمەش لە رووی ئیمۆلۆژییەوە روونی دەكاتەوە كە فۆرمی سەرەتایی ھەر ئامرازێك چۆن بووە و دواتر چی بەسەر ھاتووە.

ئەم توێژینەوەیە لە دوو بەش پێكدێت و ھەر بەشێك چەند تەوەرێك لە خۆ دەگرێت، بەم شێوەی خوارەوە:

بەشی یەكەم: تایبەت دەبێت بە پێناسەی ئامرازەكان و جۆر و ئەركی ئامرازەكان، ھەروەھا رۆلی سینتاكسی ئامرازەكان دەخاتە بەرباس.

بەشی دووەم/ دوای دەستنیشان كردنی چەند ئامرازێك لە زمانی كوردیدا، بەرامبەریان لە فارسیدا دیار دەكرێت و جیاوازی ھەریەكەیان لە رووی مێژوویی و چۆنییەتی دەركەوتنی لە رستەدا و گۆڕینی واتا لە ھەردوو زماندا دەخرێتە بەر باس.

توێژینەوەكە بە چەند ئەنجامێك و دیاركردنی سەرچاوەكان كۆتایی دێت.

وشە سەرەكییەكان: ئامرازەكان، ئامرازی پەیوەست، ئامرازی لێكدەر، پێشبەند، پاشبەند، زمانی كوردی، زمانی فارسی

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

سەرچاوەكان:

1. تۆفیق وەھبی، دەستووری زمانی كوردی، بغداد، 1929.
2. رفیق محمد محێدین شوانی، ئامرازی بەستنەوە لە زمانی كوردیدا، نامەی دوكتۆرای چاپكراو، سلێمانی،چاپی سەردەم،2001.
3. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، وشەسازی زمانی كوردی، چاپی دووەم، كركوك، 2014.
4. صادق بھاءالدین ئامێدی، رێزمانا كوردی یا ھەڤبەركری، بغداد، 1987.
5. عەلی تەرەماخی، دەستووری زمانی عەرەبی بە كوردی، ئامادەكردنی د.مارف خەزنەدار، بغداد1971.
6. فاضل عمر، وەغەرەك ل ناڤ پێربەستێن زمانێ كوردی-كرمانجی، دھۆك2010.
7. Fêrgîn Malîk Aykoç, Kurdîzan(ruberkirina zaravên Kurdî), weşana Înstîtûta Kurdî, Berlîn,1996.
8. قەناتی كوردۆ، زمانێ كوردی: رێزمان، فرانكفۆرت- كۆمكار 1981.
9. كوردستان موكریانی، زمانی كوردی مۆڕفۆڵۆژیا، ھەولێر، 2017.
10. مزگین عبدالرحمان، دۆخی ئێرگەتیڤ لە زمانی كوردیدا- كرمانجی سەروو، نامەی ماستەر، زانكۆی سەڵاحەددین، ھەولێر، 2006.
11. محمد تاھرگوھەرزی، رێزمانا كوردی- زارێ كرمانجی، ژ بەلآڤوكێت گۆڤارا مەتین، 1999.
12. یوسف شریف سعید، زمانەوانی، 2013.

سەرچاوەی فارسی:

13. پەرویز ناتل خانلری، دستور تاریخی زبان فارسی، بە كوشش عفت مستشارنیا، انتشارات توس، چاپ پنجم،1382.
14. خسرو فرشید رود، گفتارھائی دربارە دستور زبان فارسی، چاپ سوم، انتشارات امیر كبیر، 1380
15. حسن انوری، حسن احمد گیوی، دستور زبان فارسی، چاپ دوم، تھران، 1376.
16. حسن رضایی باغ بیدی، راھنمایزبان پارتی (پھلوی اشكانی)، چاپ دوم، انتشارات ققنوس، 1388
17. ژاك دومورگان، مطالعات زبانشناختی گویشھا در زبان كردی، ترجمە بھزاد ھاشمی، آكو عباسی، نشر بیریار، 1396.
18. سید حسن آصف آگاە، پھلوانی نامگ(آموزش خط و زبان پھلوی(اشكانی، ساسانی)، نشر مجمع الذخائر الاسلامیة، 1388
19. عبدالرحیم ھومایونفرخ كاشانی، دستور جامع زبان فارسی، بە كوشش ركن الدین ھومایونفرخ، چاپ دوم، تھران 1364.
20. محسن ابولقاسمی، راھنمای زبانھای باستانی ایران(جلد اول) تھران، سمت، 1385.
21. یوسیف م. ارانسكی، زبانھای ایرانی، ترجمە علی اشرف صادقی، چاپ دوم، انتشارات سخن، 1386.
22. مھدی مشكوة الدینی، دستور زبان فارسی، واژگان و پیوندھای ساختی، سمت، 1384.

سەرچاوەی عەرەبی:

23. رمزی منیر البعلبكی، معجم المصطلحات اللغة النضری، بیروت 1982.
24. مسعود سعید یاسین، اللغة الكردیة و قواعدھا، دھوك 2006.

سەچاوەی ئینگلیزی:

25. David Crystal, Dictionary of linguistics & phonetics, fifth edition, Blackwell publishing, 2003.
26. L. Trask, Dictionary of grammatical terms in linguistics, Rout Ledge/publisher, 1993.
27. Longman, Jack C. Richards, Richards Schmidt, Dictionary of language teaching & applied linguistics, third edition,2002.

سایت و ماڵپەڕەكان:

28. https://grammar.yourdictionary.com/parts-of-speech/conjunctions
29. https://dictionary.abadis.ir/fatofa/
30. http://vfs.dansk.nu/per/6_0.asp
31. answer.com/preposition
32. https://grammar.yourdictionary.com/parts-of-speech/conjunctions
33. http://partofspeech.org/conjunction/
34. https://fa.wikipedia.org/wiki/

https://virastari.persianblog.ir/rl

بررسی و مقایسۀ دیدگاه­های اجتماعی و سیاسی

در اشعار پروین اعتصامی و زینب خان

(PP 122 – 146)

د. سنا حسن حسین

استادیار و عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشكدۀ زبان، دانشگاه صلاح­الدین ـ اربیل

sana.hussein@su.edu.krd

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.09

چکیده :

بر خلاف پروین اعتصامی، شاعر پارسی گوی که اشعارش طی چند دهه بارها چاپ شده و از سوی پژوهشگران و صاحب­نظران مورد نقد و بررسی قرار گرفته است، اشعار زینب خان شاعر کورد زبان، به جز یک شعر که با نام مستعار در زمان حیات خود در مجلۀ گلاویژ، به چاپ رسانده است، تا سال 1397 شعری از شاعر چاپ نگردیده و تا سال­های اخیر نیز شاید کمتر کسی از وجود چنین شاعری خبر داشته است. اما با این وجود مضامین اجتماعی و سیاسی در شعر زینب خان همچون پروین اعتصامی از چنان جایگاه رفیعی برخوردار است که می­توان این دو شاعر گرانقدر را شاعران اجتماع خود، نامید. شاعرانی که تنها به بازتاب مسائل و مشکلات اجتماعی بسنده نکرده، دغدغه­های سیاسی روزگار خود را نیز، به نحوی در اشعارشان منعکس نموده­اند.

زینب خان و پروین اعتصامی با آن که از لحاظ سبک و یا حتی قالب شعری با یکدیگر تفاوت دارند، اما با این حال شاهد این هستیم که پاره­ای موضوعات و مفاهیم در اشعار این دو شاعر که شرایط سیاسی ـ اجتماعی نستاً مشابهی داشته­اند، مانند: توجه به تعلیم و تربیت، حقوق زنان، ستم­ستیزی، دفاع از حقوق تهیدستان، آزادی، برابری و … مشترک می­باشد. که هر کدام از این شاعران با توجه به جهان­بینی، نگرش و باورهای خاص خود به آن پرداخته­اند.

این پژوهش که به روش کتابخانه­ای ـ توصیفی می­باشد از خلال اشعار زینب خان شاعر کرد زبان و پروین اعتصامی شاعر پارسی گوی به مقایسۀ اندیشه­ها و رویکردهای سیاسی و اجتماعی این دو شاعر می­پردازد.

واژه­های کلیدی : پروین اعتصامی، زینب خان، شعر زنان، نقد تطبیقی، اندیشۀ سیاسی و اجتماعی.

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

منابع

1. احمد، هاشم زاده. از رمان تا ملت، سنندج : دانشگاه کردستان، 1386
2. اعتصامی، پروین. دیوان، تهران : ساحل، 1376.
3. بلو، جویس. « زبان و ادبیات کردی »، ترجمۀ لیلا ضیا مجیدی، گوهران فصلنامۀ تخصصی شعر، شمارۀ 15، بهار 1386، (18 ـ 13).
4. حمیدیان، سعید. در ادب پارسی، تهران : قطره، 1382.
5. خه‌زنه‌دار، مارف. مێژووی ئه‌ده‌بی كوردی، به‌رگی پێنجه‌م، هه‌ولێر : ئاراس، 2005.
6. زه‌ینه‌ب خان، دیوانی زه‌ینه‌ب خان كچه‌ كورد، ئاماده‌كردنی حیكمه‌ت حه‌مید مه‌لا ڕه‌ئوفه‌فه‌ندی خادم سوجاده‌، پێشه‌كی و پێداچوونه‌وه‌ و ڕێكخستنی عه‌بدوڵا زه‌نگه‌نه‌، هه‌ولێر : چاپخانه‌ی ڕۆژهه‌ڵات، 2018.
7. سپانلو، محمد علی. نویسندگان پیشرو ایران، تهران : نگاه، 1381.
8. سه‌عید، ئیسماعیل ئیبراهیم. ڕووداوه‌كانی كوردستان له‌ ئاوێنه‌ی ئه‌ده‌بدا، هه‌ولێر : موكریانی، 2010.
9. فه‌یزی، گۆران سۆران. باری ئه‌ده‌بی كوردی له‌ شاری هه‌ولێر، هه‌ولێر : ئاراس، 2006.
10. قدمیاری، مجید. معجزۀ پروین، تهران : سخن، 1387.
11. محسنی، مرتضی و پیروز، غلامرضا. مجموعه مقالات کنگرۀ بزرگداشت پروین اعتصامی، اراک : دانشگاه اراک، 1386.
12. مدیر شانه­چی، « محسن. سیری در اندیشۀ سیاسی و اجتماعی پروین اعتصامی »، پژوهش حقوق و سیاست، سال نهم، شمارۀ 23، پاییز و زمستان 1386، (226 ـ 201).
13. مه‌عروف، كه‌مال. ئه‌ده‌بیاتی كلاسیكی و نوێخوازی كوردی، سلێمانی : ب.چ.، 2003.
14. نوسر، مریم محمودی. « بررسی شگردهای انتقادی در شعر پروین »، ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شمارۀ اول، بهار 1390، (107 ـ 81).
15. یاحقی، محمد جعفر. جویبار لحظه­ها، چاپ نهم، تهران : جامی، 1385.
16. یزدی، فرخی. دیوان، به اهتمام حسین مکی، چاپ نهم، تهران : امیر کبیر، 1369.

الاستعارة التصورية في نماذج من رباعيات الخيام

(PP 114 – 121)

أ.د.دلخوش جارالله حسين دزه يي               أ.د.بخشان صابر حمد                  أ.م.د.عباس فاضل لطفي

قسم اللغة العربية- كلية اللغات         قسم اللغة الكردية- فاكلتي الآداب        قسم اللغة الإنكليزية- كلية اللغات

جامعة صلاح الدين – أربيل                     جامعة سوران                       جامعة صلاح الدين – أربيل                                                          

            dilkhosh.hussein@su.edu.krd                        pakhshan.hamad@soran.edu.iq                 abbas.lutfi@su.edu                                                                                                                                                                                                                              

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020                                        

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.08

ملخص البحث

   تنضوي الاستعارة التصورية ضمن حقل لساني حديث يعرف باللسانيات الإدراكية أو العرفانية؛ لتعاملها مع المجال العقلي والعمليات العقلية المسؤولة عن إنتاج الصور العقلية لجميع المدركات التحسسية والتجريدية، وتقوم فكرة الاستعارة التصورية على أساس تصور الأشياء وعقلنتها ذهنيا ثم ترجمتها إلى تعبيرات ومقولات لغوية تعمل على استدعاء تصورات ذهنية أخرى وإثارتها فضلا عن تجسيدها في الكينونة النطقية المحسوسة.

   وتمثل رباعيات الخيام نتاجا أدبيا عالميا وعملا إبداعيا يتضمن رؤى وتوجهات مختلفة تجسد فلسفة الخيام في الحياة ونظراته المتشعبة والمتنوعة والمتناقضة أحيانا تجاه أمور متباينة دينية ودنيوية ، وهذا الأسلوب في صياغة الرباعيات وتقنيات صب طروحاته الفكرية والفلسفية والعقدية والروحانية اقتضى الاستعانة بالفنون البلاغية ولاسيما الاستعارة التي كان لها النصيب الأوفر في عرض هذا الزخم الفكري والأنساق التصورية التي ترسبت وتراكمت في خلفيات الخيام الثقافية والمعرفية المتلاقحة بتجارب حياته المتلونة والمتأرجحة بين السؤدد والبؤس؛ ولاشك أن مثل هذه القدرات الشعرية والإمكانيات الأدبية الإبداعية أرضية خصبة لإجراء ممارسات بحثية لقراءتها قراءات مستحدثة في ضوء مناهج ونظريات لسانية حديثة للتوغل في أعماق الصور الجمالية والفنية التي أنتجها الخيام ولسبر أغوار مفاهيمه الفلسفية ومشاربه المعرفية والثقافية باستجلاء تلك الاستراتيجيات الاستعارية التصورية وإخضاعها للتحليل والتفكيك على مستوى البناء النسجي اللغوي والترابط والتعالق الذهني المتمثل بعرض أنماط من الاستعارات التصورية وأصنافها في نماذج مختارة من رباعيات الخيام استدلالا على تجذر الأنساق الاستعارية التصورية والصور الإدراكية اللطيفة في هذه الرباعيات و تقريب المسافات بين الموروثات الأدبية والتوجهات اللسانية الحديثة لإيجاد جسر متواصل ومعبر معرفي وبحثي بين النتاجات الأدبية والمجالات اللسانية الحديثة، وهذا ما تصبو إلى تحقيقها وتبيانها هذه الدراسة.

الكلمات المفتاحية: 

  الاستعارة التصورية، اللسانيات الإدراكية، رباعيات الخيام، الصور الإدراكية، المدركات الحسية والمعنوية.     

البحث كاملا

 قائمة المصادر والمراجع:

 أولا/ الكتب والبحوث العربية:

* أحمد -الاستعارة القرآنية والنظرية العرفانية- د.عطية سليمان أحمد- منتديات الشروق- المنتدى

  الحضاري- 2016  .

* البوعمراني- دراسات نظرية وتطبيقية في علم الدلالة العرفاني-محمد الصالح البوعمراني-ط1-مكتبة علاء 

    الدين- صفاقس-2009م.

* الثامري – اللسانيات الإدراكية –د.عادل الثامري- جريدة (تكست) في موقع (Google).

* حيدر- الاستعارة تصنع تصوراتنا وتبني سلوكياتنا اليومية- حبيب حيدر- صحيفة الوسط –العدد2764-31  

  مارس- 2010م- 15 ربيع الثاني-1431هـ.

* الخضير- تطبيق المنهج العرفاني على نص عمر بن أبي ربيعة- دراسة نقدية- عبدالله الخضير-مجلة فرقد- 

   النادي الأدبي الثقافي- العدد الثالث- 2018م.

* خليف-الاستعارة التصورية في «الرائعون من هنا مروا» للتونسي حسين الجبيلي- رياض خليف- القدس العربي- 20218م.

*الخيام- رباعيات عمر الخيام- أحمد الصافي النجفي وأحمد رامي- إدوارد فيتزجيرالد- ط3- دار المدى-    2013م.

*دحمان- نظرية الاستعارة التصورية والخطاب الأدبي-د.عمر بن دحمان-ط1-رؤية للنشر-القاهرة-2015م.

* دزةيي – علم الدلالة الإدراكي- المباديء والتطبيقات-د.دلخوش جارالله حسين دزةيي-مجلة الآداب-جامعة  

   بغداد- العدد/110-1436هـ/2014 م.

 *رمضان- النظرية الإدراكية وأثرها في الدرس البلاغي، الاستعارة أنموذجا-أ.د.صالح بن الهادي رمضان-

  ندوة الدراسات البلاغية ، الواقع والمأمول- 1432هـ.

*ريكور- نظرية التأويل-الخطاب وفائض المعنى-بول ريكور- ترجمة سعيد الغانمي-ط2-المركز الثقافي العربي-الدارالبيضاء   – المغرب- بيروت- لبنان-2006.

*الزناد- نظريات لسانية عرفنية- د.الأزهر الزناد-الدارالعربية للعلوم ناشرون-منشورات الاختلاف.

* السباعي- رباعيات عمر الخيام الفلكي الشاعر الفيلسوف الفارسي-محمد السباعي-ط5- مطبعة الاستقامة-

   القاهرة- د.ت.

* عمّار- المجازات الإدراكية ودورها في تحليل الخطابات ونقدها قراءة في مشروع عبد الوهاب المسري-  

  عثماني عمّار- مركز جيل البحث العلمي-مؤسسة علمية خاصة ومستقلة-2017م

*العمري- النظرية الإدراكية- هند العمري- ملتقى ابن خلدون للاجتماعيين.

* لايكوف- جورج لايكوف- حرب الخليج ، أوالاستعارات التي تقتل- ترجمة: عبد المجيد جحفة وعبد الإله سليم- دار توبقال 

   للنشر- المغرب-ط1-2005.

* لايكوف، جونسن -الاستعارات التي نحيا بها- جورج لايكوف ومارك جونسن-ترجمة:عبد المجيد جحفة- دار توبقال للنشر-

   الدار البيضاء- المغرب-ط2-2009م.

*محسب- اللسانيات الإدراكية –أفق نظري وآفاق تطبيقية-د.محيي الدين محسب- منتدى شبكة اللغويات 

 العربية.

*محسب- منهجية دراسة الاستعارة من الأساس اللغوي والتأسيس الإدراكي- د.محيي الدين محسب-2010.

* المطيري- العيش في الاستعارة- عبدالله المطيري-جريدة الرياض-العدد14010-2006م.

* مظلوم- رباعيات الخيام، ثلاث ترجمات عراقية رائدة،أحمد الصراف،الزهاوي،أحمد الصافي النجفي،حررها محمد     

   مظلوم،ط1،منشورات الجمل،بغداد،2015م. 

* هوفان- علم الدلالة التأريخي والتزامني- الحقل الدلالي لـ (قوم) في ضوء علم الدلالة الإدراكي ونظرية  

   المجاز المفهومي- توماس هوفان-جامعة كوبنهاغن-ملخص بحث منشور في النيت ضمن محاور مؤتمر  

  الدراسات القرآنية الثالث في معهد الدراسات الشرقية والأفريقية (النص والتأويل والترجمة)- مجلة التسامح-   

   موقع (التفاهم).

* ويكيبديا – اللغويات المعرفية- ويكيبديا – الموسوعة الحرة-2019م.

   ثانيا/الكتب الأجنبية:

* Croft – Cognitive Linguistics-William Croft & D.Alan Cruse.

* Saeed -Semantics – John Saeed –Oxford Black Well-1997.

*Saka-How to think about meaning-Saka-Dordrecht-Springor-2007.