کــــوردانـــی کــاکــەیــی

(مێژوو – ئایندە)

لیژنەی باڵای کۆنفرانس

پ.ی.د.كامه‌ران یونس/ سەرۆکی زانکۆی سەڵاحەدین / سەرۆكی كۆنفڕانس.

پ.ی.د. حسین سعدی ابراهیم / یاریدەدەری سەرۆکی زانکۆ بۆ کاروباری کارگێڕی و دارایی.

پ.ی.د. شریف مولود شریف / یاریدەدەری سەرۆکی زانکۆ بۆ کاروباری زانستی و خوێندنی باڵا

پ.د. سەعدی عوسمان حسێن، زانکۆی سەڵاحەدین، کۆلێژی ئاداب، بەشی مێژوو، سەرۆکی لێژنەی زانستی

د. شاڵاو عبدالخالق محمد/ زانكۆی سەڵاحەدین / كۆلێژی زانسته‌ سیاسییه‌كان.

م. ئامانج نجم الدین (بەڕێوەبەری س.ڕۆشنبیری).

م. احمد عبدالفتاح (بەڕێوەبەری ئای تی).

م. سۆران عبدالله (بەڕێوەبەری دارایی).

م. عبدالمطلبك عبدالله محمد (بەڕێوەبەری ڕاگەیاندن).

ئەندامانی لێژنەی زانستیی

١- پ.د. سەعدی عوسمان حسێن، زانکۆی سەڵاحەدین، کۆلێژی ئاداب، بەشی مێژوو، سەرۆکی لێژنەی زانستی (سەرۆکی لیژنە).
٢-.د. زرار صدیق تۆفیق/ زانكۆی دهۆك/ فاكەلتی زانستە مرۆڤایەتییەكان- بەشی مێژوو.
٣- پ.د.محمد حسين شوانى/ زانكۆی سەڵاحەدین/ كۆلێژی ئاداب- بەشی كۆمەڵناسی.
٤- پ.د. سامان حسێن احمد/ زانكۆی سلێمانی- كۆلێژی پەروەردەی بنەڕەتی- بەشی زانستە كۆمەڵایەتییەكان.
٥- پ.د. سەنگەر داود محمد/ زانكۆی سەڵاحەدین/ كۆلێژی یاسا.
٦- پ.د. شیرزاد زكریا محمد/ زانكۆی زاخۆ- فاكەلتی زانستە مرۆڤایەتییەكان- بەشی مێژوو.
٧- پ.ی.د. دڵشاد محمود عبدالرحمن/ زانكۆی سەڵاحەدین- كۆلێژی ئاداب- بەشی مێژوو.
٨- پ.ی.د. دلشاد عمر عبد العزيز/ زانكۆی كەركوك- كۆلێژی ئاداب- بەشی مێژوو.
٩- پ.ی.د. ئامانج ئەحمەد دڵزار/ زانكۆی سۆران/ فاكەڵتی ئاداب- بەشی مێژوو.
١٠- پ.ی.د. هوشیار مظفر علی / زانكۆی سەڵاحەدین- كۆلێژی ئاداب- بەشی راگەياندن.
١١- پ.ي.د.ساسان حكمت علی/ زانكۆی سەڵاحەدین- كۆلێژی ئاداب/ بەشی جوگرافيا.
١٢- پ.ي.د.كامران محمد حاجی/ زانكۆی سەڵاحەدین- كۆلێژی ئاداب- بەشی مێژوو.
١٣- پ.ی.كابان عبدالكريم شيخ علي/ زانكۆی سه‌ڵاحه‌دین- كۆلێژی زانستە ئیسلامییەكان.
١٤- د. هیوا علی عمر/ زانكۆی سەڵاحەدین- كۆلێژی ئاداب بەشی كۆمەڵناسی.
١٥- د .چنار نامق حسين/ زانكۆی سەڵاحەدین- كۆلێژی ئاداب- بەشی راگەياندن.
١٦- د.نجیبە ابراهیم احمد زانكۆی سەڵاحەدین/ كۆلێژی زانسته‌ سیاسییه‌كان.
١٧- د. سۆلاڤ محمد امین/ زانكۆی سەڵاحەدین/ كۆلێژی یاسا.
١٨- د. علی طە أکرم/ زانكۆی سەڵاحەدین/ كۆلێژی یاسا.
١٩- د.هوشەنگ صالح محمدشريف/ زانكۆی سەڵاحەدین- كۆلێژی ئاداب.
٢٠- م. ایاد اکرم عیسا / زانکۆی کەرکوک/ كۆلێژی زانسته‌ مرۆڤایه‌تییه‌كان.
٢١- د.ڕەقیب حمەڕشید/ زانكۆی سەڵاحەدین/ كۆلێژی زانسته‌ سیاسییه‌كان/ (یاسای نێودەوڵەتی).
٢١- د. بورهان حاتم عثمان/ زانكۆی سەڵاحەدین/ كۆلێژی ئاداب- (بڕیاردەری لێژنە).

پەیوەندیکردن: 07504567189
ئیمێل: burhan.othman@su.edu.krd

کاکەیی، یەکێکە لە دێرینترین پێکهاتەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەم پێکهاتەیە لە بنەڕەتدا لە هەورامان و شارەزوور و لوڕستان سەریهەڵداوە. لە ئەمڕۆدا پەیڕەوكارانی ئەم پێکهاتەیە لە باشوری كوردستان، بەتایبەتی لە پارێزگاكانی (كەركوك، سلێمانی، هەولێر، هەڵەبجە، گەرمیان و خانەقین) هەروەها لە سنووری پارێزگاکانی دیالە و موسڵ نیشتەجێن. لە ڕۆژهەڵاتی كوردستانیش (ناوچەی كرماشان) بە مەڵبەندی سەرەكییان دادەنرێت، هەروەها لە شارەكانی تری ئێرانیش ژمارەیەكی بەرچاو کاکەیی هەیە. لە باكووری كوردستانیش بەهەمانشێوە، ژمارەیەکی بەرچاو کاکەیی هەن.

 تاکوو ئێستا سەرژمێرییەكی دروستی کاکەییەكان بەدەستەوە نییە، بەڵام بەگوێرەی هەندێك سەرچاوە، لە ئێران ژمارەیان نزیكەی سێ ملیۆن دەبێت، کە بەگشتی لە پارێزگاکانی ڕۆژئاوا دەژین و زۆرینەشیان کوردن. ژمارەی کاکەییەكان لە دەرەوەی ئێرانیش بە یەك ملیۆن كەس خەمڵێنراوە، لەو ژمارەیەش نزیكەی (١٥٠) هەزار پەیڕەوكاریان لە عێراق دەژین، کە بە شێوەیەکی باو پێیان دەگوترێت کاکەیی.

گرنگترین سیمبلولەکانی کاکەیی، بریتین لە:

 (هەنار) بە میوەیەکی پیرۆز بۆ کاکەیییەکان دادەنرێت، لە زۆرێک لە ڕێوڕەسمەکاندا ئەم بایەخ و پیرۆزییە دەبیندرێت.

 (سمێڵ) هێمایەکی پیرۆزە بۆ کۆمەڵگەی کاکەیی، بە شێوەیەکی نەریتی پیاوانی کاکەییی ڕێگە بە سمێڵیان دەدەن گەشە بکات و هەرگیز نایبڕن.

 (تەمبور یان تەموور) وەك کۆنترین ئامێری میوزیکی كوردی، ئامێرێکی تایبەت و سیمبولی کاکەییەکانە، وەک سازێکی پیرۆز لە بۆنەکانیاندا دەیژەنن.

(هەوری) بەهەمانشێوە تایبەتمەندی خۆی هەیە لەنێو ئافرەتانی کاکەیی.

ناسنامەی کۆنفرانس

کۆنفرانسێکی زانستیی و ئەکادیمییە، تایبەت بە لێکۆڵینەوە لەبارەی مێژووی کوردانی کاکەیی و ئەو تاوان و جیاکاریيانەی بەرامبەریان ئەنجامدراوە، دواتر پێشکەشکردنی کۆمەڵێک ڕاسپاردە و پێشنیاز بۆ بایەخدانی زیاتر بە کاکەییەکان.

ناوی کۆنفرانس

 (كوردانى كاكەیی- مێژوو و ئایندە).

ئەرک و دیدگای کۆنفرانس

ئەرک و دیدگای کۆنفرانس، لەو بەرپرسیاریەتییە مێژوویی و مرۆیی و نیشتیمانییەوە سەرچاوەی گرتووە، کە زانکۆ هەڵدەستێت بە ئامادەکردنی ژینگەیەکی زانستیی ئەکادیمیی بۆ توێژەران و زانایان و یاساناسان، بەتایبەتی زانا و دانایانی  پێکهاتەی کاکەیی. بەمەبەستی لێکۆڵینەوە و گفتوگۆکردن و بەدواداچوون لەسەر ڕەهەندە جیاوازەکانی مێژوو و کلتوری کاکەییەکان و ئەو تاوانانەی کە لە سەردەمە مێژووییەكاندا بەرامبەریان ئەنجامدراوە.

ئامانج : گرنگترین ئامانجەكانی ئەم كۆنفرانسە زانستییە بریتین لە:

1. ناساندن و پارێزگاریکردنی مێژوو، کلتور و هونەری کاکەیيەکان.
2. دیاریکردنی بەرپرسیارێتیی مێژوویی و یاسایی، ئەو جیاکارى و تاوانانەی، کە بەرامبەر کاکەییەکان ئەنجامدراوە، دەستنیشانكردنی ئاڵنگارییە یاسایی و سیاسییەكانی بەردەم پێکەوەژیانی نێوان کاکەییەکان و پێکهاتەکانی تر.
3. قەرەبووكردنەوەی مەعنەوی و ماددی زیانلێكەوتووانی کاکەیييەكان، کە لەلایەن حکومەتە یەک لەدوای یەکەکانی عێراق یان داعشەوە ڕووبەڕوویان بووەتەوە.

4. دەرخستنی ڕۆڵ و پێگەی کاکەییەکان لە ڕووە ڕۆشنبیریی، كۆمەڵایەتیی، ئابووریی و دیمۆگرافیيەكەیەوە لەناو هەرێمی کوردستان و عێراقدا.
5. هاندانی پسپۆڕان و توێژەران، بۆ لێکۆڵینەوە لە ڕەهەند و لایەنە جۆراوجۆرەکانی جوانی و ڕەسەنایەتی هونەر و کلتوری کاکەییەکان.
6. بایەخدانی زیاتری کەرتی پەروەردە و خوێندنی باڵا، بە بابەتی لێبووردەیی و یەکتر قبووڵکردنی سەرجەم ئایین و ئایینزاکان، هەروەها زیاتر ناساندنی کاکەییەکان وەک پێکهاتەیەکی ڕەسەنی کوردی.
7. هەوڵدان بۆ یەکخستنی توانای مرۆیی کاکەییەکان، لەگەڵ هاندانیان بۆ پاراستنی (كلتوور، ئەدەب، داب و نەریت)یان.

گرنگی كۆنفرانس

• بایەخدان بە مێژووی کاکەییەکان و ناساندنی کلتور و هونەریان، وەک بەشێکی دانەبڕاو لە کلتوری کوردستان.
• ڕێکخستنی توانای کاکەیيەکان لە ڕووی (هونەری، سیاسی و یاسایی)ــەوە.
• بە نێودەوڵەتیکردنی ناساندنی مێژوو و کلتووری کاکەییەکان، بۆ گەڕاندنەوەی بەشێك لە مافی مەعنەوی ڕۆڵەکانی کاکەیی لە ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتیش.

هەوڵێكی مرۆییانەیە، بۆ كەمكردنەوەی ئەو تاوان و جیاکاريیانەی، کە لە زیانلێكەوتووانی کاکەیی کەوتووە، لەڕێگەی دیاریكردنی چەند میكانیزمێكی (یاسایی، پەروەردەیی، ڕۆشنبیریی، ئابووریی و كۆمەڵایەتی)ــیەوە.

ڕەهەندەکانی کۆنفرانس

پێنجەم: ڕەهەندی میدیا و ڕۆشنبیری

1. دیاریکردنی ئەرکی كۆمەڵایەتی و پیشەیی میدیا، لە ڕێزگرتن لە کوردانی کاکەیی.

2. ڕێکخستن و بەهێزکردنی رووماڵی میدیایی، بۆ پشگیریکردن و پاراستنی کلتور و هونەری کاکەییەکان.

3. دیاریکردنی كاریگەری میدیای نوێ (میدیای دیجیتاڵی) لە ناساندنی ئەو تاوانانەی بەرامبەر بە کاکەییەکان ئەنجامدراوە.

4. كاركردنی میدیا بەئاڕاستەی هۆشیاری كۆمەڵگەیی، بەئاگاهێنانی زیاتری تاکەکان لە بابەتی پێکەوەژیان و یەکترقبووڵکردن.

5. پاڵپشتیكردنی كایەی رۆشنبیری و میدیا، بۆ ڕووماڵکردنی ئەو تاوانەی دژ بە كاكەییەكان لەڕووی یاسایی و سیاسییەوە ئەنجام دراوە.

6. هاندانى كاكەییەكان بۆ پاراستنی كلتوور و ئەدەب و داب ونەریتیان.

شەشەم: ڕه‌هه‌ندی ئابووریی

1. دیاریکردنی زیانە ماددیی و مرۆییەکانی ئەو تاوانانەی بەرامبەر کاکەییەکان ئەنجام دراوە.

2. قەرەبووکردنەوەی مادی و مەعنەویی کاکەییەکان، لەلایەن حکومەتی ئێستای عێراقەوە.

3. دیاریکردنی كاریگه‌ریی ئابووریی زەوتکردنی زەوی و زاری کاکەییەکان له‌سه‌ر بارودۆخی دارایی کاکەییەکان.

4. بەهێزكردنی پێگەی ئابووری ناوچەی كاكەیی نشینەكان، ئەمەش لەپێناو ڕەخساندنی دەرفەتی زیاتری كار و چاككردنی بژێوی ژیانیان.

حەوتەم: ڕەهەندی پەروەردەیی

1. دەرخستنی ئەركی پەروەردە و پڕۆگرامەكانی خوێندن لە هەڵمەتەكانی ڕووبەڕووبونەوەی جیاکاریی بەرامبەر بە کاکەییەکان.

2. ڕۆڵی پەرورەدەی لە ناساندنی پیکهاتەی کاکەیی بە قوتابییان، بۆ فراوانکردنی پێکەوەژیان و یەکترقبوڵکردن لەناو هەرێمی کوردستان.

هەشتەم: ڕه‌هه‌ندی جوگرافی

1. دەستنیشانكردنی شوێنی جوگرافی ئەو ناوچانەی كە كاكەییەكانی تێدا دەژیت، لەگەڵ دەرخستنی گرنگی پێگە جوگرافییەكەیان، ئەمەش لەڕێگەی ئەنجامدانی توێژینەوەی تایبەتمەند بەم پسپۆرییە.

2. دەرخستنی گرنگی پێگەی جوگرافی ناوچەی کاکەییەکان بۆ هەرێمی كوردستان.

3. كاریگه‌ری ڕاگواستنی سەردەمی بەعس و شەڕی داعش، له‌سه‌ر جوگرافیای پێگەی نیشتەجێبوونی کاکەییەکان.

4. كاریگه‌ری شەڕی داعش، له‌سه‌ر دیمۆگرافیای دابەشبوونی خێزانە کاکەییەکان، بەهۆی لێکدوورکەوتنەوە و ئاوارەبوونیان بەرەو هەندەران.

5. بایەخدان بەو گوند و ناوچانەی، كە ڕۆڵێكی كاریگەرییان لە ناساندن و پاراستنی كاكەییەكان هەبووە، ئەمەش لەمیانەی ئەنجامدانی توێژینەوەی جوگرافی و دیموگرافییەوە.

کات و شوێن

ئامادەکارییەکان بۆ ئەنجامدانی ئەم کۆنفرانسە ماوەی (٣) مانگ دەخایەنێت لە ڕێکەوتی ٢٣-٢٤ی مانگی نیسانی ساڵی ٢٠٢٤ ئەنجام دەدرێت، سەبارەت بە شوێنی ئەنجامدانی، لە هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان دەبێت.

بەشداربووانی کۆنفرانس: سەبارەت بە بەشداربووانی ئەم کۆنفرانسە

(ئەكادیمیست و توێژەرانی نێوخۆیی، کەسایەتییە سیاسیەکان، یاساناسان، دپلۆماتکاران، پیاوانی پێکهاتەی نێوخۆیی بەتایبەتی کاکەییەکان، هونەرمەندان، کەسایەتی و خێزانە کاکەییەکان) لەخۆ دەگرێت.

 سەرچاوەی دارایی کۆنفرانس

لە ڕووی داراییەوە ئەم کۆنفرانسە لەسەر ئەرکی زانکۆی سەڵاحەدین-هەولێر و سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم ئەنجام دەدرێت.

چالاكییە ڕۆشنبیرییەكانی كۆنفرانس

ئەم چالاكییە، سەرجەم ئەو بزاوتانە لەخۆدەگرێت، كە بەشێكی لەگەڵ كردنەوەی كۆنفرانسەكە ئەنجام دەدرێت, کە زیاتر بریتیی دەبن لە: (سمینار، كۆڕ و نمایشکردنی بەڵگەنامە‌ یاساییه‌كان)، بەشێكی دیكەشیان لە پەراوێزی كۆنفرانسەكە بەڕێوە دەچن، دابەش دەبن بەسەر بوارەكانی هونەر، ئەدەب…تاد، وەك: (پێشانگای  تایبەت بە کلتور و هونەر و  پۆشاکی تایبەت بە کاکەییەکان یان پێشانگای فۆتۆگرافی، وێنەی دروستكراوی پەیوەست بەو تاوانانەی کە بەرامبەر کوردانی کاکەیی ئەنجامدراوە.  یان  شیعر، هۆنراوە بەشێوەزاری کاکەیی).

یەکەم: ڕەهەندی مێژوویی

1. ئەنجامدانی لێكۆڵینەوەی مێژوویی ئەكادیمی، لەبارەی ڕەگوڕیشە و سەرهەڵدانی كاكەیی لە كوردستان.

2. دەرخستنی دید و تێڕوانینی گەڕیدە و وڵاتناس و ڕۆژهەڵاتناسانی ئەوروپی، لەبارەی مێژوو و كلتووری كاكەییەكان، بەتایبەتی بۆچوونی هەریەك لە (مینۆرسكی، نیكیتین، ئیدمۆندز، مێنتشێشڤیلی، ئیڤانۆڤ و تۆمابوا) كە لەوبارەیەوە توێژینەوە و نووسینی تایبەتیان هەیە.

3. ڕەواندنەوەی هەندێك گومان و ڕاستكردنەوەی بەشێك لەو بۆچوونانەی، كە لەبارەی مێژووی كاكەییەكان نووسراوە، بەتایبەتی لەڕووی نەتەوەییەوە، ئەمەش لەمیانەی خوێندنەوەیەكی ڕەخنەگرانە بۆ سەرچاوە مێژووییەکان.

4. ناساندنی کاکەییەکان وەک کلتوور و پێکهاتەیەکی ڕەسەنی کوردی، پاشان دەستنیشانکردنی خەباتی کوردانی کاکەیی لە بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی گەلی کوردستاندا، بەدرێژایی سەدەی بیستەم و بیست و یەک، دواتر لە قۆناغەکانی بەرەنگاربوونەوەی (ڕژێمی بەعس، و شەڕی داعش).

5. دەستنیشانکردنی قۆناغەکانی فراوانبوون و گەشەکردنی کلتووری کاکەییەکان لە ڕووی مێژووییەوە.

6.  کاریگەری شەڕی تیرۆرستانی داعش، لە تێكدانی بونیادی شوناسی مێژوویی کاکەییەکان.

7. ناساندنی تاوانەکانی دژ بە کاکەییەکان، بەتایبەتی تاوانی كوشتن و سیاسەتی و ڕاگواستن و بەعەرەبكردن و وێرانكردنی گوندەكان، لەسەر ئاستی ناوخۆی عێڕاق (قۆناغی ڕژێمی بەعس و شەڕی داعش). ئەمەش لەمیانەی یاده‌وه‌ری شایەتحاڵەکانی کاکەییەکان و ئەو بەڵگەنامانەی، كە پەیوەستن بە بابەتەكە.

دووەم: ڕەهەندە کۆمەڵایەتییەکان

1. دیاریکردنی پایە كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی بەهێزکردن و فراوانکردنی پێکەوەژیانی کاکەییەکان لەناو هەرێمی کوردستان و عێراق، بۆ کەمکردنەوەی جیاکاری بەرامبەر خێزانە کاکەییەکان.

2. دەرخستنی كاریگه‌ریی تاوانەکانی ڕژێمی بەعس و شەڕی داعش و سەرجەم ئەو جیاکارییانەی کە بەرامبەر کاکەییەکان ئەنجامداراون، له‌سه‌ر په‌یوه‌ندیی كۆمه‌ڵایه‌تیی نێوان کاکەییەکان و پێکهاتەکانی دیکە.

3. دیاریکردنی ڕۆڵی بەرچاوی حکومەتی هەرێمی کوردستان و کوردستانییان بەگشتی، لە پاراستنی کلتوور و داب و نەریت و پیرۆزییەکانی کاکەییەکان.

4. شیكردنه‌وه‌ و دیاریکردنی ئەو کاریگەرییە دەروونی و کۆمەڵایەتییانەی، كە لەسەر خێزانە کاکەییەکان دروستبووە، لە دوای ئەو تاوان و کارە نامرۆڤانەی دژیان ئەنجام دراوە بەدرێژایی سەدەی ڕابردوو.

5. خستنەڕووی ڕۆڵ و پێگەی ئافرەتانی كاكەیی لە بواری كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری و جڤاكییەوە.

 سێیەم: ڕەهەندی یاسایی

1. دیاریکردنی پێگەی کۆمەڵایەتی و سیاسی و کلتوری کاکەییەکان، بەشێوەیەکی یاسایی.

2. ناساندن و پێناسەکردنێکی یاسایی، بۆ ئەو تاوانانەی دژ بە کوردانی کاکەیی ئەنجامدراوە، لەبەر رۆشنایی یاسا نیشتمانیی و نێودەوڵەتییەکاندا.

3. گرنگیدانی زیاتر بە یاسای پاراستنی مافی پێکهاتەکان لە کوردستان – عێراق، ژمارە (٥)ی ساڵی٢٠١٥، هەوڵدان بۆ دەرکردنی یاسایەکی لەو جۆرە لەلایەن پەرلەمانی عێڕاقی فیدراڵەوە.

4. دانانی میکانیزمەکانی پێشکەشکردنی بەڵگەنامە و سکاڵای قوربانیانی تاوانەکانی سەردەمی بەعس و شەڕی داعش دژ بە کوردانی کاکەیی، بۆ قەرەبووکردنەوەی مافخوراوان.

5. دیاریکردنی میکانیزمەکانی پێشکەشکردنی هاوکاری و راوێژیی یاسایی بۆ کوردانی کاکەیی.

6. دیاریکردنی پێگەی کاکەییەکان لە دەستوری داهاتووی هەرێمی کوردستان.

چوارەم: ڕەهەندی سیاسیی

1. دیاریکردنی پێگە و ڕۆڵی کاکەییەکان لە ڕووی سیاسی و نیشتیمانپەروەرییەوە.

2. شیکردنەوەی هه‌ڵوێستی لایه‌نه‌ سیاسییه‌كانی عیراق و لایەنە نێودەوڵەتییەکان دەربارەی پێکهاتەی کاکەیی.

3. خستنەڕووی فاكتەرە جیۆپۆلەتیكییەكانی كاریگەر لەسەر پەلاماردانی کاکەییەکان لەلایەن ڕژێمی بەعس و گروپی داعش، بەوپێیەی لەڕووی جوگرافیای سیاسییەوە شوێنێكی گرنگ و كاریگەریان لەسەر ناوچەکە هەیە.

4. خستنەڕووی هه‌ڵوێستی ئێستای پارتە سیاسييەکان و حکومەتی عێراق بەرامبەر بە کاکەییەکان.

5.کاریگەری ڕاگواستنی زۆرە ملێ و شەڕی داعش، لەسەر گۆڕینی دیموگرافیای کاکەییەکان لە ناوچەکانی کاکەیی، کە دانیشتووی ناوچەکانی کوردستانیەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستانن.