بیناسازی قشڵه له كوردستان له كۆتایی فه‌رمانڕه‌وایی عوسمانی
قشڵه‌ی ئاكرێ به نمونه
د.زیاد احمد محمد دكتورا له بیناسازی، شارسازی ئیسلامی / زانكۆی سه‌لاحه‌ددین/ هه‌ولێر
جمال جمیل اسعد ماسته‌ر له شوێنه‌واری ئیسلامی / زانكۆی ڤالینسیا / ئیسپانیا
پوخته‌ی توێژینه‌وه‌كه به زمانی كوردی :
ئاكرێ شارێكی مێژوویی كۆنه، به بوونی شوێنه ستراتیجیه‌كه‌ی له سه‌ده‌كانی پێش زایین و دواتر، به تایبه‌ت له سه‌رده‌می ئیسلامیدا گرنگی تایبه‌تی خۆی هه‌بووه. بوونی چه‌ندین پاشماوه‌ی شوێنه‌واری سه‌رده‌مه جیاوازه‌كانی به‌ڵگه‌ی سه‌لمێنه‌ری ئه‌م ڕاستییه‌ن . هه‌روه‌ها له به‌ر گرنگی ناوچه‌كه له كتێبی و سه‌رچاوه‌كانی مێژووی ئیسلامی باسی كراوه وه‌ك یاقوتی حموی، ابن الاپیر چه‌ندانی تر ناوی هاتووه .
یه‌كێك له پاشماوه شوێنه‌وارییه‌كانی ئه‌م شاره بریتیه له قشڵه، كه به قشله‌ی ئاكرێ یان سه‌رای ئاكرێ ناوی ده‌ركردووه . ئه‌م قشڵه‌یه ده‌كه‌وێته ناوه‌ندی شار و رووبه‌رێكی تا ڕاده‌یه‌ك فراوانی هه‌یه، ئه‌م قشڵه‌یه شێوازی بیناسازی تایبه‌ت به ناوچه‌كه‌ی وه‌رگرتووه و چه‌ندین ڕه‌گه‌زی بیناسازی له خۆگرتووه .
له‌م توێژینه‌وه‌یه‌دا هه‌وڵمانداوه به شێوه‌یه‌كی مه‌یدانی و به پشتبه‌ستن به سه‌رچاوه‌ی په‌یوه‌ندیدار به بابه‌ته‌كه تیشك بخه‌ینه سه‌ر ناو و مێژووی قشله‌كه و ته‌واوی پێكهاته و به‌شه‌كانی ئه‌م قشڵه‌یه، هه‌روه‌ها شیكردنه‌وه‌ی ڕه‌گه‌زه‌كانی بیناسازی و هۆكاره‌كانی رووخان و وێرانبوونی قشڵه‌كه، له كۆتاییشدا باس له قۆناغه‌كانی نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی قشڵه‌كه كراوه.
ئامانجمان له‌م توێژینه‌وه‌یه به دۆكیومێنتكردنی شوێنه‌وارێكی ئه‌م ناوچه‌یه‌یه، هه‌روه‌ها ده‌وڵه‌مه‌ندكردنی خه‌رمانی توێژینه‌وه‌ی كوردییه له بواری شوێنه‌وار و ناساندنی شوێنه‌وارێكی كوردستانه به ناوخۆو ده‌ره‌وه.
سه‌رچاوه‌ی كوردی:
برادۆستی، زیدان رشید، 2. 18، هونه‌ری بیناسازی قشڵه‌كانی پارێزگای هه‌ولێر له سه‌رده‌می عوسمانی دا، چاپخانه‌ی زانكۆی سه‌لاحه‌ددین هه‌ولێر.
چاوپێكه‌وتن، له‌گه‌ڵ مامۆستا پشوار عبدالرحمن علی، له دایك بووی 1947، دانشتوی ئاكرێ، پیشه‌ی مامۆستای خانه‌نشین، 5/3/ 2. 19، ئاكرێ
ڕاپۆرتی كاری به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی شوێنه‌وار، 2. 17.
عبدالرقیب، یوسف، 2. . 6، قشله‌ی سواره بینایه‌كی كه‌له‌پوورییه پێویسته بپارێزێت، ڕۆژنامه‌ی خه‌بات هه‌ولێر، ل11 .
موكریانی، حوسێن حوزنی، 2. . 7، مێژووی میرانی سۆران (سه‌رجه‌م به‌رهه‌می حوسێن حوزنی به‌رگی دووه‌م)، چاپی یه‌كه‌م، ده‌زگای ئاراس هه‌ولێر.
سه‌رچاوه‌ی عه‌ره‌بی:
ابن الاپیر الجزری، علی بن ابی الكرم محمد بن محمد بن عبدالكریم بن عبدالواحد، 1385 ق / 1965 م، الكامل فی التاریخ، ج2، دار الصادر بیروت.
ابن الاپیر الجزری، علی بن ابی الكرم محمد بن محمد بن عبدالكریم بن عبدالواحد(555-63. ه)، التاریخ الباهر فی الدوله الاتابكیه (بالموصل)، 1963، تحقیق عبدالقادر احمد گلیمات، القاهره .
ێكریی، جمبد شكری بابكر، 2. . 8، ئاكری (عقره) فی العهد الملكی، مگبعه حاجی هاشم اربیل.
ێكریی، فائق ابوزید سلیم، 1999، دلیل ئاكری السیاحی، اربیل .
البدلیسى، شرفالدین بن شمسالدین، ٢٠٠٦، شرفنامه، ج1، گ الپانیه، دار الزمان دمشق.
البغدادی، صفى الدین عبد المۆمن، ١٤١٢ ه، مراصد الإگلاع علی أسما‌و الأمكنه والبقاع، گ الاولى دار الجیل بیروت.
البلاژرى، احمد بن یحیى، 1988، فتوح البلدان، گ الاولى، دارومكتبه الهلال بیروت.
بروسوی، محمد بن علی، ١٤٢٧ ه، أوچح المسالك إلى معرفه البلدان والممالك، گ الاولی، دار الغرب الاسلامی بیروت.
الحموى، یاقوت بن عبد الله، 1995، معجم البلدان، گ الپانیه، ج٤، 5، دار صادر بیروت .
ابو الفدا‌و، اسماعیل بن علی، 2. . 7، تقویم البلدان، گ الاولى، مكتبه الپقافه الدینیه القاهره .
ابن الفقیه، احمد بن محمد، تاریخ وفات مۆلف: 365 ه، ١٤١٦ ه، البلدان، محقق / مصحح : یوسف الهادی ، عالم الكتب بیروت.
العباسی، محفوڤ محمد عمر، 1969، اماره بهدینان العباسیه، مگبعه الجمهوریه الموصل.
العزاوى، عباس، ١٤٢٥ ه، موسوعه تاریخ العراق بین احتلالین، گ الاولى، الدار العربیه للموسوعات بیروت.
المائی، انور، 196. ، الاكراد فی بهدینان، مگبعه الحصان الموصل.
محمد، زیاد احمد، 1397ه.ش ، قلاع الاماره السورانیه فی اربیل (من القرن 1. _13ه/16_19م دراسه میدانیه)، گ1، مگبعه مهارت گهران.
مدونات الدكتور ابراهیم العلاف 2. 16 wwwallafblogspotcom.blogspot.com، ٥-٣-٢٠١٩)
مدیریه الاپار العامه، 197. ، المواقع الاپریه فی العراق، مگبعه الحكومه بغداد.
نوار، عبدالعزیز سلیمان، 1968، تاریخ العراق الحدیپ من نهایه حكم داود باشا الى نهایه حكم مدحت باشا، دار الكاتب العربی القاهره .
یونسكو اتفاقیه حمایه التراپ العالمی والپقافه – الدوره السابعه عشر: 17تشرین الاول -21تشرین الپانی1972 باریس، .
-Ekici,Cevat,Osmanli Doneminde Irak,Plan,fotograf ve belgelerle,Istanbul
JamalJameelAsaad , 2. 13-2. 14 Estudio y restauración de Muhmud Pasha Jaff en Kurdistán Iraquí; trabajo fin de Master Arqueología,; Universito de Valenci
سه‌رچاوه‌ی فارسی:
دورى، عبدالعزیز، 1375 ه.ش، بغداد چند مقاله در تاریخ و جغرافیایی تاریخی، چاپ: اول، بنیاد دائره المعارف اسلامی تهران .
روحانی، ماجد مردوخ، 1388ش، فرهنگی فارسی كردی دانشگاه كردستان، چاپ اول، دانشگاه کردستان سنندج .
محمد، زیاد احمد، 1397ه ش، شهر اربیل در دوران اسلامی(سازمان فچایی وساختار اجتماعی اربیل در قرون 12، 13ه .ق )، چاپ اول، چاپخانه مهارت تهران .
میرزا قاجار، سلگان محمد، 1364 ه.ش، سفرنامه سیف الدوله معروف به سفرنامه مكه، چاپ: اول، نشر نی تهران .
لغت‌نامه دهخدا www.vajehyab.com2. -3-2. 19
نطنزى، معین الدین، 1383 ش، تاریخ وفات مۆلف: قرن 9 ق، منتخب التواریخ معینى محقق / مصحح: پروین استخرى، چاپ اول، اساطیر تهران .
Thank you for your sharing. I am worried that I lack creative ideas. It is your article that makes me full of hope. Thank you. But, I have a question, can you help me?