2nd conf history Kurd – SUE Conferences
  • Home
  • Archive by Category "2nd conf history Kurd"

هه‌ولێر به‌ پێی سه‌رچاوه‌ مێژووییه‌ فارسییه‌كانی نیوه‌ی یه‌كه‌می سه‌ده‌ی نۆیه‌می كۆچی / پازده‌یه‌می زاینی

Categories:2nd conf history Kurd
Comment:3 Comments

هه‌ولێر به‌ پێی سه‌رچاوه‌ مێژووییه‌ فارسییه‌كانی نیوه‌ی یه‌كه‌می سه‌ده‌ی نۆیه‌می كۆچی / پازده‌یه‌می زاینی

لێكۆلینه‌وه‌یه‌ك له‌ مێژووی سیاسیی و كارگێریی هه‌ولێر به‌ پێی نووسینه‌كانی

( حافيز ئه‌برو – حافظ أبرو، فه‌سیحی خه‌وافی – فصیحی خوافی)

د.موسی محمد خضر

بەشی مێژوو- کۆلێژی ئاداب – زانکۆی سەلاحەددین/ هه‌ولێر

mamadarashm @gmail.com

Musa.khder@su.edu.krd

DOI: https://doi.org/10.31972/ISCHKK19.018

پوخته‌

سه‌باره‌ت به‌و شاره‌ مێژووییه‌ و دێرینه هه‌ولێر(ئه‌ربل- ئيربل)، كه‌‌ به‌ كۆنترین شاری به‌رده‌وام ئاوه‌دانی جیهان ئه‌ژمارده‌كرێت،له‌ سه‌رچاوه‌كانی مێژووی ئیسلامیدا سه‌ربه‌ هه‌رێم ومه‌ڵبه‌ندى هه‌ندێك له‌ ولاتان ژمێردراوه‌، هه‌روه‌ها وه‌كو مه‌ڵبه‌ندێكى سه‌ربه‌خۆ ناوی هاتووه ‌و له‌ سه‌رچاوه‌ مێژووییه‌ فارسییه‌كانیشدا به‌ هه‌مان شێوه،‌ به‌زۆر هۆكاره‌وه‌ ناوی هاتووه‌، به‌ڵام له و‌ سه‌رده‌مه‌ی كه‌ ئه‌م توێژینه‌وه‌یه‌ی‌ تێدا‌ ئه‌نجام دراوه‌‌ ،به‌پێی سه‌رچاوه‌كانی (زبدة التواريخ بايسنقرى، حافيز ئه‌برو(م833ك/1429ز) ، مجمل التواريخ ، فه‌سیحی خه‌وافی (م 845ك/1492ز) پتر ده‌كه‌وێته ‌سه‌رده‌می ته‌یمووری و كوڕه‌كانی،نووسراون. وێڕای ئه‌وه‌ی ئه‌وشاره‌ رۆلێكی به‌رچاوی له‌ ڕووداوه‌كان و یه‌كلاكردنه‌وه‌ ‌یاندا هه‌بووه‌، كه‌چى زۆر به‌ كه‌می ناوی هاتووه. بۆێه بۆ‌به‌ده‌ستهێنانی زانیاری،‌ده‌خوازێت توێژه‌ر، زۆر به‌ وردی هه‌وڵبدات له‌وده‌قانه‌دا زانیاری ‌هه‌ لێنجێت، كه باسی ئه‌وشاره‌ و به‌ره‌ی هه‌ولێریان كردووه‌.

 له‌بنه‌ڕه‌تدا توێژینه‌وه‌كه‌‌ پشتی به و‌ ژێده‌ر وسه‌رچاوه ره‌سه‌نانه‌ی كه‌ به‌ زمانی فارسی نووسراون، به‌ستووه،‌ به‌ڵام بۆ شیكردنه‌وی پتری بابه‌ت و رێگه‌ خۆشكردن بۆ نووسین، سوود له و‌ سه‌رچاوانه ش وه‌رگيراوه‌ كه‌‌ به‌ زمانه‌كانی دیكه‌ وه‌رگێڕدراون.‌ توێژینه‌وه‌كه‌ له‌ پێشه‌كی و دوو به‌شی سه‌ره‌كی و هه‌ر به‌شه‌ش له‌ چوار ته‌وه‌ره‌ ،له‌ گه‌ڵ ئه‌نجام و سه‌رچاوه‌كان، پێك هاتووه‌.

وشه گرنگه‌كان: هه‌ولێر،ئيربل، قه‌را یوسف، شا محمد ، كوشاف ،توركمان.

تەواوی توێژینەوە بخوێنەوە

سەرچاوەكان

سه‌رچاوه‌كان:

یه‌كه‌م: سەرچاوە ڕەسەنەكان

  • بەزمانی فارسی:

مستوفی : زین الدین بن حمدالله مستوفی  قزوینی (ت795ھ /1392م).

-(تهران، 1394 ه.ش):ذيل تاریخ گزیدە: بە كوشش :ایرج افشار، انتشارات محمود افشار.

حمد الله‌ مستوفی:  ابی بكربن محمد بن نصر مستوفی قزوینی(ت 750 ھ /1349م) (تهران،1362):تاریخ گزیده‌: به‌ اهتمام: عبدالحسین نوای ، انتشارات امیر كبیر.

ابن خلدون: عبدالرحمن بن محمد ( ت 808ك/ 1405 ھ )

)1385، تهران( :مقدمه‌ ابن خلدون ، ترجمه‌ محمد پروین گنابادى، انتشارات علمی فرهنگی.

ابن خلف تبریزى:  محمد حسین متخلص به‌ برهان قاطع ابن خلف تبریزى،قرن یازدهم /1063ز

 ( تهران، 1361): برهان قاطع ،باهتمام: محمد معین، موسسه‌ انتشارات امیر كبیر.

 خوافی: احمد بن محمد بن یحیی فصیحی(ت 849هـ/1445م)

–      (تهران،1386):مجمل فصیحی، تصحیح تحقیق، سید حسن ناجی نصرأبادی، انتشارات اساطیر،.

  خواندمیر: غیاث الدین بن همام الدین بن جلآ الدین محمد شیرازى(942ك/ 1535ز)

(تهران، 2535 ش. هـ): دستور الوزراء ، تصحیح :سعید نفیسی، انتشارات اقبال.

 فضل الله‌ همدانی :رشید الدین موفق الدوله‌ علی  همدانی(718ك/ 1318ز)         ( تهران ، 1374 هـ.ش):جامع التواریخ، بكوشش: بهمن كریمی، چاپخانه‌ اقبال.

  السمرقندی: كمال الدین عبد الرزاق (ت887ه/1482م)

-( تهران 1353):       مطلع السعدین و مجمع البحرین، اهتمام: عبد الحسین نوایی، كتابخانە طهوری.

شیرازى:شرف الدین عبدالله‌ بن فضل الله(ت 760ه /1358م)

( تهران، 1362): تجزیه‌ الامصار و تجزیه‌الاعصار- تحریر تاریخ وصاف، بقلم ایتی، انتشارات بنیاد فرهنگ.‌

 غفاری: قاضی احمد بن محمد بن نجم الدین غفاری قزوینی (ت- 975هـ/1567م).

– (تهران:1404هـ/1983م):تاریخ نگارستان،تصحیح: مرتضی مدرس گیلانی، کتابفروشی حافظ.

 قزوینی : یحیی بن عبد اللطیف الحسینی القزوینی  (ت 948ه /1545م)

–      (تهران، 1314هـ ش):لب التواریخ، نشریات مۆسسە خاور، مطبعه سمین.

 كاتب چلبی : مصطفی بن عبد اللە چلبی (حاج خلیفە) ، ( ت1067ك/ 1656م)

–      (تهران ،1384):ترجمە تقویم التواریخ سالشمار وقایع مهم جهان، مترجم ناشناخته ، تصحیح میر هاشم محدث.

 كاشانی: ابو القاسم عبد الله بن محمد الكاشانی(ت 738ه/1337م)

-(تهران،1366ه.ش): زبدە التواریخ،بكوشش: محمد تقی دانش پژو،مۆسسە مطالعات فرهنگی.

 نسوی: شهاب الدین  محمد خرندزی زیدری منشی(ت حوالی 639ه/ 1241م )

–      (تهران، 1384):سیرت جلال الدین منكبرنی،مترجم مجهول،تصحیح و تحشیه: متجبی مینوی، انتشارات علمی فرهنگی.  

  الهروی : سیف الدین بن  محمد بن یعقوب الهروی (ت681ه/1282م)

-(كلكتە،  1352ه.ش):تاریخ نامەهراە، بتصحیح، محمد زبیرالصدیقی  ، سعی‌و اهتمام سیف خان بهادر خلیفە محمد اسدالە، كتابفروشی خیام.-     

یزدی: شرف الدین علی( ت858ه/1454م)

-(تهران، 1366ه.ش):ظفر نامە، تصحیح: محمد عباسی، انتشارات امیر كبیر . 

– بەزمانی عەرەبی

الذهبی: شمس الدین ابی عبد الله محمد بن احمد(ت748هـ/1347م)

-(بیروت،1987):تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و اڵاعیان، تحقیق: عمر عبد السلام تدمری، دار الكتاب العربی.

الصفدى: صلاح الدين خليل بن ايبك( ت 764هـ/ 1363م)

 –(بيروت،2000): الوافي بالوفيات، تحقيق : احمد الارناؤوط، تركي مصطفى، دار احياء التراث العربي.

 یاقوت الحموی: شهاب الدین أبی عبد الله یاقوت بن عبد الله الرومی (ت 626هـ/1229م)

–      (بیروت ، 1955):معجم البلدان، دار الصادر للطباعە والنشر.

دووه‌م : ژێدەرەكان

  • فارسییەكان:

اشپولر: برتولد و دیگران..

  • (تهران، 1380ه.ش):تاریخ نگاری درایران،ترجمە ‌و تالیف یعقوب اژند،انتشارات گسترە، چاپ دید اور.

أشتیانی : عباس اقبال اشتیانی

  • تاریخ ایران پس از اسلام از صدر اسلام تا انقراض قاجاریه‌

بار تولد

  • (تهران،1366،ه.ش ):تركستان نامە،ترجمە كریم كشاورز، موسسە انتشارات اگاە.

براون : ادوارد گرانویل

  • (تهران 1381ه.ش ):تاریخ ادبیات در ایران ، ترجمە: غلام حسین صدری افشاری ، انتشارات مروارید .

بهار: محمد تقی

  • (تهران، 1350ه.ش):سبك شناسی، انتشارات امیر كبیر.

بیات: عزیز الله

  • (تهران، 1383): شناسائی منابع و ماخذ تاریخ ایران از ا‌غاز تا سلسلە صفویە، انتشارات امیر كبیر.

پیگو لوسكایا

  • (تهران، 1387):شهرهای ایران در زمان پارتیان و ساسانیان، ترجمە عنایت اللە رضا، انتشارات علمی فرهنگی .

دهخدا :علی اكبر

  • ( تهران 1377 ،ه.ش) :لغت نامە دهخدا، زیر نظر: محمد معین، چاپ دانشگاە تهران  .

بیانی, شيرين

  • (تهران، 1345 ه.ش ):تاریخ ال جلایر، انتشارات دانشگاه تهران.

  سومر: فاروق

 (تهران1369 ه. ش):قراقوینلوها ، ترجمه:‌ وهاب لی ، انتشارات علمی فرهنگی.

 محمد غبار: مير غلام محمد غبار

  • (تهران 1374 ه.ش) : افغانستان در مسير تاريخ ، چاپ انتشارات جمهورىجمهورى،
  • مصاحب: غلامحسین
  • تهران – نیویورك، 1345ه.ش ):دایرە المعارف فارسی،انتشارات فرانكلین. 
  • عەرەبیەكان :

الرفاع: علی عبد اللە

  • رواد علم الجغرافییە فی الحضارت العربیە الاسلامیە،مكتبە التوبە،د.م 1410هجری.
  • سه‌رچاوه‌ به‌ زمانی كوردى:

سامی: شەمسەدین

  • هەولێر ،2008:كورد و كوردستان لە یەكەم ئەنسكلۆپیدیای توركی لە مێژودا، و. احمد تاقانە دەزگای چاپ و بڵاوكردنەوەی ئاراس.

شێخ محەمەد: رابیعە فەتاح

  • (هەولێر، 2005) : كوردستان لە سەدەی پازدەی زایینیدا، چاپخانەی رۆشنبیری.

غەفور: عەبدوڵڵا

  • (سلێمانی،2002): فەرهەنگی جوگرافیای كوردستان، دەزگای سەردەم.

حوسێن :موحسین محەمەد:

– چەند توێژینەوەیەك لە مێژووی كورددا (كوژرانی دوا سوڵتانی خوارزمی بە دەستی كوردێك)، ئەکادیمیای کوردی، (هەولێر: 2013ز).

 حسین :محسن محمد: (لێكۆلینه‌وه‌ یه‌كی به‌راورد كارى له‌ نێوان دوو قه‌لآت دا خۆگریی قه‌ڵاتی هه ولێر له‌ مێژووداوپاشماوه‌ كانی قایمكاریی قه‌لآتی حه‌له‌ب، گ گۆڤارى كۆڕى زانیارى عێراق  ده‌سته‌ى كورد، به‌رگی بیست و سێ یه‌م و چواره‌م، ( به‌غدا:

 كريم :مصطفى محمد, (هه‌ولێر، 2018): لێكۆلینه‌وه‌یه‌ك له‌ مێژووی سیاسیی ده‌وله‌تی سه‌فه‌وی 1501 – 1736 ، چاپخانه‌ی زانكۆی سه‌لاحه‌دین.

Read more

اربيل في مجلة جمعية الاستشراق الالماني من ١٨٥٠الى ٢٠٠٩

Categories:2nd conf history Kurd
Comment:2 Comments

اربيل في مجلة جمعية الاستشراق الالماني من ١٨٥٠الى ٢٠٠٩

د. فرست زبير محمد روژبياني

جامعة صلاح الدين كلية الاداب قسم التاريخ

pherset.rosbeiani@su.edu.krd

DOI: https://doi.org/10.31972/ISCHKK19.019

الكلمات الدالة

#مجلة جمعية الاستشراق الالماني # اربيلا # اربيرا #داريوش # عشتار

ملخص

بعد تاسيس جمعية الاستشراق الالماني ١٨٤٥، بدأ مجلة الجمعية بالصدوربعد سنة، وبدأ المستشرقون الالمان بدراسة الشرق من كل الجوانب اللغوية والتاريخية والدينية دراسة منهجية علمية صارمة.

وكان ذكر مدينة اربيل حاضرة في تلك المجلة باعتبارها مدينة قديمة ومعروفة حتى عند الكتاب اللاتين  والاغريق، هذا اضافة الى ان ذكر اربيل جاء ايضا في سياق اكتشاف النصوص القديمة لوادي الرافدين والتي اهتم به الاثاريون الالمان وغيرهم، وكانت ذكر اربيل وتاريخه وثقافة شعبه حاضراً في تلك النصوص. يتكون هذا البحث من ثلاثة اقسام رئيسية وهي المقدمة وذكر اربيل في مجلة الاستشراق الالماني وذكره ايضا باشكال اخرى في الهوامش والكشافات المجلة نفسها، بحثنا يقتصر على ذكر اربيل في المجلة المذكورة فقط، ولكن هذا لا يعني بان المستشرقين الالمان لم يؤلفوا كتباً خاصة عن اربيل ولكننا لم نبحثها التزاما منا بعنوان البحث.

ان اكثر المواد المنشورة في المجلة والتي تخص مدينة اربيل ( اربيلا) هي عن اربيلا القديمة والاسلامية، وقلما تجد من يكتب عن اربيل الحاضرة وهذا الامر يدعو للتسائل وسنحاول هنا ان نجمل كل ذكر لاربيل في تلك المجلة ومناسبة ذلك .

البحث كاملا

المصادر والمراجع :

 ١ـ المصادر الالمانية:

٢ـ البحوث و المقالات المنشورة في مجلة الاستشراق الالماني ؛

Carl Broklmann, (1904LVI) ”[Review of:],The Book Consolations or the Pastoral Epistles of Mâr Ishô Yahba(so) of Khûphlânâ(so) in Adiabene.The Syriac text edited with an English Translation by Philip Scott-Moncerieff. Parti l,The Syrica Text .London , luzac&co..

Carl Brocklmann, (1905),BibliographischeAnzeigen,ZDMG,Bd59.

Colledge,(1967),M.A.R. The Parthians , London.

Haupt,Paul ,(1903),Orake Spruch der Goettin Istar von arbela,

ZDMG,Bd.57 ,S,XI.

Hitzig,(1866).“Aus einem Breife Julius Oppert’s an Kirchener.Dr.Hitzig “ZDMG,Bd.20.

Hoffmann, Karl(1960), Die Ortsnamen Parenthese imAltpersischen und Vedischen, ZDMG,Bd.110.

Edzard, Dietz Otto(1984) Ein “Handbuch der arabischen Dialekte” ZDMG,B.d134,.

Freytag G. W,(1854), „Behâ-eddîn’s Lebensgeschichte“,ZDMG,Bd.8. SS.821-836.

Freytag, G. W. (1856), „Geschichte der Dynastien der Hamdaniden in Mosul und Aleppo“ , ZDMG,Bd.10.

Baudissin ,Grafen , (1905),“ Wolf Wilhelm: Der phönizischeGott Esmun“ , ZDMG,Bd59 ,S,467.

Hartmann,Richard,(1910),„Die Straße von Damaskus nachKairo „

,ZDMG,Bd64.

Hinz, Walther, (1938) “Das erste Jahr des GroßkönigsDareios” ‚ ZDMG,Bd.92.

Henning, W, (1936), Neue Materialien zur Geschichte des Manichäismus,ZDMG,Bd90.

 Jensen, P, (1896)“ Die philologische und die historischeMethode in der Assyrologie“ , ZDMG,Bd.50.

 Justi, Ferdinand(1897)“ Die altpersischen Monate“ , ZDMG,Bd51.

Kettenhoffen, Erich, (2007), ZDMG,Bücherbesprechungen

Bd.157.

 Lange, Dierk,(1999),“ Das hebräische Erbe der YorubaII. Israelitische Geschichte und kanaanäischer Kult“ ,ZDMG,Bd149.

Mordtmann,A.D,(1872),Entzifferung und Erklärung der armenischen Keilinschriften von Van und der Umgegend“ , ZDMG › Bd. 26 .

 Mordtmann,A.D.,(1854),  Erklärung der Münzen mit Pehlvi-Legenden“ ,ZDMG,Bd.8leipzig.

 Mordtmann,A.D.(1862),Erklärung der Keilinschriften zweiter Gattung ” ‚ZDMG,Bd.16.

Mordtmann,A.D,(1870),“ Erklärung der Keilinschriften zweiter Gattung ” ‚ZDMG,Bd.24.

Stecke ,M, Bibliographische Anzeigen,ZDMG,Bd62,1905.

Nöldeke,Theodor,(1879)“ Ueber îrânische Ortsnamen auf kert und andre Endungen“ ,ZDMG,Bd33.

Nöldeke, Theodor, (1890) ”[Review of:] J.B. Abbeloos, Acta Mar Ḳardaghi Assyriae praefecti qui sub Sapore II martyr occubuit syriace juxta manuscriptum Amidense una cum versione latina edidit nunc primum (Leipzig: F.A. Brockhaus, 1890); H. Feige, Die Geschichte des Mâr ‘Abhdîšô‘ und seines Jüngers Mâr Qardagh (Kiel: C.F. Hae”, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft B.44:S. 529-535.

Nöldeke,Theodor,(1890),“ Bibliographische Anzeige“ ,ZDMG, Bd.44, ,S.529.Oppert,Julius,(1863),“ Die biblische Chronologie festgestelltnach den assyrischen Keilschriften“ ,ZDMG,Bd.23.

 Oppert, Julius,(1897)” Die Schaltmonate bei den Babyloniern und die ägyptisch-chaldäische Ära des Nabonassar” ,ZDMG ,Bd.51.

Oppert, Julius, (1876)“ Ueber die Sprache der alten Meder“ ,ZDMG,Bd.30.

Preissler, Holger (1995)Die Anfänge der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft,In: Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft : ZDMG / Deutsche Morgenländische Gesellschaft Bd. 145 (1995) (1847)Wiesbaden : Harrassowitz ; Stuttgart : Steiner ; Mainz : DMG ; Leipzig : Brockhaus ; Wiesbaden : Steiner, 1.1847 – 75.1921; N.F. 1=76.1922 – 37=112.1962; 113.1963(1964) -, 1847-, 1847-, 1847-, 1847-, 1847.

Rapp, Adolf,(1865), Die Religion und Sitte der Perser und übrigen Iranier nach den griechischen und römischenQuellen,ZDMG,Bd.19.

Schrader, Eberhard,(1872),“ Die assyrischbabylonischen Keilinschriften“ ZDMG,Bd,26.

Siegel Ulrika,(2009) ,Book Review‘ ZDMG,Bd.159.

Wüstenfeld, F,(1864),“ Jâcût’s Reisen“, ZDMG,Bd.18.

Zadok,Ran, (1981), „Arabians in Mesopotamia during the Late-Assyrian, Chaldean, Achaemenian and Hellenistic Periods Chiefly According to the Cuneiform Sorces “ ,ZDMG › Bd. 131.

٣ـ صفحات الانترنيت

الصفحة الرسمية لجمعية الاستشراق الالماني 

https://www.dmg-web.de/page/home_de 
http://menadoc.bibliothek.uni-halle.de/…/pe…/titleinfo/15066 5.2.2019

هاكمان فردريش ، معركة گاوگاميلا.، رسلك دكتوراه مقدمة الى جامعة هالة ، ١٩٠٢، باللغة

الالمانية

 ؛https://ia802205.us.archive.org/…/dieschlachtbeig00hackgoog 5.2.2019…

http://asteria.fivecolleges.edu/findaids/amherst/ma153.html.5.2.2019
http://www.retrobibliothek.de/retrobib/seite.html?id=102569 5.2.2019

Strabo,XVI,1,2, C737. http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Strabo/16A*.html 5.2.2019

٤ـ كشاف وتقارير سنوية لمجلة الجمعية الالمانية

ZDMG, Supplement I, 3: XVII. Deutscher Orientalistentag(1968) ,Vortrag.

ZDMG,Supplement IV: XX. Deutscher Orientalistentag (1977) › Vortrag,Ruth Altheim -Stiehl,“Das früheste Datum der Sasanidischen geschichte , vermittelt Dursch Zeitangabe der mittelpersische parthischen InschriftausBīšāpûr.

 ZDMG,Suplemente IV:XX Deutsche Orientalitentag , 1977.

ZDMG, Jahresbericht ,(1916),Bd.70 › .

ZDMG,Bd. 115 (1965) › Nachrichten überAngelegenheiten der D. M. Gesellschaft.

 ZDMG,Supplement I, 3: XVII. Deutscher Orientalistentag(1968) ,Vortrag.

٥ـ المصادر العربية

السيد ، رضوان ، المستشرقون الالمان النشوء والتاثير والمصائر ، دار المدار الاسلامي ط٢ ، بيروت ، لبنان 

Read more

مێژووى هەولێر لە نووسینەکانى مەلا عەبدولڵاى فەرهادى دەستنووسى (موجز تأریخ أربیل) بە نموونە

Categories:2nd conf history Kurd
Comment:1 Comment

مێژووى هەولێر لە نووسینەکانى مەلا عەبدولڵاى فەرهادى

دەستنووسى (موجز تأریخ أربیل) بە نموونە

د. دڵشاد محمود عبدالرحمن

زانکۆى سەڵاحەددین/ هەولێر– کۆلێجى ئاداب

dilshad.m.a@su.edu.krd

DOI: https://doi.org/10.31972/ISCHKK19.017  

کلیلەکانى توێژینەوە: مێژوو، مێژوونووسین، فەرهادى، دەستنووس، هەولێر.

 

پێشەکى:

گرنگیی توێژینەوە: شاری هەولێر بە درێژایی مێژوو و قۆناغە جیاوازەكانی، كەسایەتی و كەڵەپیاوی گەورەی تێدا هەڵكەوتووە، كە شوێن پەنجەی دیاریان لەسەر كایە سیاسی و نەتەوایەتی و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیری و ئایینییەكانی داناوە. ئەو كەسایەتییانە ئەستێرەگەلی گەشاوەن لە ئاسمانی مێژووی كوردایەتی بە تایبەتی و ناوچەكە بەگشتی. مەلا عەبدولڵای فەرهادی یەكێك بووە لەو كەڵەپیاوانەی بواری ئایینی كوردستانی باشوور و رۆڵ و هەوڵ و كۆششەكانی ئەو دیار و بەرچاون، كە هەموو ژیانی خۆی بۆ زانست و فێركردن و وانەوتنەوە و نووسین وخوێندنەوە تەرخانكردبوو. لەو ئاكامەشدا شاكاری دیاری لەسەر مێژووی شاری هەولێر و زانستە ئایینییەكان تۆماركردووە.  لەبەر ئەمەش بە پێویستمان زانی ناونیشانی ئەم لێكۆڵینەوەیە تایبەت بكەین بە هەوڵ و كۆششەكانی ناوبراو.

ئەم لێكۆڵینەوەیە كە لە ژێر ناونیشانی “مێژووى هەولێر لە نووسینەکانى مەلا عەبدولڵاى فەرهادى دەستنووسى (موجز تأریخ أربیل) بە نموونە”یە، هەوڵێكی زانستییە بۆ زەقكردنەوەی مێژووی هەوڵ و كۆششی كەسایەتییەكی ناوداری ئایینیی شاری هەولێر كە مەلا عەبدولڵای فەرهادییە و ساغكردنەوەی دەستنووسێكی مێژوویی بەهاداری ناوبراو بەناوی (موجز تاریخ اربیل).

پێكهاتەی توێژینەوە: توێژینەوەكە دوو تەوەری سەرەكی لەخۆ دەگرێت؛ تەوەری یەكەمیان كە سێ باس لەخۆ دەگرێت تایبەت كراوە بۆ باسی (ژیان و پێگەیشتن و چالاكییە زانستی و رۆشنبیرییەكانی فەرهادی)، كە بە شێوەیەكی ورد و زانستییانەی هەوڵدراوە زانیارییە مێژووییەكان شی بكرێنەوە و پەنجە لەسەر گرنگترین وێستگەی ژیان و چالاكییە زانستی و رۆشنبیرییەكانی ناوبراو دابندرێت، هەروەها ئاماژە بە نووسین و بەرهەكەكانی بكرێت لە بڵاوكراوە و دەستنووسەكان. تەوەری دووەم كە لە سێ باس پێكدێت، تەرخانكراوە بۆ باسی (مێژووی هەولێر لە نووسینەكانی فەرهادی). لە میانەیدا، بە تایبەتی ئاماژە بە كتێبی (موجز تأریخ أربیل) كراوە و زانستییانە شەنوكەوی دەستنووسەكە كراوە، لە باسی دووەمیشدا باس لە نووسینەكانی دیكەی مەلا عەبدولڵای فەرهادی كراوە سەبارەت بە مێژووی شاری هەولێر. باسی سێیەم و كۆتایییش، تایبەتكراوە بۆ (رێبازى فەرهادى لە نووسینەوەى مێژوودا). لەم باسەدا بە پوختی رێبازی فەرهادی لە نووسینەوەی مێژوودا روونكراوەتەوە و سەرنج خراوەتە سەر لایەنە بەهێز و لاوازەكانی ئەو رێبازە مێژووییەی گرتوویەتیەبەر بۆ نووسینەوەی بەرهەمە مێژووییەكانی.

رێبازی توێژینەوە: تویژەر بۆ گەیشتن بە دەرەنجامێكی باشتر و زانستییانەتر هەردوو رێبازی گێڕانەوەی مێژوویی و رێبازی راڤەكاری پەیڕەو كردووە لە نووسینی توێژینەوەكەدا. چونكە بابەتە مێژووییەكان پێویستیان بە پاشخان هەیە بۆ تێگەیشتن و لێكدانەوەیان و هەڵوەستە لەسەركردنیان.

سەرچاوەكانی توێژینەوە: بۆ ئامادەكردنی ئەم توێژینەوەیە پشت بە چەند سەرچاوەیەكی زانستی و جێی باوەڕ بەستراوە. هەر لە بەڵگەنامە و دەستنووس و كتێب وتار و چاوپێكەوتن و  توێژینەوەكان.

تەواوی توێژینەوە بخوێنەوە

سەرچاوەكان

یەکەم: بەڵگەنامە:

الجمهورية العراقية، وزارة الداخلية، مديرية الاحوال المدنية العامة, البطاقة الشخصية, رقم (942912)، دائرة أربيل، السجل (18), الصحيفة (3592), 24-6-1980.

الجمهورية العراقية، وزارة الداخلية، مديرية الاحوال المدنية العامة, شهادة الجنسية العراقية, رقم المحفظة (49141)، رقم الشهادة (51713), 26-10-1981.

دووەم: دەستنووس:

فرهادي, عبدالله, بغية الحكام في تنظيم القسام, (غير مطبوع).

فرهادي, عبدالله, قدسية المسجد, ( غير مطبوع).

فرهادي, عبدالله, ٲزاهير في رياض الاداب وجواهر بلاغة العرب, ( غير مطبوع).

فرهادي, عبدالله, مناهل الحكمة, ( غير مطبوع).

فرهادي, عبدالله, موجز تاريخ اربيل, ( غير مطبوع).

فرهادي, عبدالله, نزاهة القران الكريم من الشعر, ( غير مطبوع).

فرهادي, عبدالله, صفحات الأیام، (غیر مطبوع).

سێیەم: کتێب:

ابن المستوفی، (1980)، تاريخ إربل, حققه وعلق عليه: سامي بن السيد خماس الصقار, وزارة الثقافة والاعلام, بغداد.

باقر و حميد, طه وعبدالعزيز، (1980), طرق البحث العلمي في التاريخ والآثار, الطبعة الاولى, دار الكتب للطباعة والنشر, الموصل.

البحركي,  طاهر ملا عبد الله,  (2015), حياة الأمجاد من العلماء الأكراد ، الطبعة الأولى، الناشر: دار ابن حزم، بيروت.

البرواري, محمد زكي حسين أحمد, (1999), إسهامات علماء كوردستان العراق في الثقافة الإسلامية ، الناشر: مطبعة وزارة التربية، أربيل.

عثمان, حسن، (1993), منهج البحث التاريخي, دار المعارف, القاهرة.

فرهادي, عبدالله, (2001), الاكليل في محاسن أربيل وشفاء العليل وسقاء الغليل من تراث مآثر علماء وأدباء أربيل, الطبعة الاولى, مطبعة جامعة صلاح الدين, أربيل.

فرهادي, عبدالله, (1952), لمعة البيان في التجويد.

فرهادي, عبدالله, (1956), ايقاع الخلاف ودرء الإعتساف.

فرهادي, عبدالله, (2000), أحسن الصياغة في حلية البلاغة.

فرهادي, عبدالله, (1957), الحج المبرور.

فرهادي, عبدالله, (2001), الاكليل في محاسن اربيل، تاريخ العلماء.

فرهادي, عبدالله, (1957), منافع الصوم ومضار الخمر.

فرهادي, عبدالله, (1985), حديقة الازهار في مولد المختار.

فرهادي, عبدالله, (2000), وجها لوجه مع رسول الله- صلي الله عليه وسلم.

فرهادي, عبدالله, (2004), تبصرة المبتدئ، نظم المقاصد النووية.

مشيحا زخا، (2005)، كرونولوجيا أربيل، ترجمة وتعليق: عبد الاحد نباتي،  دار ئاراس، اربيل.

Read more

ڕه‌نگدانه‌وه‌ی نووسینه‌وه‌ی مێژووی هه‌ولێر له‌ ڕۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ دا

Categories:2nd conf history Kurd
Comment:5 Comments

ڕه‌نگدانه‌وه‌ی نووسینه‌وه‌ی مێژووی هه‌ولێر له‌ ڕۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ دا

12/1/1992 – 12/1/1993

پ.ی.د. ئه‌حمه‌د حه‌مه‌دئه‌مین ئۆمه‌ر

زانكۆی سه‌لاحه‌دین – هه‌ولێر / كۆلێژی په‌روه‌رده‌ی بنه‌ڕه‌تی

Ahmad.ameen@su.edu.krd

DOI: https://doi.org/10.31972/ISCHKK19.016  

پێشەكی

ده‌رچوونی ڕۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ وه‌ك ڕۆژنامه‌یه‌كی سیاسیی ڕۆژانه‌ له‌ لایه‌ن یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان، له‌ قۆناغی دوای ڕاپه‌ڕین گرنگ و پڕبایه‌خ بوو، چونكه‌ وێرای گواستنه‌وه‌ی‌ هه‌واڵ و ڕووداوه‌كانی سه‌رده‌می خۆی، بایه‌خی به ‌نووسینه‌وه‌ی مێژوویی به‌ر له‌و سه‌رده‌مه‌ش داوه‌، كه‌واته‌ له‌ هه‌ردوو حاڵه‌ته‌كه‌دا زانیارییه‌كانی نێو ڕۆژنامه‌كه‌ له‌ ئێستاكه‌دا دوای تێپه‌ڕبوونی زیاتر له‌ چاره‌گه‌ سه‌ده‌یه‌ك، ده‌توانرێت وه‌ك سه‌رچاوه‌یه‌كی مێژوویی پشتی پێ ببه‌سترێت.

ئاوڕنه‌دانه‌وه‌ی وه‌ك پێویست له‌ زانیارییه‌كانی نێو ڕۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ‌‌ له‌ توێژینه‌وه‌یه‌كی ئه‌كادیمی سه‌ربه‌خۆدا، ڕه‌نگه هۆكاری سه‌ره‌كی بێت، بۆ هه‌ڵبژرادنی ناونیشانی توێژینه‌وه‌كه‌، كه‌ توێژه‌ر گه‌ره‌كییه‌تی باس له‌ ڕه‌نگدانه‌وه‌ی نووسینه‌وه‌ی مێژووی هه‌ولێر له‌ یه‌ك ساڵی ته‌مه‌نی (12/1/1992 – 12/1/1993) ڕۆژنامه‌كه‌دا بكات.

له‌ میتۆدی توێژینه‌وه‌كه‌دا، توێژه‌ر، به‌ته‌نیا پشتی به‌ یه‌ك میتۆد نه‌به‌ستووه‌، به‌ڵكو هه‌وڵیداوه‌ ڕێبازێكی زانستیانه‌ بگرێته‌ به‌ر، به‌مه‌ش هه‌م زانیارییه‌كانی به‌ یه‌كه‌وه‌ گرێداوه‌، هه‌میش شیكاری كردوون.

توێژینه‌وه‌كه‌ له‌ پێشه‌كییه‌ك و سێ ته‌وه‌ر و ئه‌نجام پێكهاتووه‌:

ته‌وه‌ری یه‌كه‌م: سه‌رقه‌ڵه‌مێك له‌ مێژووی ڕۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ باس ده‌كه‌ین و، تێیدا سه‌ره‌تای بیركردنه‌وه‌ له‌ ده‌رچوونی ڕۆژنامه‌كه‌‌، چۆنیه‌تی ده‌رچوونی، ستافی به‌ڕێوه‌بردن، دابه‌شكردنی لاپه‌ڕه‌كان، ڕه‌نگی به‌كارهاتوو و نرخی فرۆشتنی خراوه‌ته‌ ڕوو.

ته‌وه‌ری دووه‌م: ڕووداوه‌كانی ئه‌و قۆناغه‌ی هه‌ولێر، كه‌ ڕۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ تێیدا ده‌رچووه‌، له‌ژێر ڕۆشنایی بابه‌ته‌ بڵاوكراوه‌كان باسكراوه‌، كه‌ ده‌كرێت وه‌ك سه‌رچاوه‌ی مێژوویی له‌ نووسینه‌وه‌ی به‌شێك له‌ مێژووی هه‌ولێر له‌و قۆناغه‌دا مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا بكرێت.

ته‌وه‌ری سێیه‌م: بابه‌ته‌ مێژووییه‌كانی تایبه‌ت به‌ هه‌ولێر له‌ ڕۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ ئاماژه‌یان بۆ كراوه‌، كه‌ بریتین له‌: بابه‌ت و نووسینی مێژوویی تایبه‌ت به‌ هه‌ولێر، گێڕانه‌وه‌ی مێژووی هه‌ولێر به‌ شێوه‌ی زاره‌كی له‌ ڕێگای ئه‌نجامدانی دیمانه‌ و گفتوگۆ له‌گه‌ڵ كاره‌كته‌ره‌ به‌شداربووه‌كانی ناو ڕووداوه‌كان، نووسینه‌وه‌ی بیره‌وه‌ریی، بڵاوكردنه‌وه‌ی به‌ڵگه‌نامه‌ و وێنه‌ی مێژوویی.

ئه‌نجام: ئاماژه‌ به‌و ئه‌نجامانه‌ كراوه‌، كه‌ توێژه‌ر له‌ دووتوێی توێژینه‌وه‌كه‌ پێگه‌یشتوون.

بۆ ئه‌م توێژینه‌وه‌یه‌ جگه‌ له‌ چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌ك و ئه‌نجامدانی چه‌ند دیمانه‌یه‌ك، پشت به‌ ژماره‌یه‌كی به‌رچاوی ڕۆژنامه‌كه‌ به‌ستراوه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی مه‌به‌ست ده‌رخستنی ڕه‌نگدانه‌وه‌ی نووسینه‌وه‌ی مێژوویی هه‌ولێره‌ له‌ ڕۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ دا‌. جێگای خۆیه‌تی بوترێت ئه‌م پشتبه‌ستنه‌ به‌ شێوازێك له‌ نێو توێژینه‌وه‌كه‌دا ئاماژه‌ بۆ كراوه‌، تێیدا ژمارهی ڕۆژنامه‌كه‌‌ و ڕێكه‌وتی ده‌رچوونی‌ و لاپه‌ڕه‌كه‌ی به‌ یه‌كه‌وه‌ ئاماژه‌یان بۆ كراوه‌.‌

دیاره‌ ئه‌م توێژینه‌وه‌یه‌ هه‌وڵێكی سه‌ره‌تایه‌، بۆیه‌ ده‌خوازین به‌ چاوێكی ڕه‌خنه‌گرانه‌وه‌ سه‌یر بكرێت و توێژه‌ر له‌ تێبینییه‌كان ئاگادار بكرێته‌وه‌، بۆ ئه‌وه‌ی له‌ دواجار لافی توێژینه‌وه‌یه‌كی ئه‌كادیمی لێبدات.

تەواوی توێژینەوە بخوێنەوە

سەرچاوەكان

كتێب

  1. ئه‌حمه‌د، نه‌وزاد عه‌لی ئه‌حمه‌د (2012)، كتێبێكی تر بۆ كوردستانی نوێ رابه‌ری ڕۆژانه‌ی راپه‌ررین، (سلێمانی، چاپخانه‌ی شڤان).
  2. ئه‌حمه‌د، نه‌وزاد عه‌لی ئه‌حمه‌د (2014)، رابه‌ری رۆژنامه‌گه‌ریی نهێنی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان 1975- 1991، (كه‌ركووك، چاپخانه‌ی شه‌هید ئازاد هه‌ورامی).
  3. ئۆمه‌ر، ئه‌حمه‌د حه‌مه‌دئه‌مین (2008)، ڕه‌واندز 1918 – 1939 توێژینه‌وه‌یه‌كی مێژوویی سیاسیییه‌، چاپی دووه‌م، (كه‌ركوك، چاپخانه‌ی شه‌هید ئازاد هه‌ورامی).
  4. جه‌مال (1984)، ئاوڕدانه‌وه‌یه‌ك له‌ ئه‌نجومه‌نی ئاواییه‌كان، (ده‌زگای راگه‌یاندنی یه‌كێتیی شۆڕشگێرانیی كوردستان).

نامه‌ی تایبه‌تی

  1. نامه‌ی نه‌وشیروان مسته‌فا بۆ عوسمان ده‌شتی، 1/ 8/1983.

دیمانه‌

  1. جوندیانی، ئازاد، (هه‌وڵێر، 3/2/2019). ( ئازاد عه‌بدولوه‌هاب محه‌مه‌د عه‌لی ناسراو به‌ ئازاد جوندیانی ساڵی 1960 له‌ ڕه‌واندز له‌ ‌دایكبووه، ده‌رچووی خوێندنی ئاماده‌ییه‌، ماوه‌یه‌ك لێپرسراوی ده‌زگای ڕاگه‌یاندنی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان بووه‌ و ئێستاكه‌ له‌ هه‌ولێر نیشته‌جێیه‌).
  2. جوندیانی، هه‌ڵگورد عه‌بدولوه‌هاب، (هه‌ولێر، 20/12/2018). (هه‌ڵگورد عه‌بدلوه‌هاب محه‌مه‌د عه‌لی، ساڵی 1966 له‌ ڕه‌واندز له‌ دایكبووه‌، ده‌رچووی كۆلێژی هونه‌ره‌جوانه‌كانی زانكۆی به‌غدایه‌، ماوه‌یه‌ك به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی بووه‌ له‌ وه‌زاره‌‌تی ڕۆشنبیری، ئێستاكه‌ له‌ هه‌ولێر نیشته‌جێیه‌).
  3. حه‌سه‌ن، مه‌و‌لود ئیبراهیم، (هه‌ولێر، 1/3/2019). (مه‌ولود ئیبراهیم حه‌سه‌ن، ساڵی 1953 له‌ دێی عاڵڵا له‌ دایكبووه‌، قۆناغه‌كانی خوێندنی به‌سه‌ركه‌وتووی بریوه‌، تا ئه‌وه‌ی بڕوانامه‌ی دكتۆرا له‌ زمانی كوردی به‌ ده‌ستهێناوه‌، ناوبراو له‌ حه‌وت كه‌سی یه‌كه‌می ده‌سته‌ی نووسه‌رانی ڕۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ یه‌، ئێستاكه‌ پله‌ی زانستی پرۆفیسۆری یاریده‌ده‌ره‌ و‌ له‌ زانكۆی سه‌لاحه‌دین – هه‌ولێر كۆلیژی زمان به‌رده‌وامه‌ له‌ خزمه‌تكردن).
  4. فه‌رهادی، عومه‌ر فه‌رهادی،(هه‌ولێر، 5/1/2017).

نامه‌ی زانستی بڵاونه‌كراوه‌

  1. ابوبكر، توانا قادر، (2017)، به‌ره‌ی كوردستانی 1987 – 1992 توێژینه‌وه‌یه‌كی مێژوویی – سیاسییه‌، نامه‌ی ماسته‌ر بڵاونه‌كراوه‌، (زانكۆی ڕاپه‌رین، كۆلێژی زانسته‌ مرۆڤایه‌تییه‌كان).

گۆڤار

  1. ئه‌حمه‌د، نه‌وزاد عه‌لی (2012)، “ئه‌زموونی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجوومه‌نی ئاواییه‌كان له‌ سه‌رده‌می شاخ(1981- 1988)”، گۆڤاری “كلتور”، ژماره‌(6)،( سلێمانی).

ڕۆژنامه‌ی كوردستانی نوێ

  1. ژماره ‌(0)، 12/1/1992.
  2. ژماره‌ (1)، 26/1/1992.
  3. ژماره‌ (2)، 27/1/1992.
  4. ژماره ‌(3)، 28/1/1992.
  5. ژماره‌ (5)، 30/1/1992.
  6. ژماره‌ (7)، 2/2/1992
  7. ژماره‌ (8)، 3/2/1992.
  8. ژماره‌ (9)، 4/2/1992.
  9. ژماره‌ (11)، 6/2/1992.
  10. ژماره‌ (12)، 7/2/1992.
  11. ژماره ‌(13)، 9/2/1992
  12. ژماره ‌(14)، 10/2/1992.
  13. ژماره‌ (15)، 11/2/1992
  14. ‌ ژماره‌ (18)، 14/2/1992.
  15. ژماره ‌(19)، 16/2/1992.
  16. ژماره ‌(20)، 17/2/1992.
  17. ژماره ‌(21)، 18/2/1992.
  18. ژماره (22)، 19/2/1992.
  19. ژماره ‌(23)، 20/2/1992.
  20. ژماره ‌(24)، 21/2/1992.
  21. ژماره (25)، 23/2/1992.
  22. ژماره‌ (26)، 24/2/1992.
  23. ژماره‌ (27)، 25/2/1992
  24. ژماره‌ (28)، 26/3/1992.
  25. ژماره‌ (29)، 27/2/1992.
  26. ژماره‌ (30)، 28/2/1992
  27. ژماره‌ (31)، 1/3/1992.
  28. ژماره‌ (32)، 2/3/1992.
  29. ژماره‌ (33)، 3/3/1992.
  30. ژماره‌ (34)، 4/3/1992.
  31. ژماره‌ (35)، 5/3/1992.
  32. ژماره‌ (36)، 6/3/1992.
  33. ژماره‌ (37)، 7/3/1992.
  34. ژماره‌ (38)، 9/3/1992.
  35. ژماره‌ (39)، 10/3/1992.
  36. ژماره‌ (40)، 11/3/1992.
  37. ژماره‌ (41)، 12/3/1992.
  38. ژماره‌ (42)، 13/3/1992.
  39. ژماره‌ (43)، 15/3/1992.
  40. ژماره‌ (45)، 17/3/1992.
  41. ژماره‌ (46)، 18/3/1992.
  42. ژماره‌ (49)، 21/3/ 1992.
  43. ژماره‌ (51)، 25/3/1992.
  44. ژماره‌ (53)، 27/3/1992.
  45. ژماره‌ (54)، 29/3/1992.
  46. ژماره‌ (55)، 30/3/1992.
  47. ژماره‌ ( 56)، 31/3/1992.
  48. ژماره‌ (57)، 1/4/1992.
  49. ژماره‌ (58)، 2/4/1992.
  50. ژماره‌ (59)، 3/4/1992.
  51. ژماره‌ (62)، 9/4/1992.
  52. ژماره‌ (65)، 13/4/1992.
  53. ژماره‌ (68)، 16/4/1992.
  54. ژماره‌ (71)، 20/4/1992.
  55. ژماره‌ (72)، 21/4/1992.
  56. ژماره‌ (74)، 23/4/1992.
  57. ژماره‌ (75)، 24/4/1992.
  58. ژماره‌ (77)، 27/4/1992.
  59. ژماره‌ (78)، 28/4/1992.
  60. ژماره‌ (79)، 29/4/1992.
  61. ژماره‌ (81)، 1/5/1992.
  62. ژماره‌ (86)، 7/5/1992.
  63. ژماره‌ (87)، 8/5/1992.
  64. ژماره‌ (88)، 10/5/1992.
  65. ژماره‌ (90)، 12/5/1992.
  66. ژماره‌ (91)، 13/5/1992.
  67. ژماره‌ (92)، 14/5/1992.
  68. ژماره‌ (96)، 19/5/1992.
  69. ژماره‌ (100)، 25/5/1992.
  70. ژماره‌ (101)، 26/5/1992.
  71. ژماره‌ (102)، 27/5/1922.
  72. ژماره‌ (103)، 28/5/1992.
  73. ژماره‌ (104)، 29/5/1992.
  74. ژماره‌ (105)، 31/5/1992.
  75. ژماره‌ (106)، 1/6/1992.
  76. ژماره‌ (107)، 2/6/1992.
  77. ژماره‌ (109)، 4/6/1992.
  78. ژماره‌ (111)، 7/6/1992.
  79. ژماره‌ (113)، 9/6/1992.
  80. ژماره‌ (115)، 11/6/1992.
  81. ژماره‌ (116)، 16/6/1992.
  82. ژماره‌ (118)، 18/6/1992.
  83. ژماره‌ (119)، 19/6/1992.
  84. ژماره‌ (121)، 22/6/1992.
  85. ژماره‌ (122)، 23/6/1992.
  86. ژماره‌ (124)، 25/6/1992.
  87. ژماره‌ (125)، 26/6/1992.
  88. ژماره‌ (126)، 28/6/1992.
  89. ژماره‌ (127)، 29/6/1992.
  90. ژماره‌ (128)، 30/6/1992.
  91. ژماره‌ (129)، 1/7/1992.
  92. ژماره‌ (130)، 3/7/1992.
  93. ژماره ‌(131)، 4/7/1992.
  94. ژماره‌ (132)، 5/7/1992.
  95. ژماره‌ (134)، 8/7/1992.
  96. ژماره‌ (137)، 12/7/1992
  97. ژماره‌ (139)، 14/7/1992.
  98. ژماره‌ (142)، 19/7/1992.
  99. ژماره‌ (146)، 23/7/1992.
  100. ژماره ‌(147)، 24/7/1992.
  101. ژماره‌ (148)، 26/7/1992.
  102. ژماره‌ (149)، 27/7/1992.
  103. ژماره‌ (150)، 28/7/1992.
  104. ژماره‌ (151)، 29/7/1992.
  105. ژماره‌ (152)، 30/7/1992.
  106. ژماره‌ (155)، 3/8/1992.
  107. ژماره‌ (156)، 4/8/1992.
  108. ژماره‌ (157)، 5/8/1992.
  109. ژماره‌ (158)، 6/8/1992.
  110. ژماره‌ (159)، 7/8/1992.
  111. ژماره‌ (162)، 11/8/1992.
  112. ژماره‌ (164)، 13/8/1992.
  113. ژماره‌ (166)، 16/8/1992.
  114. ژماره‌ (167)، 17/8/1992.
  115. ژماره‌ (168)، 18/8/1992.
  116. ژماره‌ (170)، 20/8/1992.
  117. ژماره‌ (171)، 21/8/1992.
  118. ژماره‌ (173)، 24/8/1992.
  119. ژماره‌ (174)، 25/8/1992.
  120. ژماره‌ (176)، 27/8/1992.
  121. ژماره‌ (177)، 28/8/1992.
  122. ژماره‌ (179)، 31/8/1992.
  123. ژماره‌ (180)، 1/9/1992.
  124. ژماره‌ (181)، 2/9/1992.
  125. ژماره‌ (182)، 3/9/1992.
  126. ژماره‌ (186)، 8/9/1992.
  127. ژماره‌ (187)، 9/9/1992.
  128. ژماره‌ (188)، 11/9/1992.
  129. ژماره‌ (189)، 13/9/1992.
  130. ژماره‌ (190)، 14/3/1992.
  131. ژماره‌ (191)، 15/9/1992.
  132. ژماره‌ (193)، 17/9/1992.
  133. ژماره‌ (194)، 18/9/1992.
  134. ژماره‌ (195)، 20/9/1992.
  135. ژماره‌ (196)، 21/9/1992.
  136. ژماره‌ (202)، 28/9/1992.
  137. ژماره‌ (208)، 5/10/1992.
  138. ژماره‌ (213)، 12/10/1992.
  139. ژماره‌ (219)، 19/10/1992.
  140. ژماره‌ (221)، 21/10/1992.
  141. ژماره‌ (224)، 25/10/1992.
  142. ژماره‌ (227)، 28/10/1992.
  143. ژماره‌ (230)، 1/11/1992.
  144. ژماره‌ (232)، 3/11/1992.
  145. ژماره‌ (233)، 4/11/1992.
  146. ژماره‌ (241)، 13/11/1992.
  147. ژماره‌ (246)، 19/11/1992.
  148. ژماره‌ (247)، 20/11/1992.
  149. ژماره‌ (249)، 22/11/1992.
  150. ژماره‌ (251)، 25/11/1992.
  151. ژماره‌ (254)، 29/11/1992.
  152. ژماره‌ (256)، 1/12/1992.
  153. ژماره‌ (257)، 2/12/1992.
  154. ژماره‌ (263)، 9/12/1992.
  155. ژماره‌ (265)، 11/12/1992.
  156. ژماره‌ (267)، 14/12/1992.
  157. ژماره‌ (268)، 15/12/1992.
  158. ژماره‌ (269)، 16/12/1992.
  159. ژماره‌ (273)، 21/12/1992.
  160. ژماره‌ (274)، 22/12/1992.
  161. ژماره‌ (277)، 25/12/1992.
  162. ژماره‌ (280)، 29/12/1992.
  163. ژماره‌ (283)، 1/1/1993.
  164. ژماره‌ (290)، 12/1/1993.

ماڵپه‌ری ئه‌لكترۆنی

  • (org/page_id=1058).
Read more

كارو چالاكییەكانی بەرێوبەرایەتی شارەوانی هەولێر لەچەند بەڵگەنامەیەكدا ١٩٨٥-١٩٨٦

Categories:2nd conf history Kurd
Comment:3 Comments

كارو چالاكییەكانی بەرێوبەرایەتی شارەوانی هەولێر لەچەند بەڵگەنامەیەكدا ١٩٨٥-١٩٨٦

م.ی. سروە قادر سمایل

Srwa.esmaeel1@su.edu.krd

07504681490

DOI: https://doi.org/10.31972/ISCHKK19.015  

پێشەكی

خزمەتگوزارییەكانی شاری هەولێر بەشێكن لەو لایەنە گرنگانەی مێژوو كە تا ئێستا لەلایەن توێژەرانەوە ئاوڕی لێنەدرایتەوە، یەكێك لە دەزگا خزمەتگوزاریەكانیش شارەوانی هەولێرە كە بەهەردوو لایەنی باش و خراپەوە كاریگەری بەرچاوێ هەبووە لە نەخشەكێشان بەرفراوانبوونی شار و پێشكەشكردنێ خزمەتگوزاری بە هاوڵاتیانێ شارەكە. هەر بۆیەش ئێمە بەپێویستمان زانی بەشێكی ئەو لایەنانە لەچوارچێوەێ توێژینەوەیەك دا ئامادەبكەین.

            ئەم توێژینەوەیە لە دوو تەوەرەو دەرئەنجام و لیستی سەرچاوەكان و پوختەی توێژینەوە بە عەرەبی و ئینگلیزی كۆتایی دێت. تەوەرەی یەکەم تایبەت کراوە بە كورتەیەك  ژیان و رۆڵی كەسایەتی یەلماز كازم مستەفا، هەروەها هەوڵدراوە بەكورتی ئەو بەڵگەنامانە وەسف بكەین كە لەم توێژینەوەكەدا بەكارهێنراون. و تەوەرەی دووەمیش كار و چالاكیەكانی شارەوانی هەولێر لە لەماوەی ساڵانی ١٩٨٥-١٩٨٦ ئەنجامدراون خراونتەڕوو. پاشانیش دەرەنجامی توێژینەوەكەش لەچەند خاڵێكدا خراونەتە.

  لەنوسینی ئەم توێژینەوەدا سوود لەو بەڵگەنامانە وەرگیراوە کەتایبەتن بەکاروچالاکییەکانی شارەوانی هەولێر لەماوەی ١٩٨٥_١٩٨٦،لەگەڵ ئەو دیدارو پەیوەندییە تەلەفۆنانەی لەگەل ژمارەیەک کەسایەتی ئەنجامدراون کەلەنزیکەوە ئاگاداری کارەکانی شارەوانی هەولێربوون ، لەپاڵ ئەوانەشدا پشتمان بەچەند نامەی ئەكادیمیا و كتێبێك و چەند ژمارەیەكی رۆژنامەی (هاوكاری)یش بەستووە.

لە ئامادەكردنی ئەم توێژینەوەیەشدا، چەند گرفتێكمان هاتەپێش بەهۆی كەمی سەرچاوەی پێویستی وەكو كتێب” هەروەها بەدەستهێنانی بەڵگەنامەكانی شارەوانی و پارێزگا بە زەحمەتی و دەستنەكەوتنی ژمارەیەكی دیكەیان بەهۆی نەپاراستنی بەڵگەنامەكانی بەشێوەیەكی رێك و پێك و دانانیان لە كۆگاكان بەناڕێكی، هەرچەندە هەم لە بەڕێوبەرایەتی شارەوانی و هەم لە پارێزگای هەولێریش زۆر هاوكارمان بوون. گرفتێكی دیكەشمان نەتوانینی ئەنجامدانی دیدار بوو لەگەڵ بەرێوەبەری ئەو كاتەی شارەوانی (یەلماز كازم مستەفا)، ئەویش بەهۆی نیشتەجێبوونی لەدەرەوەی  وڵات و دەستنەكەوتنی ژمارەی تەلەفرنی بۆ پەیوەندی پێوەكردنێ، سەرەڕای هەوڵی زۆرمان.

لە كۆتاییدا دەڵێین هیچ كارێكی زانستی بێ هەڵەو كەم و كوڕیی نابێ، هیوادارین بەسەرنج و رەخنەی زانستییانە توێژینەوەكەمان دەوڵەمەند بكرێ.

تەواوی توێژینەوە بخوێنەوە

سەرچاوەكان

  • بەڵگەنامە بڵاونەكراوەكان:
  • مدیریة بلدیة اربیل، الذاتیەاستمارة تقیم الموظفین ١٩٨٦.
  • الجمهوریة العراقیة، محافظ اربیل، البلدیات، الذاتیة امر اداري، العدد ١١٩٢٢، ٢٢/١٢/١٩٨٤.
  • الجمهوریة العراقیة، محافظ اربیل، البلدیات، الذاتیة امر ادري، العدد ١١٣٧، ١٨/٢/١٩٨٧.
  • مدیریة بلدیة اربیل، سجل اجازات لعام ١٩٨٢ – ١٩٨٧.
  • مدیریة بلدیة اربیل، قسم التصمیم الاساسي منجزات عام ١٩٨٦.
  • مدیریة بلدیة اربیل،سجل اجازات لعام ١٩٨٢-١٩٨٧.
  • الجمهوریة العراقیة، رئاسة المجلس التنفیذي لمنطقة كردستان، الامانة العامة لادارة البلدیات و المصایف، الی/ مدیریة بلدیة اربیل، م/ الخطة السنویة لعام ١٩٨٦، الرقم ٥٩٦٦٠، ٢٤/١٢/١٩٨٦.
  • الجمهوریة العراقیة، بلدیة اربیل، قسم، تنفیذ التصمیم الاساسي الی محافظة اربیل/ البلديات،م/ تخصيص موقع للمكتبة المركزية لجامعة صلاح الدين.
  • الجمهوریة العراقیة، بلدیة اربیل، قسم، تنفیذ التصمیم الاساسي الی محافظة اربیل/ الادارة المحلیة، م/تملیك ٢٠٠٠م٢ ضمن القطعة ٢٦م ٩٤ باداوە، العدد ٧٩٣٥، ١٨/٥/١٩٨٦.
  • الجمهوریة العراقیة، بلدیة اربیل، قسم، تنفیذ التصمیم الاساسي، الی/ وزارة الثقافة والأعلام دائرة التخطیط والمشاریع/ قسم الارضي والاستملاكات، م/الارض المشید علیها مشروع قاعة ومسرح في اربیل، العدد ٦٧١٧، ٢١/٤/١٩٨٦.
  • الجمهوریة العراقیة، بلدیة اربیل، قسم، تنفیذ التصمیم الاساسي الی محافظة اربیل – البلدیات، م/ مجمع سكني لمنتسبي معمل النسیج الصوفي، العدد ٦٨٢٧، ٢٣/٤/١٩٨٦.
  • الجمهوریة العراقیة، مدیریة بلدیة اربیل، قسم، تنفیذ التصمیم الاساسي الی/ مدیریة التسجیل العقاري في اربیل، م/قاعة ومسرح، العدد ٧٦٠٩، التاریخ ١١/٥/١٩٨٦.
  • الجمهوریة العراقیة، مدیریة بلدیة اربیل، قسم، تنفیذ التصمیم الاساسي الی محافظة اربیل/ المكتب الخاص، م/ ترحیل معامل، العدد ٥٥٦٦، ٢/٤/١٩٨٦.
  • الجمهوریة العراقیة، مدیریة بلدیة اربیل، قسم، تنفیذ التصمیم الاساسي الی محافظة اربیل، سكرتاریة المجلس الزراعي في المحافظة، م/ محركشف، العدد ٥٩٥٩، ٩/٤/١٩٨٦.
  • الجمهوریة العراقیة، مدیریة بلدیة اربیل، قسم، تنفیذ التصمیم الاساسي الی محافظة اربیل، البلدیات، م/تخصیص قطعة ارض، العدد ٦٤٢١، ١٦/٤/١٩٨٦.
  • الجمهوریة العراقیة، مدیریة بلدیة اربیل، قسم، تنفیذ التصمیم الاساسي الی، مدیریة بلدیات محافظة اربیل، م/تخصیص قطعة ارض لأنشاء معمل مرایا تحسین، العدد ٦٨٣٦، ٢٣/٤/١٩٨٦.
  • الجمهوریة العراقیة، مدیریة بلدیة اربیل، قسم، تنفیذ التصمیم الاساسي الی مدیریة بلدیات محافظة اربیل، م/ تخصیص قطعة ارض، العدد ٦٨٦٨، ٣/٥/١٩٨٦.
  • مدیریة بلدیة اربیل، قسم الاملاك، منجزات عام ١٩٨٥.
  • مدیریة بلدیة اربیل، الاعمال المنجزة خلال السنة ١٩٨٥.
  • الجمهوریة العراقیة، وزارة البلدیات، مدیریة الدیوان و البلدیات العامة، سجل ایجارات املاك البلدیة، عام ١٩٨٥.
  • مدیریة بلدیة اربیل، قسم الاملاك، منجزات عام١٩٨٦.
  • ــــــــــــــــ اعمال المنجزاة، خلال السنة ١٩٨٦.
  • ــــــــــــــــ قسم الحقوق، منجزات عام١٩٨٥.
  • ــــــــــــــــ قسم الحقوق، منجزات عام١٩٨٦.
  • ــــــــــــــــ قسم هندسة المرور، منجزات عام١٩٨٦.
  • ـــــــــــــــ قسم هندسة المررو، منجزات عام١٩٨٦.
  • مدیریة بلدیة اربیل، سكرتاریة المجلس البلدي الی كافة الاقسام والشعب في الدائرة، التاریخ ٢٠/٤/١٩٨٥.
  • مدیریة بلدیة اربیل، قسم الحسابات، منجزات عام ١٩٨٥.
  • ـــــــــــــــــــــــــــ، قسم الحسابات، منجزات عام١٩٨٦ .
  • ـــــــــــــــــــــــــــ، قسم الخدمات، منجزات عام١٩٨٥.
  • ــــــــــــــــــــــــــــ، قسم الخدمات، منجزات عام١٩٨٦.
  • ــــــــــــــــــــــــــــ، قسم الحدائق، منجزات عام١٩٨٥.
  • ـــــــــــــــــــــــــــــ، قسم الحدائق، منجزات عام١٩٨٦.
  • مدیریة بلدیة اربیل، سكرتاریة المجلس البلدي الی كافة الاقسام والشعب في الدائرة، م/تنظیم الشارع الستینی، العدد ٦٣٣٦، ٢٠/٤/١٩٨٥.
  • مدیریة بلدیة اربیل، قسم الفني، منجزات عام ١٩٨٥.
  • ــــــــــــــــــــ قسم الفني، منجزات عام ١٩٨٦.
  • ــــــــــــــــــــ قسم التخطیط والمتابعة، عام منجزات ١٩٨٥.
  • ــــــــــــــــــــ قسم التخطیط والمتابعة، منجزات عام ١٩٨٦.
  • الجمهوریة العراقیة رئاسة المجلس التنفیذي لمنطقة كردستان، الامانة العامة لادارة البلدیات والمصایف الی مدیریة بلدیة اربیل، م/ الخطة السنویة ١٩٨٦، الرقم. ٩٦٦، ٢٤/١٢/١٩٨٦.
  • الجمهوریة العراقیة، مدیریة بلدیة اربیل، القسم/ التخطیط والمتابعة، الی/ كافة قسام المدیریة، م/ اس تقسیم المحافظات، العدد ٧١٩٧، ٤/٧/١٩٨٥.
  • الجمهوریة العراقیة، محافظة اربیل، اللجنة الامنیة (میری والشخصي) الی/ مدیریة بلدیة اربیل” م/ ملاحظات من مدینة الالعاب، العدد ٢٠٨٢، ٢٢/٦/١٩٨٦.
  • الجمهوریة العراقیة، مدیریة بلدیة اربیل/ اللجنة الاهمیة، م/ ملاحظات من مدینة الالعاب، العدد ٥٢٣، ٦/٧/١٩٨٦.
  • مدیریة بلدیة اربیل، قسم الادارة والذاتیة، منجزات ١٩٨٥.

_الجمهوريةالعراقية،مدريةبلدية اربيل،التخطيط والمتابعة،الى/الامانةالعامةلادارةالبلديات والمصايف،مديرية التخطيط والمتابعة،م/الخطة الفصلية العام١٩٨٦،العدد/١٨٧٤، ١٠/ ١١/ ١٩٨٦ .

  • ــــــــــــــــــ قسم الادارة والذاتیة، منجزات عام١٩٨٦.
  • دەستنووس:
  • هەینی، شێرزاد، شارەوانی هەولێر تۆم هەر لەبیرە یادنووسی هەشتاكانی رووپێوییم لە شارەوانی.
  • دیدار:
  • عومەر محەمەد فەرهادی، ٢ ئاداری ٢٠١٩.
  • پەیوەندی تەلەفۆنی.
  • شێرزاد قادر هەینی، ٢٧ شوباتی ٢٠١٩.
  • فاتیح عەباس عەبدولڵا، ٤ ئاداری ٢٠١٩.
  • نامە زانكۆییەكان:
  • بەزمانی عەرەبی
  • قادر، زكي حین، تقدیر دالة العمل الصوفي من أربیل وتقویها، رسالة ماجستیر “غیر منشورة” مقدمە الی مجلس كلیة الادارة ووالاقتصاد –جامعة صلاح الدین، أربیل (١٩٩٠).
  • كاك احمد، هونەر عبدالله، تغیر أستعمالات الأرض فی مدینة أربیل من ١٩٨٥ – ٢٠٠٢، رسالة ماجستیر “غیر منشورة” مقدمة الی مجلس كلیة الاداب في جامعة صلاح الدین، اربیل، (٢٠٠٦).
  • بەزمانی كوردی
  • رشید، یادگار خدر، شیكردنەوەی جوگرافی دابەشبوونی پیشەسازی لە پارێزگای هەولێر، نامەی ماستەر “بڵاونەكراوە” پێشكەشی ئەنجومەنی كۆلێژی ئەدەبیات زانكۆی سەڵاحەددین، هەولێر (٢٠١٤).
  • بڵاوكراوەی حكومی:
  • اربیل بین الماضي والحاضر، المهرجان السنوي الثالث ١٩٨٧.
  • كتێبەكان:

بەزمانی عەرەبی

  • النجار، نەجات باسین، تأریخ بلدیة اربیل رؤسائها و مجالسها منذ تأسیسها عام (١٨٧٥-٢٠١٤)م، الطبعة الأولی، مطلعة ماردین، اربیل، ٢٠١٤.
Read more

شارى هه‌ولێر لە یادداشتی گەڕیدە ئه‌وروپاییەكاندا لە سەدەی نۆزدەهه‌مدا

Categories:2nd conf history Kurd
Comment:0 comment

 شارى هه‌ولێر لە یادداشتی گەڕیدە ئه‌وروپاییەكاندا لە سەدەی نۆزدەهه‌مدا

(لێكۆڵينه‌وه‌يه‌كه‌ له‌ بارودۆخى ئاوه‌دانى و ئابوورى و كۆمه‌ڵايه‌تى)

د.كامران محمد حاجى

به‌شى مێژوو-كۆليژى ئاداب-زانكۆى سه‌لاحه‌ددين

Kamaran.haji@su.edu.krd

كليلى توێژينه‌وه‌: شارى هه‌ولێر، گه‌ڕيده‌كان، قه‌ڵا، مناره‌، جوله‌كه‌كانى هه‌ولێر.

DOI: https://doi.org/10.31972/ISCHKK19.014 

پوخته‌

   بايه‌خى گه‌شتنامه‌كان و ئه‌و سه‌رنج و تێبينيانه‌ى گه‌ڕيده‌كان تۆماريان كردووه‌، كه‌ره‌سته‌يه‌كى گرنگن بۆ رووناكى خستنه‌ سه‌ر لايه‌نه ‌شاراوه‌كانى مێژووى كورد. به‌تايبه‌ت له‌باره‌ى ئه‌و ماوه‌ مێژووييانه‌ى كه‌ زانيارييان له‌باره‌وه‌ كه‌مه‌. بۆيه‌ ده‌كرێ تێبينى و سه‌رنجى گه‌ڕيده‌كان، دواى‌ وردبينيكردنيان، ببنه‌ كه‌ره‌سته‌يه‌كى باش بۆ ئه‌نجامدانى توێژينه‌وه‌.

   هه‌ر له‌ سۆنگه‌ى بايه‌خى گه‌شتنامه‌كانه‌وه‌ بوو، ئه‌م بابه‌ته‌مان به‌ناونيشانى(شارى هه‌ولێر له‌يادداشتى گه‌ڕيده‌ ئه‌وروپاييه‌‌كاندا له‌سه‌ده‌ى نۆزده‌هه‌مدا/ لێكۆڵينه‌وه‌يه‌كه‌ له‌ بارودۆخى ئاوه‌دانى و ئابوورى و كۆمه‌ڵايه‌تى‌) وه‌كو بابه‌تى توێژينه‌وه‌ هه‌ڵبژارد.‌  دواى نووسينى پێشه‌كييه‌ك بۆ بابه‌تى توێژينه‌وه‌كه‌، توێژينه‌وه‌كه‌مان بۆ سه‌ر سێ ته‌وه‌رى سه‌ره‌كى دابه‌ش كردووه‌‌. له‌ته‌وه‌رى يه‌كه‌مدا تيشكمان خستۆته‌ سه‌ر سه‌رنج و زانيارييه‌كانى گه‌ڕيده‌كان له‌باره‌ى بارودۆخى ئاوه‌دانى شارى هه‌ولێر. لە تەوەری دووەمیشدا سه‌رنج خراوەتە سەر بارودۆخى ئابووری شارەكە، لێرەشدا تێبینی و زانیارییەكانی گەڕیدەكانمان خستۆتە روو كە لەبارەی سێكتەرەكانی كشتوكاڵ، بازرگانى، پيشه‌گه‌ريى و پیشەكانی تردا نووسیویانە. هەرچی تەوەری سێیەمە، ئەوا تەرخانكراوە  بۆ خستنەڕووی بارودۆخی كۆمەڵایەتی شاری هه‌ولێر، لێرەدا زانیاری و تێبینییەكانی گەڕیدەكانمان لەبارەی ژماره‌ و پێكهاتەی دانیشتوان، گوزەرانی خەڵك، هه‌لومه‌رجى ته‌ندروستى و ئاستى رۆشنبيرى ، داب و نەریتە باوەكان و هيتر خستۆتە ڕوو.

تەواوی توێژینەوە بخوێنەوە

ليستى سه‌رچاوه‌كان

يه‌كه‌م/ به‌ڵگه‌نامه‌ى بڵاوكراوه‌:

-مراد، د.خلیل علي، 2015، دفتر تحریر مفصل وإجمال ولایة اربیل، 949ه/1542م، مطبعة حاج هاشم، اربيل.

دووه‌م/گه‌شتنامه‌كان:

أ_به‌زمانى كوردى:

-ئاشنا، ئومێد (وه‌رگێڕ) ، 1998، گه‌شته‌كه‌ى فره‌يزه‌ر بۆ كوردستان و ميسۆپۆتاميا ساڵى 1834 ، چاپى يه‌كه‌م ، چاپخانه‌ى تيشك ، سلێمانى.

– رێتۆرێ، ژاك، 2008، گه‌شتنامه‌ى مسيۆنێرێك بۆ ناوچه‌كانى كه‌ركوك و سليمانى ساڵى1878 ، وه‌رگێڕانى: د.نه‌جاتى عه‌بدوڵڵا ، چاپى يه‌كه‌م ، چاپخانه‌ى شڤان ، سلێمانى.

-ريچ، كلوديوس جه‌يمس، 2012، گه‌ششتنامه‌ى ريچ بۆ كوردستان 1820 ، وه‌رگێڕانى: محه‌مه‌د حه‌مه‌ باقى، چاپى چواره‌م ، چاپخانه‌ى خانى ، دهۆك.

-عه‌بدولڵا، نه‌جاتى(وه‌رگێڕ) ،2015،  سه‌فه‌رنامه‌ى وليه‌م هيوود بۆ كوردستان ساڵى1817، چاپخانه‌ى حاجى هاشم ، هه‌ولێر.

– عه‌بدولڵا، د.نه‌جاتى(وه‌رگێڕ) ، 2009، گه‌شتنامه‌ى‌ پۆژۆلا بۆ كوردستان ساڵى 1837 ، چاپخانه‌ى حاجى هاشم ، هه‌ولێر.

ب-به‌زمانى عاره‌بى:

-الأمين، محمود حسين(المترجم)، 1968، رحلة نيبور الى العراق في القرن الثامن عشر، بغداد.

_اوليفييه‌، 1988، رحلة اوليفييه‌ الى العراق1794-1796، 1988، ترجمة:يوسف حبي، مطبعة المجمع العلمي العراقي، بغداد.

-بكنغهام، جمس، 1969، رحلتي الى العراق سنة 1816، ترجمة:سليم طه‌ التكريتي، مطبعة اسعد، بغداد.

-ريفادينيرا، ادولفو، 2009، من سيلان الى دمشق ، ترجمة: صالح علماني ، الطبعة الاولى ، دار اامدى للثقافة و النشر ، بيروت.

-حداد، بطرس(المترجم) ، 2011، رحلة دوبريه الى العراق(1807-1808م) ، بيت الوراق للطباعة و النشر ، بغداد.

-المحامي، عباس العزاوي(المترجم) ، رحلة المنشيء البغدادي ، شركة التجارة و الطباعة المحدودة ، بغداد.

ج-به‌زمانى ئينگليزى:

 

– Geary, Grattan, 1878, Through Asiatic Turkey. Narrative of a Journey from Bombay to the Bosphorus,Vol. II, Gilbest and Rivington, London.

– Southgate,  Horatio, 1840, Narrative of a tour through Armenia Kurdistan, Persia, and Mesopotamia, vol.II, brand bury and Evans, London.

– Rassam, Hormuzd, 1897, Asshur and the land of Nimrod , Eaton and Mains , New York.

– Benjamin, J. J., 1863, Eight Years in Asia And Africa from 1846-1855,Hanover.

– Fletcher, J. P., 1850, Notes from Nineveh and Travels in Mesopotamia, and Assyria, and Syria, Philadelphia.

-kinneir, John Macdonald, 1813, A Geographical Memoir of the Persian Empire, Accompanied by a Map ,John Murray , London.

-Newman John. P, 1876, The Thrones and Palaces of Palaces of Babylon and Nineveh a Thousand Miles on Horseback, New York.

-Locher, A., 1889, With  Star and Crescent, Aetna Publishing Company, Philadelphia.

– Hillel, Rabbi David D’ Betii, 1832, The Travels of  Rabbi David D’ Betii Hillel, from Jerusalem, Through Arabia, Koordistan, Part of Persia, And India, To Madras, Madras.

– Ward, William Hayes, 1886, Report on the Wolfe Expedition to Babylonia 1884-1885, London.

– Ainsowrth, William, 1868, Report of a Journey from Bagdad to Constantinople via Kurdistan (1837) , In: Francis Rawdon –_Chesney, Narrative of the Euphrates Expedition carried on by order of the British Government During the years 1835, 1836, and 1837, Spotts Wood and Co., London.

-Tyler W. S., , without date, Memoir of Rev.Henry Lobdell, Late Missionary of the American Board at Mosul, Boston.

د–به‌زمانى فڕه‌نسى:

– Nijeholt, Chevalier Lycklama, Voyage en Russie , au Caucase et en Perse , dans  la Mésopotamie, le Kurdistan , la Syrie , la Palestine et la Turquie , exécute pendant les années . 1865 . 1866 , 1867 et 1868 , Vol: IV , Paris.

-Gardanne, 1809, Journal D’un Voyage dans la Turquie-D ‘Asie et la Perse fait en 1807-1808, Paris, 1809.

-Hoefer, M. Fred, 1878, Chaldee, Assyrie, Medie, Babylonie, Mesopotamie, Phenicie, Palmyrene, Paris.

– Coste, P. X. Coste, 1878, Mémoires d’un Artiste, Notes et Souvenirs de Voyages (1817-1877), Marseille.

-Oppert, Jules, 1863, Expédition Scientifique En Mésopotamie Exécutée par Ordre du Gouvernement de 1851-1854, Tome: I, Paris.

-Rousseau, Description du Pachalik de Bagdad, Paris, withoute date.

سێيه‌م/ كتێب:

أ-به ‌زمانى كوردى:

-قادر، مه‌هدى محه‌مه‌د، 2008، هه‌ولێر له‌ نێوان ساڵانى1914-1930، ده‌زگاى به‌درخان، هه‌ولێر.

-عه‌بدوڵڵا، د.نه‌جاتى، بيبلۆگرافياى كوردناسى/كورد و كوردستان له‌ سه‌رچاوه‌ ئينگليزييه‌كاندا، چاپى يه‌كه‌م، چاپخانه‌ى حاجى هاشم، هه‌ولێر.

– عه‌بدوڵڵا، د.نه‌جاتى، 2009، بيبلۆگرافياى كوردناسى كورد و كوردستان له‌ سه‌رچاوه‌ فڕه‌نسييه‌كاندا ، چاپى يه‌كه‌م ، چاپخانه‌ى حاجى هاشم ،  هه‌ولێر.

ب-به ‌زمانى عاره‌بى:

-براور، اريك، 2009، يهود كردستان، ترجمة:شاخوان كركوكي و عبدالرزاق بوتان ،دار آراس ، اربيل.

-حسين، محسن محمد، 2014، اربيل في العهد الأتابگي، اربيل.

-مجموعة من اساتذة الجامعة، 2012، أربيل/ دراسة تأريخية، الطبعة الاولى، مطبعة آراس، اربيل.

ج-به‌زمانى ئينگليزى:

–Cyprus and Asiatic Turkey A Handy General  Description of our Eastern Protectorate from the English Cyclopedia, 1878, London.

-Dikson, E. D., 1894, The Outbreak of Cholera in Mesopotamia and Syria in 1889, 1890 and 1891, In: Transections of the Epidemiological Society of London, vol.xiii, Press, London.

– Wilson, Charles, 1895, Handbook for Travellers in Asia Minor, Transcaucasia, Persia, John Murray, London.

د_به‌زمانى فڕه‌نسى:

-Cuinet, Vital, 1891, La Turquie D, Asie; Géographie Administrative Statistique Descriptive et Raisonnée de Chaque Province de L’ Asie Mineure,  Tome  Deuxième Ernest Leroux, Paris.

ه-‌به‌زمانى ئه‌ڵمانى :

-Petermann, A., Mittheilungen uus Justus Pertees’ & EO & Repiischer Anstalt ober Wichita N’eue Erforschungen aus dem Gesmmtgebiete der Géographie, Berlin.

-Ritter, Carl, 1840, Die Erdkunde im Verhaltniss zur Natur, Berlin.

و-به‌ زمانى ئيتاڵى:

-P. M. Giuseppe Campanile, 1818,  Storia Della Regone Del Kurdistan e Delle Sette Di Religione Ivi Esistenti, Napoli.

چواره‌م/توێژينه‌وه‌:

أ–به‌زمانى كوردى:

-هه‌روتى، د.سه‌عدى عوسمان ، 2018، لاپه‌ڕه‌ پڕشنگداره‌كانى مێژووى هه‌ولێر له‌سه‌رده‌مى عوسمانيدا، مجلة قه‌ڵاى زانست العلمية، المجلد(3)، العدد(4)، خريف.

ب–به‌زمانى عاره‌بى:

-قادر، د.جبار ، 2018، اربيل في السالنامات العثمانية، مجلة الأكاديمية الكردية، عدد‌(26)، اربيل.

ج-به‌ زمانى ئينگليزى:

_ Perkins, Justin, 1850, Journal of a tour from Oroomiah to  Mosul, through Kurdish Mountains, and a visit to the Ruins of Nineveh, In: Journal of the American Oriental Society, Second Volume, May 24, New York.

– Jewish Intelligence, and monthly account of the proceedings of the London Society for Promoting Christianity amongst the Jews, vol:XIV,1848, London.

–Missionary Herald, vol:xlvii, Boston,1851.

– Shiel J., 1838, Notes on a Journey from Tabriz, through Kurdistan, via Van, Bitlis, Seert, and Erbil, to Suleymanyeh in July and August, 1836, In:The Journal of the Royal Geographical Society of London”Magazine”, vol: Eight, Clowes and sons, London.

د- به‌زمانى فڕه‌نسى:

– Cle’ment, A., 1866, ”Excursion dans le Kurdistan Ottoman méridional; de Kerkouk a’ Rawanduz en 1856”, In: Mémoire de la Société de Géographie de Genève, Genève.

Read more

مادەی ئیربل لەئینسۆکلۆپیدیای ئیسلامیدا لێکۆلینەوەیەکی شیکاری ورەخنەییە

Categories:2nd conf history Kurd
Comment:1 Comment

مادەی ئیربل لەئینسۆکلۆپیدیای ئیسلامیدا لێکۆلینەوەیەکی شیکاری ورەخنەییە

(بە بەراورد لەگەڵ سەرچاوە رەسەنەکان)

م.ی. لەنجە طلعت عبيد

زانکۆی سەلاحەددین- کۆلێژی ئاداب- بەشی مێژوو

Lanja.Obaid@su.edu.krd

DOI: https://doi.org/10.31972/ISCHKK19.013 

پوختە:

    زۆرن ئەو سەرچاوەو ژێدەرانەی لەکۆن ونوێدا باسیان لەشاری ئیربل ودەوروبەری کردووە کەم وزۆر؛ ئەم شارە دێرینە پشکی بایەخدانی بەرکەوتووە.یەکێک  لەو سەرچاوانەش ئینسۆکلۆپیدیای ئیسلامیە، لەمادە سەرەکیەکانی (ئیربل)ە، دیارە ئەم ئینسۆکلۆپیدیایەش لە گرنگترین وفراوانترین سەرچاوەکانی هاوچەرخە کە تایبەتە بە هەرچی پەیوەستە بە موسڵمانان لە مێژوو وجوگرافیا وکەسایەتی ولایەنە جۆراوجۆرەکانی شارستانی..هتد. کە کۆمەڵێک لە رۆژهەڵاتناسان کاری زانستیان لە ئامادەکردنیدا ئەنجامداوە بەهۆی گرنگی وبایەخەکەیەوە وەرگێردراوەتە سەر چەندین زمانی زیندوی جیهان. هەر لەم پێوەندگەیەوە ئەم بابەتە هەلبژێردراوە.

ئەم توێژینەوەیە هەوڵێکە بۆ مەبەستی خستنەرووی ئەو سەرنج وتێبینیانەی کە لەمیانەی  باسکردنی مادەی ئیربل بەرچاو کەوتون، لەلایەکی تر زانیارییەکان بەراورد کراون لەگەڵ زانیاری سەرچاوە رەسەنەکان بەگشتی و هاوسەردەم بەتایبەت.

دابەشکاری توێژینەوەکە لە پێشەکییەک ودەروازەک لەگەڵ سێ تەوەرە پێکهاتووە وێرای ئەنجامەکان. لە پێشەکیەکەیدا باس لەگرنگی بابەتەکەو هۆکاری هەلبژاردنی کراوە، لەگەڵ دەروازیەک کەتیایدا سەرقەڵەمێک لە ناساندنی ئەم ئینسۆکلۆپیدیایە باسکراوە. تەوەرەی یەکەمی تایبەت کراوە بە مێژووی سیاسی و بنەچەی ناوی شارەکە، دووەمیشی تیشک خراوەتەسەر رەهەندە شارستانیەتەکانی ئەم شارە، هەرچی تەوەرەی سێیەم وکۆتاییە تایبەت کراوە بە هەڵسەنگاندنی رێبازی (میتۆد)نوسین وجۆری سەرچاوەکان وشێوازی خستنەرووی بابەتەکان لەلایەن رۆژهەڵاتناسان ونوسەرانی ئەم مادەیە لەکۆتایشدا گرنگترین ئەنجامەکانی بەخاڵ خراوەتەروو.

تەواوی توێژینەوە بخوێنەوە

  • سەرچاوەو ژێدەرەکان:

سەرچاوەکان بە زمانی عەرەبی:

  • ابن الاثير، أبو الحسن علي بن أبي الكرم محمد بن عبد الكريم (ت630هـ /1232م)، 1415هـ: الكامل في التاريخ، تحقيق: عبد الله القاضي، بيروت، دار الكتب العلمية.
  • ابن تغري بردي، جمال الدين أبو المحاسن يوسف بن تغري بردي الظاهري (ت 874هـ/ 1469م)، النجوم الزاهرة في ملوك مصر والقاهرة، وزارة الثقافة والإرشاد القومي، مصر، دار الكتب.
  • ابن خلدون, ولي الدين أبو زيد عبد الرحمن بن محمد بن محمد الحضرمي الإشبيلي (ت808هـ /1405م)، 1408 هـ /1988م: تاريخ ابن خلدون المسمى (ديوان المبتدأ والخبر في تاريخ العرب والبربر ومن عاصرهم من ذوي الشأن الأكبر)، تحقيق: خليل شحادة، بيروت، دار الفكر.
  • رشيدالدين فضل الله همداني, فضل الله بن عماد الدولة ابي الخير بن موفق الدولة (ت7018 ھ /1318م)، 2000م: جامع التواريخ، نقله الى العربية، محمد صادق نشأت واخرون، تحقيق: يحيى الخشاب، وزارة الثقافة والارشاد القومي، القاهرة، مطبعة عيسى البابي الحلبي.
  • ابن العماد الحنبلي، عبدالحي بن أحمد بن محمد ابن العماد العَكري(ت 1089هـ/1678م)، 1406 هـ – 1986م: شذرات الذهب في أخبار من ذهب، تحقق: محمود الأرناؤوط ، بيروت، دار ابن كثير.
  • الذهبي، شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز (ت 748هـ/ 1347م)، 1996م:العبر في خبر من غبر، تحقيق: أبو هاجر محمد السعيد بن بسيوني زغلول، بيروت.، دار الكتب العلمية
  • ابن العبري، أبو الفرج يوحنا بن هارون بن توما الملطي، (ت 685هـ/ 1286م)، 1992 م: تاريخ مختصر الدول، تحقيق: أنطون صالحاني اليسوعي، بيروت، دار الشرق.
  • ابن العديم، كمال الدين عمر بن احمد بن هبةالله بن ابي جرادة العقيلي،(ت 660ه)، 1999م: زبدة الحلب في تاريخ حلب، وضع حواشيه: خليل المنصور، بيروت ، دار الكتب العلمية.
  • ابو الفداء، الملك المؤيد عماد الدين إسماعيل بن علي بن محمود بن محمد ابن عمر بن شاهنشاه بن أيوب(ت732هـ /1331م): 1840م، تقويم البدان ، اعتنى بتصحيحه وطبعه: البارون ماك كوكين ديسلان، باريس، دار الطباعة السلطانية.
  • المختصر في أخبار البشر، المطبعة الحسينية، مصر.
  • ابن الفوطي، كمال الدين أبي الفضل عبد الرزاق بن أحمد الشيباني البغدادي(ت 723هـ/1322م)، 1424هـ – 2003م: الحوادث الجامعة والتجارب النافعة في المائة السابعة، تحقيق: مهدي النجم، بيروت ، دار الكتب العلمية.
  • القزويني، ابوعبدالله زكريا بن محمد بن محمود (ت 682/ 1283م)،٢٠١١ : اثار البلاد وأخبار العباد، ط2، بيروت، دار صادر.
  • ابن كثير، أبو الفداء إسماعيل بن عمر بن كثير القرشي البصري (ت774هـ /1372م)، 1408، هـ/ 1988م: البداية والنهاية، تحقيق: علي شيري، القاهرة ، دار إحياء التراث العربي.
  • ابن الوردي، عمر بن مظفر بن عمر بن محمد ابن أبي الفوارس الكندي (ت:749هـ /1348م)، 1417هـ – 1996م: تاريخ ابن الوردي، لبنان ، دار الكتب العلمية.
  • اليونيني، قطب الدين أبو الفتح موسى بن محمد (726هـ /1222م)، 1992م: ذيل مرآة الزمان، تحقيق: وزارة التحقيقات الحكمية والأمور الثقافية للحكومة الهندية، القاهرة ، دار الكتاب الإسلامي.
  • ياقوت الحموي، شهاب الدين أبو عبد الله ياقوت بن عبد الله الرومي (ت 626هـ/1228م)، 1995م : معجم البلدان، بيروت ، دار صادر.
  • احمد عبدالعزيزمحمود،2006م: الامارة الهذبانية الكردية، اربيل ، مكتبة التفسسير.
  • اميد ابراهيم جوزةلي،2019م: تاريخ الترك والتركمان في اربل- اربيل، اريبل، مكتبة التفسير.
  • زرار صديق توفيق،2007م: القبائل والزعامات القبلية الكردية في العصر الوسيط، مطبعة ئاراس،اربيل.
  • طه باقر،1973م: مقدمة في تاريخ الحضارات القديمة، بغداد.
  • فهمي محمود،1999م: تاريخ اليونان, مطبعة غد،د.م.
  • محسن محمد حسين،2014م: اربيل في العهد الأتابكي، اربيل ، مكتبة التفسسير.

بە زمانی کوردی:

١-سەلام عەبدولکەریم،٢٠١٣ز: لە بارەی رۆژهەڵاتناسییەوە، سلێمانی.

2- محه‌مه‌د ئه‌مین عه‌لی عه‌بدوڵڵا ،2010ز: شه‌ڕی گۆگامێلا ئه‌ربیلا، توێژینه‌وه‌یه‌كی مێژووییه‌  له‌هۆكار وده‌ره‌نجامه‌كانی، سلێمانی.

بەزمانی ئینگلیزی:

  • Joel Thomas Walker,2006 : The Legend of Mar Qardagh , (  University of California Press .

www.marefa.org

 

Read more

ڕۆڵی ئافرەتانی هەولــێـر لە ئەنجومەنی یاسادانانی ناوچەی ئۆتۆنۆمی كوردستان لەژێر ڕۆشنای ڕۆژنامە و گۆڤارە كوردیەكان لەماوەی 1975-1991ز

Categories:2nd conf history Kurd
Comment:15 Comments

ڕۆڵی ئافرەتانی هەولــێـر لە ئەنجومەنی یاسادانانی ناوچەی ئۆتۆنۆمی كوردستان لەژێر ڕۆشنای ڕۆژنامە و گۆڤارە كوردیەكان لەماوەی 1975-1991ز

  م . نجم الدین عبدالله اسماعیل                                 

بەشی مێژوو – کۆلێژی ئاداب – زانکۆی سەڵاحەدین – هەولێر   

Email: najmaddin.ismael@su.edu.krd                         

DOI: https://doi.org/10.31972/ISCHKK19.012 

پوختــــــــــــە

ئەم بابەتە بریتییە لە توێژینەوەیەكی مێژوویی دەرباری ڕۆڵی ئافرەتانی هەولــێـر لە ئەنجومەنی یاسادانانی ناوچەی ئۆتۆنۆمی كوردستان لەژێر ڕۆشنای ڕۆژنامە و گۆڤارە كوردیەكان لەماوەی 1975-1991ز كە تیایدا هەوڵدراوە ڕۆڵ وپێگەیی ئافرەتانی هەولێرلەم ئەنجومەنە ولێژنەكانی بەشێوەیەكی زانستی بخرێتەڕوو . ئەم توێژینەوەیە پێكهاتووە لە پێشەكیەك وسێ تەوەر.

لەم توێژینەوەیەدا هەوڵدراوە تیشك بخرێتە سەر ڕۆڵی ئافرەتانی شاری هەولێر وەك چینێكی زیندووی ناوكۆمەڵگای كوردستان لەناو ئەنجومەنی یاسادانان و كاریگەریان لەسەر بارودۆخی سیاسی وكۆمەڵایەتی وڕۆشنبیری وتەندروستی لەژێر ڕۆشنای ڕۆژنامە و گۆڤارە كوردیەكان لەماوەی 1975-1991ز. سەرباری ئەوەی لەوماوەیەدا حكومەتی عێراق چاودێرێەكی توندی خستبوە سەر هەموو بوارەكان ،هەر چەندە ئەو دام ودەزگايانە ئافرەتانی هەولێر لەناوى كاریان دەكرد سەر بەحكومەت بوو ، بەڵام زۆربەی دەسەڵاتەكان لەژێر دەستى حزبی بەعسی عەرەبی ئیشتراكی دا بوو ، لەگەڵ ئەوەشدا ئافرەتانی هەولێر بەپێی تواناو دەسەڵاتەكانیان توانیان ڕۆڵی سیاسی وكۆمەڵایەتی و ڕێكخراوەیی و ڕۆشنبیری خۆیان بگێرن ، ئەو ڕۆلانەی ئافرەتانی هەولێر ئەرێنی بوو لەلایەك بەهۆی ئەندامیەتیان لە لیژنەكان ، لەلایەكی تریش لەڕێگەی ئەو نووسین و بابەتە سیاسی وكۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیریانەی كەلەگۆڤارو ڕۆژنامەكوردیەكان بڵاویان دەكردەوە.

تەواوی توێژینەوە بخوێنەوە

سەرچاوەکان

یەكەم : بڵاوكراوە حكومیەكان

  • الجمهورية العراقیة ، وزارة التربیة،المدیریة التخطيط التربوي ، قسم الاحصا‌ء ، التقریر السنوات 1974-1991.
  • الجمهورية العراقية ، وزارة الصحة ، المديرية التخطيط ، قسم الاحصا‌ء ، التقرير السنوات 1974-1991 لمنطقة الحكم الذاتي.

 

 

دووەم : كتیب  

”  بەزمانی عەرەبی “

  • جبار قادر ،طارق جامباز ، قرارات مجلس قيادة الثورة المنحل الخاصة بالكورد والكوردستان ،مطبعة الحاج هاشم ،أربيل ،2013.
  • شكیب عقراوی ، سنوات المحنة في كردستان (اهم الحوادث السیاسية والعسكریة في كردستان والعراق من 1958 الی 1980)، مطبعة منارە ، اربیل ،2007.
  • فاتح رسول ، صفحات من تاريخ كفاح الشعب الكردي (أحداث و وثائق 1982-1990) ، ت : كمال غةمبار ،ج3، مطبعة شظان ، السليمانية ، 2006.
  • فاضل الزهاوی ،حرب الخلیج وانتفاضە كردستان العراق ،مطبعة رون ، السلیمانیة ،2004.
  • مارتن فان برونیسن ،الاغا والشیخ والدولة ،البنی الاجتماعیة و السیاسة لكوردستان ،ت : امجد حسین، ، مطبعة اراس ، اربیل ،2007.

 

-” بەزمانی كوردی “

-ئیسماعیل تەنیا،ڕابەری ڕۆژنامەگەری كوردی(ئازاری 1975-1993) ، بەڕێوەبەرایەتی چاپخانەی -ڕۆشنبییری ،هەولێر ،2013.

ئەمین قادر مینە ، تەرحیل  تەعریب تەبعیس ، چ2، سەنتەری سترانیجی كوردستان ، ،سلێمانی ، 1999.

  • جەمال خەزنەدار،ئینسكۆپیدیای ڕۆژنامەگەری كوردی 1898-2010، لەبڵاوكراوەكانی سەندیكاری ڕۆژنامەنووسانی كوردستان گۆڤاری ڕۆژنامەنووس(4) ،هەولێر ، 2011.
  • حەسەن بارام ،فەرهەنگی ڕۆژنامەگەری كوردستان وعێراق 1816-2000، چاپخانەی ڕەهەند ،سلێمانی ،2012.
  • ڕێبوار ڕەمەزان عەبدولا، بارۆڤی لەناوبردنی بارزانیەكان، چاپخانەی دەزگای ئاراس، هەولێر،2010.
  • سامیە شاكر سادق (مەشخەڵ) ، سێ بێ (بەستەپیازە – بەغدا – بەرلین ) ، بێ ناوی چاپخانە، 2019 ، هەولێر .
  • سەنگەر زرار ، بیبلۆگرافیای بڵاوكراوە وەرزشیەكان (1985-2012) ، چاپخانەی ڕۆشنبییری ،هەولێر ،2012.
  • عومەر هەمزە ساڵح ، جیۆساید وتاوانەكانی ڕژێمی بەعس دژی بارزانیەكان (1975-1991) لەزمانی شایەتحاڵەكان وبەڵگەنامەكان،ج1 چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر،2017.
  • قارەمان حەیدەر ڕەحمان ،بزووتنەوەی ڕۆشنبیری كوردی لەشاری هەولێر 1975-1991، چاپخانەی ڕۆژهەلات ، هەولێر ،2016،
  • كامەران بابان زادە : رێككەوتنامەی جەزائیر و رەهەندەكانی لەسەر كێشەی كورد لە كوردستانی باشور، چاپخانەی سەردەم ، سلێمانی ، 2014.
  • مستەفا نەریمان ،بیبلۆگرافیای ڕۆژنامەی هاوكاری ،بەشی یەكەم 1970-1974، چاپخانەی دار الحریە ، بەغداد، 1989 .
  • میدڵ ئیست وۆچ ، جینۆساید لەعێراق و پەلاماری ئەنفال بۆ سەر كورد ، و: سیامەندی موفتی زادە ، چاپخانەی خاك ، سلێمانی ،1999.
  • نەجمەددین عەبدولڵا ئیسماعیل ،هەولێر لەنێوان ساڵانی 1970-1979،چاپخانەی ڕۆژهەلات ، هەولێر ،2016.

سييەم / نامەو تیزە زانكۆییەكان

  • ئارام ئەبوبەكر حەمەد ئەمین ، بارودۆخی سیاسیی پارێزگای هەولێر 1979-1991، ،ماستەرنامە (بلاونەكراوە) ، كۆلێژی ئەدەبیات ،بەشی مێژوو ، زانكۆی سەڵاحەددین –هەولێر ،2016.
  • دحام لقمان اسماعیل ، ڕەوشی ئابووری وكۆمەڵایەتی باشووری كوردستان لەڕوانگەی ڕۆژنامەوانی كوردی ئاشكرا لەعێراق 1980-1988 ، ،ماستەرنامە (بلاونەكراوە) ، كۆلێژی ئەدەبیات ،بەشی مێژوو ، زانكۆی سەڵاحەددین –هەولێر ،2015.
  • رێبوار خالد مصطفی ، پارێزگای سلێمانی (1968-1988) ،توێژینەوەیەكی مێژووی ئابووری ،ماستەرنامە (بلاونەكراوە) ، كۆلێژی ئەدەبیات ،بەشی مێژوو ، زانكۆی سەڵاحەددین –هەولێر ،2014.
  • نەوشیروان شەریف سەعید ،ئەزموونی ئۆتۆۆمی لەباشووری كوردستان لە11ی ئاداری 1974-11ی ئاداری 1991، ماستەرنامە (بلاونەكراوە) ، كۆلێژی ئەدەبیات ،بەشی مێژوو ، زانكۆی سەڵاحەددین –هەولێر ،2017.

 

چوارەم : ڕۆژنامە وگۆڤارەكان

1-ڕۆژنامەكان :

-ڕۆژنامەی عێراق:

 ژمارە(1) ،9ی تشرینی دووەمی 1976؛ ژمارەی (2)ی ، 23ی تشرینی دووەمی 1976 ؛  -ژمارەی (54)ی شوباتی 1985دا ؛ ژ68، 4ی كانونی دووەمی 1986 ؛ ژ150، 22ی ئابی 1990.

-ڕۆژنامەی الانفال :

 ژ(1) ، 12ی نیسانی 2006 .

-ڕۆژنامەی بیری نوێ :

ژ(1) ژ1975؛ ژ (23) 1977.

-ڕۆژنامەی كاروانی وەرزش :

ژمارە (1) ی 30ی تەمووزی 1985 .

– ڕۆژنامەی هاوكاری :

(ژ1، هەینی 9ی كانوونی دووەم  1970؛  ژمارەی (22)ی ساڵی دووەمی لە26ی حوزەیرانی 1971 ؛ ژمارەی (225) یەوە 5ی تەمووزی 1971 ؛ ژ628، 11ی ئاداری 1982 ؛ ژمارەی (909) 28ی ئەیلولی 1987 ؛ ژ582، 9ی 1990.

2-گۆڤارەكان :

أ-گۆڤاری ئۆتۆنۆمی (الحكم الذاتي)

  • بەرێوەبەری پەروەردەی هەولێر بۆ ئۆتۆنۆمی دەدوێ‌ ، ، ژ(2) ساڵی چوارەم 1979.
  • دەستەی نووسەران ، ڕێرەوی ئۆتۆنۆمی ، ژ(2-3) ، نیسانی 1976.
  • دەستەی نووسەران ، پەرەسەندنی ئابووری وكۆمەڵایەتی لەكوردستان دوای ڕاگەیاندنی ئۆتۆنۆمی ، ژ(2-3) ساڵی 1976.
  • دیمانە لەگەڵ بەرێوەبەری گشتی مافوری دەستكرد لەهەولێر ، ژ (7) ساڵی یەكەم ،هەولێر ، تشرینی دووەم 1976.
  • ڕیپۆرتاژ، دەنگ وباسی ئۆتۆنۆمی ، ژ (2) ، ساڵی چوارەم 1979.
  • ڕیپۆرتاژ، دەنگو باسی ئۆتۆنۆمی ، ژ(2) ،ساڵی سێیەم 1978.
  • ڕیپۆرتاژ، شارەوانی هەولێر تەنیا بەژمارە دەدوێ‌ ، ژ(7) ، تشرینی دووەم 1976.
  • ڕیپۆرتاژ، لەگەڵ بەرێوەبەری ڕۆشنبیری جەماوەر لەپارێزگادا ، ژ(7) ، تشرینی دووەم 1976.
  • سامیە شاكر ،باری ئافرەت لە ناوچەی ئۆتۆنۆمیدا ، ژ(4)1977.
  • ………. ، جیهان لەساڵی 2000هەمدا ، ژ(1)1979.
  • ………. ، دەوری ئافرەت وهاوبەش كردنی لەبنیات نانی سۆشیالیستی دا ، ژ(2)1978.
  • ………. ،واتەی ساڵی جیهانی منداڵان وپێداویستیەكانی پەروەردەكردنی منداڵانی كوردستان ، ژ (3)1979.
  • ………. ، واقعی منداڵ لە كوردستاندا ، ژ(5)1978.
  • موسی عبدالصمد ، كاركردن لەپێناو داپۆشتنی كوردستان بەڕاژەی فێركردنەوە ، ژ(6) ئەیلولی 1976.
  • نافیعە عثمان ابوبكر ، ئافرەت نیوەی كۆمەڵە ، ژ(1)1979.
  • ………. ، بەبۆنەی ساڵی منداڵی جیهانیەوە ، ژ(2)1979.
  • ………. ،پەژارە وتێكۆشانی ئافرەت لەجیهاندا، ژ(5)1979.
  • ………. ،چالاكیەكانی نووسینگەی ئافرەتانی ناوچەی ئۆتۆنۆمی ، ژ(5)1978.
  • …………… ئافرةتى كورد لەسایەی شۆڕش وئۆتۆنۆمی ،ژ(1) ساڵی هەشتەم ،1984
  • نزار جرجیس علی ، باری ڕۆشنبیری ناوچەی كوردستان وئاسۆی پەرەپێدانی ، ساڵی دووەم 1977.
  • ووتار ، دانیشتنی نائاسایی یەكەم ، ژ(1) ساڵی 1978 .

ب-گۆڤاری بیری نوێ :

ووتار ،ياسايي ئؤتؤنؤمى بؤ كوردستان ، ژمارە(1) كانونی دووەمی .1976

ج- گۆڤاری بەیان :

ووتار، ئەندامانى ئةنجومةنى ياسادانانى ئؤتؤنؤمى كوردستان ،ژمارە (44) ی ئەيلولي 1979.

د-گۆڤاری المراَء( ئافرەتی كورد):

ووتار ، ئافرةتانى كوردستان ، ژ1، 1980 .

هه-گۆڤاری تەندروستی و كۆمەڵ:

دیدار لەگەڵ دكتۆر صادق حمید علوش، ژ(6) ،ئاداری 1988.

و-گۆڤاری دەنگی پێشمەرگە

ووتار ،سياسةتى حكومەت بەرامبەر كورد ،  ژ125 ، ئابی 2008.

ووتار ، ڕێكەوتنامەی جەزائیر و كاریگەری لەسەر كوردستان ،،  ژ125 ، ئابی 2008.

ح-گۆڤاری ڕۆشنبیری نوێ‌:

ووتار ،ڕۆڵی فۆلكلۆری كودی لەدیاری كردنی ڕووادوی مێژوویدا  ، ژمارە (127) زستانی 1991 .

خ-گۆڤاری نووسەری نوێ‌ :

سامية شاكر ، شيعرى (ڕاژەی من) ،  ژمارە(3) ،1978 .

ڕۆڵی ئافرەتان لەڕۆژنامەدا ،ژ(5)،1981.

ط-گۆڤاری نووسەری كورد 1979:

ووتار ، بەهاری كوردستان ،ژ(5)،1980.

Read more

ڕوداوە سیاسیەكانی سەردەمی پاشایەتی لە شاری هەولێر لە گۆڤاری هەولێردا

Categories:2nd conf history Kurd
Comment:2 Comments

ڕوداوە سیاسیەكانی سەردەمی پاشایەتی لە شاری هەولێر لە گۆڤاری هەولێردا

نشمیل صابر عبدالله

به‌شی مێژوو ، كۆلێژی ئاداب، زانكۆی سه‌لاحه‌دین، هه‌رێمی كوردستان ، عێراق

nashmilabdullah@su.edu.krd

DOI: https://doi.org/10.31972/ISCHKK19.011 

پێشەكى.

ڕوداوە سیاسییەكانی شاری هەولێر لە سەردەمى پاشايەتى لە عێراق(١٩٢١ ـ ١٩٥٨) بەشێكی  گرنگ لە مێژووی هاوچەرخى ئەو شارە پێك دەهێنێت، بووە بە بابەتێكی سەرەكی زۆربەی گۆڤار و ڕۆژنامە و سەرچاوە مێژووییەكان چ ئەوانەى لە كاتى رودانى روداوەكان دەدەچوون چ ئەوانەى دواتر دەرچوون.

گۆڤاری هەولێر يەكێكە لەو گۆڤارانەى كە هەر چەندە دواى تەواو بوونى ئەو سەردەمە دەرچووە بەلام روداوە سياسييەكانى سەردەمى پاشايەتى بە يەكێك لە بابەتە گرنگەكانى ژمارەكانى دادەندرێت گرنگى بەم ماوە مێژووييە داوە، لە رووى سیاسی وئابوری وكۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری وهونەرى ، رووداوەكانيش بە شێوەی توێژینەوە یاخود ووتاريانلە چوارچێوەى ياداشتەكان و يان چاوپێكەوتنەكان يان لە وەسفى كەسايەتيەكان خراونەتە روو.

ئەم توێژینەوەیە لە دوو تەوەرە پێك دێت، تەوەرەی یەكەم، تەرخانكراوە بۆ ناساندنى ژمارەكانى گۆڤارەكە و نوسەرەكانى هەر ژمارەيەك و بابەتەكانى بلاوكراونەتەوە بە شێوەی ریزبەندی ژمارەكانى دەرچوون، تەوەرەی دووەم تايبەتە بە روداوە سياسييەكان كە لە چوارچێوەى كەسايەتيەكان و خودى روداوەكان و ياداشتەكان باسى لێوەكراوە، دواتر دەرئەنجامى توێژينەوەكە بە شێوەى خال دياركراوە وبە لیستی سەرچاوەكان كۆتایی دێت.

دەربارەى گرفت و ئاستەنگەكانى ئەو توێژينەوەيە، وەك زۆربەى توێژينەوەكانى تايبەت بەمێژووى هەولێر نەبوونى ئەرشيفەكى تايبەت بە مێژووى ئەو شارە و كەمى ياداشتەكانى كەسايەتيەكانى شارەكە كە ئاگادارى رووداوەكانن گرفتى نوسينى ئەوتوێژينەوەيە، هەروەها ژمارەيەك لەو كەسايەتيانەش كە بيرەوەرييەكان نوسيوەتەوە  بەڵام بە پێى پێويست بايەخيان بە روداوەكان نەداوە .

لەم توێژينەوەيە چەندين جگەلەگۆڤارى هەولێر ، چەند سەرچاوەو گۆڤار و ڕۆژنامە بەكار هاتووە كە باس لە ڕووداو و ژيانى سياسى شارەكە و ڕۆڵى كەسايەتيە سياسيەكانى دەكات، كە زياتر پەيوەندييان بە رودوەكان هەبووە. هەر چەندە كارێكى لەمجۆرە بێ كەم وكورى نابێت بەلام هيوادارين بە چاوێكى زانستى وەربگيرێت .

تەواوی توێژینەوە بخوێنەوە

سەرچاوەکان:

يەكەم: كتێبەكان.

ـ بەزمانى كوردى .

ـ ئازاد عوبێد ساڵح، ڕۆڵى سياسى و كارگێرى و ڕوناكبيرى مەعروف جياوك، چاپخانەى حاجى هاشم، لە بلاوكراوەكانى ئەكاديمياى كوردى، هەولێر، ٢٠١٢.

ـ ئەحمەد حەمەدەمين ئۆمەر،ئەندامە كوردەكانى ئەنجومەنى نوێنەرانى عيراقى لە رۆژگارى پاشايەتيدا ١٩٢٥ ـ١٩٥٨ ، كۆمەلگاى چاپەمەنى شەهاب، هەولێر، ٢٠٠٧ .

ـ ئيسماعيل شكور رسول، معروف جياوك ١٨٨٥ ١٩٥٨، هەولێر، ٢٠٠٧.

ـ بورهان حاتەم گۆمەتاڵى، ساڵح حەيدەرى ١٩٢٢ـ ٢٠٠١ / رۆڵى سياسيي وروناكبيريى، چاپخانەى رۆژهەلات،هەولێر،٢٠١٢.

ـ ب.هه‌وراز، راپه‌رینی جوتیارانی ده‌شتی هه‌ولێر، كوردستانی عێراق،1997.

ـ پارتى ديموكراتى كوردستان، هەڵوێستى حزبە سياسيەكانى عێراق لەمەر كێشەى كورد ١٩٤٦ ـ ١٩٧٠، چ(١)، بڵاو كراوەكانى مەكتەبى ناوەندى ديراسات و توێژينەوە، ١٩٩٧.

ـ حەمە ساڵح فەرهادى، كسپەى دەروون، چاپخانەى ڕۆژهەلات، هەولێر، ٢٠١٢.

ـ رەشاد مەلا يەحيا، ژان و ژيانى جوتيارانى دەشتى هەولێر ڕاپەرينى١٩٥٣،چ(١)،چاپخانەى گەنج، سلێمانى، ٢٠٠٦.

ـ سالار سيامەند عبدللە، ڕاپەرينى جوتيارانى دەشتى هەولێر١٩٥٣،كەركوك،٢٠٠٦.

ـ سەيد مولود بێخاڵى،هەولێرم واديوەو بيستووە،هەولێر،٢٠٠٥.

ـ شوان محمدامين تەها، هەولێر لە نێوان ساڵانى١٩٥٨-١٩٦٧،چ(١)، هەولێر،٢٠١٤.

ـ عباس سلێمان سمايل، مێژووى دەشتى هەولێر، هەولێر،٢٠٠٤.

ـ فاخر عالى خان ئاودەلى، ڕۆڵى زانايانى ئايينى لە ژيانى سياسى هەولێر ١٩٤٥-١٩٧٠،چ(١)،چاپخانەى هێڤى،٢٠١٤.

ـ كەمال مەزهەر ئەحمەد، چەند لاپەڕەيەك لە مێژووى گەلى كورد،بەرگ(٢)،ئا: عبداللە زەنگەنە،چ(١)، چاپخانەى وەزارەتى پەروەردە، هەولێر،٢٠٠١.

ـ محەمەد مەلا قادر، سەربوردەى نەمران،چ(١)، چاپخانەى حاجى هاشم، هەولێر،٢٠١٤.

ـ م.ر. هاوار، شێخ محمودى قارەمان و دەوڵەتەكەى خوارووى كوردستان،بەرگ(١)،لەندەن،١٩٩٠.

ـ مەهدى محەمەد قادر، پێشهاتە سياسيەكانى كوردستانى عێراق ١٩٤٥-١٩٥٨، سلێمانى،٢٠٠٥.

ـ ــــــــــــــــــ، هەولێر لە نێوان ساڵانى ١٩١٤ ـ ١٩٣٠، چاپخانەى رۆژهەلات، هەولێر ، ٢٠٠٨.

ـ ــــــــــــــــــ، هەولێر لە ساڵانى ١٩٢٦ ـ ١٩٣٩، چاپخانەى حاجى هاشم، هەولێر،٢٠١٣.

ـ نەوشيروان مستەفا ئەمين، كوردستانى عێراق، سەردەمى قەلەم و موراجاعات ١٩٢٨ ـ١٩٣١، سلێمانى، ١٩٩٩.

ـ بە زمانى عەرەبى.

– اسماعيل شكر رسول، أربيل ـ دراسة تاريخية في دورها الفكري والسياسي ١٩٣٩-١٩٥٨، ط(٢)، السليمانيە،٢٠٠٥.

ـ أ. شاميلوف، حول مسألة الاقطاع بين الكرد، ت: كمال مظهراحمد، بغداد، 1987.

– احمد باش أعيان، انقلاب ١٤ تموز١٩٥٨في العراق خلفياتە و ذيولە مع موجز من العهد القاسمى١٩٥٨ -١٩٦٣، دارالحكمە، لندن،٢٠١٣.

– برند فليث شرويدر، حرب العراق١٩٤١ ت: فاروق الحريرى، بغداد،١٩٨٢.

– حامد محمود عيسى، المشكلة الكرد في الشرق الاوسط منذ بدايتها حتى سنة ١٩٩١، ط1،مكتبة مدبولى، القاهرە،١٩٩٢.

– زبير بلال اسماعيل، تاريخ اربيل، مطبعة الثقافە، هولير،١٩٨٦.

ـ سليمان التكريتي، الوصي عبدالاله بن علي ١٩٣٩ ـ ١٩٥٣، تحقيق: عبدالرزاق الحسني، ط(١)،لبنان، ١٩٨٩.

– شاخوان عبداللە صاب، رفيق حلمي ـ دراسة تاريخية في نشاطه السياسي والثقافي، من منشورات بنكەى زين، السليمانية،٢٠٠٧.

عادل غفورى خليل، أحزاب المعارضة العلنية في العراق 1946-1954، ط(١)، دار الشؤون الثقافية العامة، بغداد،1984.  

– عبدالرزاق الحسنى، تاريخ الوزارات العراقيه، ط (٧)، منشورات دار الشؤون الثقافية العامة ،بغداد،١٩٨٨، ج(٥).

– عثمان كمال حداد، حركة رشيد عالي الطيلانى١٩٤١، المكتبة العصرية – صيدا، ب.ت.

-عثمان علي، الحركة الكوردية المعاصرة ١٨٣٣-١٩٤٦، ط (٢)،من منشورات المهد العالمي للفكر الاسلامي، الاردن،٢٠٠٨.

– عمر محمد محمد، القضيە الكوردية في سياسة الحكومات العراقية ١٩٣٢-١٩٤٥، السليمانية،٢٠٠٩.

– كمال مظهراحمد، صفحات من تاريخ العراق المعاصر ـ دراسة تحليلية، بغداد،١٩٨٧.

– محمد على الصويركي، معجم اعلام الكرد، بنكەى زين، السليمانية،٢٠٠٦.

– ميفان عارف عبدالرحمن بادي، الحركة القومية الكوردية التحريرية في كوردستان العراق ١٩٥٨-١٩٦٣، مطبعة وزارە التربيە، أربيل،٢٠٠٥.

– نجاة ياسين نجار، نواب اربيل و دورهم في العهد الملكي، ط (١)،مطبعە ماردين،أربيل،٢٠١٣.

ـ نصير سعيد الكاظمي، الحزب الشيوعي والمسألة الزراعية في العراق، مركزدراسات وابحاث و الاشتراكية في العالم العربى، دمشق،1986.

دووەم : ياداشتەكان .

ـ بە زمانى كوردى .

ـ مستەفا نەريمان، بيرەوەريەكانى ژيانم،دار الحريە،بەغداد،١٩٩٤.

ـ مسعود محمد، گەشتى ژيانم،ستۆكهۆڵم، ١٩٩٢.

ـ مه‌لا عه‌ولای حاجی سمایل، سه‌ربرده‌ی ژیانی سیاسیم، به‌غدا،1990، به‌رگ(١).

ـ بە زمانى عەرەبى.

– علي جودت الأيوبي، ذكريات، بيروت، مطابع الوفاء،١٩٦٧.

-عبداللە فرهادي، الأكليل في محاسن أربيل، ط (١)، هولير،٢٠٠١.

سێيەم: گۆڤار و ڕۆژنامەكان.

ـ بە زمانى كوردى.

– لە يادى ڕاپەرينەكەى دەشتى دزەيى دا، گۆڤارى “بيرى نوێ”،ژ(٤٦)، ٨/٥/١٩٧٣.

– تارق جامباز، حزبى هيوا لە ليواى هەولێر، گۆڤارى “ياسا پارێزى”،ژ(١٤)،هەولێر،٢٠٠٥.

– ئازاد عوبێد، سەربردەى ژيان و كەسايەتى مەعروف جياوك، رۆژنامەى بەدرخان، ژ(١١١)،شوبات٢٠٠٩.

– ڕاپەرينى جوتيارانى دەشتى هەولێر، ڕۆژنامەى “ڕێگاى كوردستان”،ژ(٤٦)،هەولێر،١٩٩٢.

– تارق جامباز، مەعروف جياوك كوردێكى مافپارێز و برادەرێكى نزيكى نورى سەعيد و ڕەشيد عالى گەيلانى بوو، گۆڤارى “هەولێر”، ژ١٠، بەهارى٢٠٠١.

– تارق جامباز، پاش ١٣ساڵ مەعروف جياوك، گۆڤارى”هەولێر”، ژ١١، هاوينى٢٠٠١.

– ـــــــــــــــ، شێخەشەل ئەو كەسايەتييە هەولێرييەى بوێر ژياوەو بەكەسەرەوە مرد، گۆڤارى”هەولێر”، ژ١٧، هاوينى٢٠٠٦.

– جەلال خدر، لە يادى خوالێخوشبوو ماموستا جەودەت ئەحمەدناجى،گۆڤارى”هەولێر”،ژ١٤،بەهارى٢٠٠٢.

– جەمال ئيسماعيل، ماموستا نەژاد عەبدوڵڵا مشتێك لە سەربردەكانى دەگێرێتەوە،گۆڤارى”هەولێر” ، ژ١٣، كۆتايى٢٠٠١.

– سەيد بەرزۆ، خانەوادەى هەولێر، گۆڤارى”هەولێر”، ژ١٧، هاوينى٢٠٠٦.

– عبداللە حداد، مەلا عەلى فەندى هەولێر و كۆمەلەى تەعالى، گۆڤارى”هەولێر”، ژ٦، بەهارى٢٠٠٧.

– عەباس هورموزيار،ڕاپەرينى جوتيارانى دەشتى هەولێر،گۆڤارى”هەولێر”،ژ١٢،پاييزى٢٠٠١.

– عوسمان مام يەحيا، لە ئەرشيفى جوانە مەرگ بەكر دلێر،گۆڤارى”هەولێر”،ژ٩،زستانى٢٠٠١.

– عبدالرحمان مەلاسەعيد، بنەمالەى موفتى و مەلافەندى،گۆڤارى”هەولێر”،ژ١٤،بەهارى٢٠٠٢.

– فەرهاد عەونى، چەند لايەنێكى كوردايەتى لە ژيانى عيزەدين،گۆڤارى”هەولێر”،ژ١٠،بەهارى٢٠٠١.

– فوئاد سديق، يانەى سەركەوتن و باربووكردنى لە لايەن بنەماڵە هەولێرييەكان،گۆڤارى”هەولێر”،ژ١، زستانى١٩٩٨.

– فەيسەل دەباغ، چلەى ماتەمينى مەلافەندى لە ڕۆژنامەى(فتى العراق)ى موسليدا، گۆڤارى “هەولێر”، ژ٦،بەهارى٢٠٠٧.

– كەريم شارەزا، لە ناودارانى پارێزگاى هەولێرجەميلاغاى حەوێزى، گۆڤارى”هەولێر”،ژ٥،زستانى٢٠٠٠.

– ــــــــــــــــ، مەعروف جياوك، گۆڤارى”هەولێر”، ژ٢،بەهارى١٩٩٩.

– ــــــــــــــــ، زاناى گەورەو ناودارى كورد مەلافەندى،ژ٣،هاوينى١٩٩٩.

– ــــــــــــــــ، بزوتنەوى ڕەشيد عالى گەيلانى لە بەغداو هەرايەكەى شێخ حەسەن ئەفەندى لە شارى هەولێردا،ژ٢،بەهارى١٩٩٩.

– ــــــــــــــــ، بنەماڵە ناسراوەكانى قەڵاتى هەولێر، گۆڤارى”هەولێر”،ژ٣،هاوينى١٩٩٩.

– ــــــــــــــــ، چەند بيرەوەرييەكانى ڕۆژگارم لەگەڵ شێخەشەل، گۆڤارى”هەولێر”،ژ١٧،هاوينى٢٠٠٦.

– محەمەد خدر مولود، ئەگەر ڕێكبكەوێت حەزدەكەم لە هەولێر، گۆڤارى”هەولێر”،ژ١٣،كۆتايى٢٠٠١.

– مسعود پەرێشان، برايمە فەندى، گۆڤارى”هەولێر”،ژ١٥،هاوينى٢٠٠٢.

– نەژاد بەرزنجيل، سەرە قەڵەمێك بۆ خولێخۆشبوو شێخەشەل، گۆڤارى”هەولێر”،ژ١٧هاوينى٢٠٠٦.

ـ بە زمانى عەرەبى .

– عبدالفتاح يحيي البوتاني، اضاءة جديدە على حركە فلاحى سهل اربيل في ٢٢ نيسان ١٩٥٣،  مجلە”گولان”،ع(٢٠٤)،٢٠٠٠.

 

Read more

Investigating the features of urban form in the Kurdish city of Erbil (old part) regarding the traditional Islamic principles of built Environment 

Categories:2nd conf history Kurd
Comment:2 Comments

Investigating the features of urban form in the Kurdish city of Erbil (old part) regarding the traditional Islamic principles of built Environment 

Hooshmand Alizadeh1 

Rezgar Karimi haji pamoq2 

Somayye Shahmohammadnejad3 

Sina Ostowar4 

DOI: https://www.doi.org/10.31972/ISCHKK19.010

Abstract 

In the literature, not much has been reported on the Kurdish spatiality in general and urban form of the cities of Kurdistan in specific, reason why their particularities have largely remained unnoticed in the urban concerning the Kurdish people and the Middle East region. Considering this gap in the knowledge of Middle East cities, this paper examines the features of urban form in the Kurdish city of Erbil (old part) regarding the traditional Islamic principles of built environment has been conceptualized in the research work of Hisham Mortada (2003). The main aim of this study is to identify the points of similarity and difference with other Islamic cities. The results of this comparative analysis will reveal that how the urban form of Erbil’s old part is in line with the morphological features of the Islamic city in general and which features are specific to the Kurdish city of Erbil. This will also give us some notions concerning the built form of Kurdish cities as well for further research in other cities in Kurdistan. Considering the general approach of the research (comparative approach), the data can be collected from different sources including existing literature, different periodical maps, photos and an Erbil-wide survey to identify the main urban morphological features. 

Key words: City of Erbil, Kurdish city, Islamic city, urban form, morphological features 

References:

  • Al-Hashimi, F. W. &. B. S., 2015. The Persistent Element in the Old Urban Fabric, Erbil Bazar Area. Journal of Strategic Innovation and Sustainability, 10(2), p. 48.
  • Al-Hathloul, S. A., 1996. The Arab-Muslim city: Tradition, continuity and change in the physical environment. Dar Al Sahan.
  • Alizadeh, H. &. H. K., 2008. Monitoring the character of place in the historical site of Sanandaj, Iran. Journal of Asian Architecture and Building Engineering, 7(2), pp. 201-208.
  • Alizadeh, H. &. H. K., 2008. Monitoring the character of place in the historical site of Sanandaj, Iran. Journal of Asian Architecture and Building Engineering, 7(2), pp. 201-208.
  • Alizadeh, H. &. H. K., 2008. Structural Elements and the Built Environment. International Journal of Environmental Research, 2(2).
  • Alizadeh, H. &. H. K., 2011. The factors shaping the Islamic cities – Historical of Muslims, Iranian Islamic Studies. Volume 3, pp. 61-76.
  • Alizadeh, H. &. I. K., 2017. Investigating the process of traditional design principles formation in the Iranian-Kurdish urban quarters. URBAN DESIGN International, 22(3), pp. 197-218.
  • Alizadeh, H. &. S. L., 2009. Spatial-physical personality of the historical core of Sanandaj. Architecture and Urban Planning, Volume 2.
  • Alizadeh, H., 2004. The Kurdish City of Sanandaj. Journal of Kurdish Studies, Volume 5, pp. 103-126.
  • Alizadeh, H., 2005. The design principles of traditional urban cores in Iran: A case study of Qatâr-chyân quarter, Sanandaj(Doctoral dissertation, Newcastle University)., s.l.: s.n.
  • Alizadeh, H., 2006. The concept of Kurdish city. Journal of Kurdish Studies, Volume 20, pp. 167-198.
  • Alizadeh, H., 2012. The Concept of Privacy and Space in Kurdish Cities. Urban Theory beyond the West: A World of Cities. pp. 137-155.
  • Alizadeh, H., 2017. The profile of Kurdish cities. First Edition ed. s.l.:Kurdistan University Press.
  • Al-Naim, M., 2008. Identity in transitional context: open-ended local architecture in Saudi Arabia. International Journal of Architectural Research: ArchNet-IJAR, 2(2), pp. 125-146.
  • Al-Soliman, T. M., 1991. Societal values and their effect on the built environment in Saudi Arabia: a recent account. Journal of Architectural and Planning Research, pp. 235-254.
  • Anderson, W. P. K. P. S. a. M. E. J., 1996. urban form, energy and Quantifying Urban Form 159the environment: a review of issues, evidenceand policy, Urban Studies. 33(1), p. pp. 7–35.
  • Anon., 2012. Nomination of Erbil citadel (Kurdistan region, Iraq) for inscription on the UNESCO world heritage list,, s.l.: High commission for Erbil citadel revitalization (HCECR).
  • Barton, H., 2000. Sustainable Communities: the potential for eco neighborhoods. London,Earth scan: s.n.
  • Correia, J. &. T. M., 2015. Traditional Islamic cities unveiled: the quest for urban design regularity. Gremium. 2(4), pp. 21-36.
  • Dempsey, N. B. C. R. S. P. S. J. M. J. C. &. B. G., 2010. Elements of urban form. In Dimensions of the sustainable city. pp. 21-51.
  • Ergecgil, S., 2001. Modern culture and its perception of tradition, history and historical sites. In: H. Turgut and P. Kellett (eds) Traditional Environments in a New Millennium. Turkey: Istanbul Technology University, pp.. p. 75–78.
  • Hakim, B. S., 1986. Arabic-Islamic cities. Building and planning principles.. s.l.:s.n.
  • Hakim, B. S., 1991. Urban Design in Traditional Islamic Culture. Cities, Volume 4, pp. 274-77.
  • Hakim, B. S., 1999. Urban form in traditional Islamic cultures: further studies needed for formulating theory1. Cities, 16(1), pp. 51-55.
  • Sabr, C., 2014. a study on the urban form of Erbil city (the capital of Kurdistan region) as an example of historical and fast growing city, humanities and social sciences review. pp. 325-340.
  • High Commission for Erbil Citadel Revitalization. (2009). Erbil citadel. 2013 from http://www.erbilcitadel.org/index.php Gharib, Ako (2004). Arbela. Erbil: Ministry of Art and Culture.
  • Jabareen, Y. R., 2006. Sustainable urban forms: Their typologies, models, and concepts. Journal of planning education and research, Volume 26(1), pp. 38-52.
  • Kalhor, M., 2007. Exploring obstacles to urbanization in Kermanshah (relying on the Qajar era). Maskvyeh Journal, Volume 7, pp. 141-166.
  • Kheirabadi, M., 1991. Iranian Cities: Formation and Development. University of Texas press..
  • KRG, 2009. Ministry of planning. Regional statistical office. Statistic Year Book..
  • Kubat, A. S., 2010. The study of urban form in Turkey. Urban Morphology, Volume 14(1), pp. 31-48.
  • Lynch, K., 1984. Good city form. s.l.:MIT press.
  • Morris, A., 1994. History of Urban Form before the Industrial Revolution. London:: Routledge..
  • Morris, A. E. J., 2013. History of urban form before the industrial revolution. 2nd ed. London: Routledge..
  • Mortada, H., 2003. Traditional Islamic principles of built environment. s.l.:Routledge..
  • Nováček, K., 2008. Research of the Arbil Citadel, Iraqi Kurdistan. s.l.:Památky archeologické.
  • Osra, o. &. j. p., 2018. The changing role of Islamic identity in shaping contemporary cities in Saudi Arabia. Architecture_MPS ،†Abu Dhabi University, pp. 1-12.
  • Rapoport, A., 1977. Human aspects of urban form. s.l.: Pergamon Press.
  • S.P.A., A. P., 2011. Management of The Buffer Area of Erbil Citadel: Urban Design Guidelines for The Buffer Zone of Erbil Citadel, Rome:: A.R.S. progetti S.P.A. (Ambiente Risorse Sviluppo).
  • Sherzad, S., 1979. Architectural Design of the historic Citadel of Arbil, Iraq – center for tourism and national heritage. Denver: MA thesis ،University of Colorado.
  • Smith, C. T., 1978. An historical geography of Western Europe before 1800. s.l.:Addison-Wesley Longman Limited.
  • Tavakoli, M. &. H. A., 2012. Urbanization in Kurdish cities after The Islamic revolution of Iran, case study Saqqez city. Sustainable Cities and Society, Volume 2(1), pp. 45-49.
  • van Bruinessen, M., 2013. Kurds and the City. Institute Kurd de Paris, pp. 273-295.
  • Wan Mohd Rani, W. S. S., 2013. Evaluating the Urban Form Elements as Determinants of Neighborhood Satisfaction in Malaysian Cities. World Academy of Science Engineering and Technology, p. 78.
  • Williams, K., 2014. Urban form and infrastructure. s.l.:a morphological review..
  • Williams, K. B. E. a. J. M. (., 2000. Achieving Sustainable Urban Form. London: E & FN Spon.
  • Yaqoobi, D. M. D. &. T. R., 2012. High lights of Erbil Citadel, Erbil : High Commission for Erbil Citadel Revitalization.
Read more
1 2