ڕۆڵی ئافرەتانی هەولــێـر لە ئەنجومەنی یاسادانانی ناوچەی ئۆتۆنۆمی كوردستان لەژێر ڕۆشنای ڕۆژنامە و گۆڤارە كوردیەكان لەماوەی 1975-1991ز

  م . نجم الدین عبدالله اسماعیل                                 

بەشی مێژوو – کۆلێژی ئاداب – زانکۆی سەڵاحەدین – هەولێر   

Email: najmaddin.ismael@su.edu.krd                         

DOI: https://doi.org/10.31972/ISCHKK19.012 

پوختــــــــــــە

ئەم بابەتە بریتییە لە توێژینەوەیەكی مێژوویی دەرباری ڕۆڵی ئافرەتانی هەولــێـر لە ئەنجومەنی یاسادانانی ناوچەی ئۆتۆنۆمی كوردستان لەژێر ڕۆشنای ڕۆژنامە و گۆڤارە كوردیەكان لەماوەی 1975-1991ز كە تیایدا هەوڵدراوە ڕۆڵ وپێگەیی ئافرەتانی هەولێرلەم ئەنجومەنە ولێژنەكانی بەشێوەیەكی زانستی بخرێتەڕوو . ئەم توێژینەوەیە پێكهاتووە لە پێشەكیەك وسێ تەوەر.

لەم توێژینەوەیەدا هەوڵدراوە تیشك بخرێتە سەر ڕۆڵی ئافرەتانی شاری هەولێر وەك چینێكی زیندووی ناوكۆمەڵگای كوردستان لەناو ئەنجومەنی یاسادانان و كاریگەریان لەسەر بارودۆخی سیاسی وكۆمەڵایەتی وڕۆشنبیری وتەندروستی لەژێر ڕۆشنای ڕۆژنامە و گۆڤارە كوردیەكان لەماوەی 1975-1991ز. سەرباری ئەوەی لەوماوەیەدا حكومەتی عێراق چاودێرێەكی توندی خستبوە سەر هەموو بوارەكان ،هەر چەندە ئەو دام ودەزگايانە ئافرەتانی هەولێر لەناوى كاریان دەكرد سەر بەحكومەت بوو ، بەڵام زۆربەی دەسەڵاتەكان لەژێر دەستى حزبی بەعسی عەرەبی ئیشتراكی دا بوو ، لەگەڵ ئەوەشدا ئافرەتانی هەولێر بەپێی تواناو دەسەڵاتەكانیان توانیان ڕۆڵی سیاسی وكۆمەڵایەتی و ڕێكخراوەیی و ڕۆشنبیری خۆیان بگێرن ، ئەو ڕۆلانەی ئافرەتانی هەولێر ئەرێنی بوو لەلایەك بەهۆی ئەندامیەتیان لە لیژنەكان ، لەلایەكی تریش لەڕێگەی ئەو نووسین و بابەتە سیاسی وكۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیریانەی كەلەگۆڤارو ڕۆژنامەكوردیەكان بڵاویان دەكردەوە.

تەواوی توێژینەوە بخوێنەوە

سەرچاوەکان

یەكەم : بڵاوكراوە حكومیەكان

• الجمهورية العراقیة ، وزارة التربیة،المدیریة التخطيط التربوي ، قسم الاحصا‌ء ، التقریر السنوات 1974-1991.
• الجمهورية العراقية ، وزارة الصحة ، المديرية التخطيط ، قسم الاحصا‌ء ، التقرير السنوات 1974-1991 لمنطقة الحكم الذاتي.

دووەم : كتیب  

”  بەزمانی عەرەبی “

• جبار قادر ،طارق جامباز ، قرارات مجلس قيادة الثورة المنحل الخاصة بالكورد والكوردستان ،مطبعة الحاج هاشم ،أربيل ،2013.
• شكیب عقراوی ، سنوات المحنة في كردستان (اهم الحوادث السیاسية والعسكریة في كردستان والعراق من 1958 الی 1980)، مطبعة منارە ، اربیل ،2007.
• فاتح رسول ، صفحات من تاريخ كفاح الشعب الكردي (أحداث و وثائق 1982-1990) ، ت : كمال غةمبار ،ج3، مطبعة شظان ، السليمانية ، 2006.
• فاضل الزهاوی ،حرب الخلیج وانتفاضە كردستان العراق ،مطبعة رون ، السلیمانیة ،2004.
• مارتن فان برونیسن ،الاغا والشیخ والدولة ،البنی الاجتماعیة و السیاسة لكوردستان ،ت : امجد حسین، ، مطبعة اراس ، اربیل ،2007.

-” بەزمانی كوردی “

-ئیسماعیل تەنیا،ڕابەری ڕۆژنامەگەری كوردی(ئازاری 1975-1993) ، بەڕێوەبەرایەتی چاپخانەی -ڕۆشنبییری ،هەولێر ،2013.

ئەمین قادر مینە ، تەرحیل  تەعریب تەبعیس ، چ2، سەنتەری سترانیجی كوردستان ، ،سلێمانی ، 1999.

• جەمال خەزنەدار،ئینسكۆپیدیای ڕۆژنامەگەری كوردی 1898-2010، لەبڵاوكراوەكانی سەندیكاری ڕۆژنامەنووسانی كوردستان گۆڤاری ڕۆژنامەنووس(4) ،هەولێر ، 2011.
• حەسەن بارام ،فەرهەنگی ڕۆژنامەگەری كوردستان وعێراق 1816-2000، چاپخانەی ڕەهەند ،سلێمانی ،2012.
• ڕێبوار ڕەمەزان عەبدولا، بارۆڤی لەناوبردنی بارزانیەكان، چاپخانەی دەزگای ئاراس، هەولێر،2010.
• سامیە شاكر سادق (مەشخەڵ) ، سێ بێ (بەستەپیازە – بەغدا – بەرلین ) ، بێ ناوی چاپخانە، 2019 ، هەولێر .
• سەنگەر زرار ، بیبلۆگرافیای بڵاوكراوە وەرزشیەكان (1985-2012) ، چاپخانەی ڕۆشنبییری ،هەولێر ،2012.
• عومەر هەمزە ساڵح ، جیۆساید وتاوانەكانی ڕژێمی بەعس دژی بارزانیەكان (1975-1991) لەزمانی شایەتحاڵەكان وبەڵگەنامەكان،ج1 چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر،2017.
• قارەمان حەیدەر ڕەحمان ،بزووتنەوەی ڕۆشنبیری كوردی لەشاری هەولێر 1975-1991، چاپخانەی ڕۆژهەلات ، هەولێر ،2016،
• كامەران بابان زادە : رێككەوتنامەی جەزائیر و رەهەندەكانی لەسەر كێشەی كورد لە كوردستانی باشور، چاپخانەی سەردەم ، سلێمانی ، 2014.
• مستەفا نەریمان ،بیبلۆگرافیای ڕۆژنامەی هاوكاری ،بەشی یەكەم 1970-1974، چاپخانەی دار الحریە ، بەغداد، 1989 .
• میدڵ ئیست وۆچ ، جینۆساید لەعێراق و پەلاماری ئەنفال بۆ سەر كورد ، و: سیامەندی موفتی زادە ، چاپخانەی خاك ، سلێمانی ،1999.
• نەجمەددین عەبدولڵا ئیسماعیل ،هەولێر لەنێوان ساڵانی 1970-1979،چاپخانەی ڕۆژهەلات ، هەولێر ،2016.

سييەم / نامەو تیزە زانكۆییەكان

• ئارام ئەبوبەكر حەمەد ئەمین ، بارودۆخی سیاسیی پارێزگای هەولێر 1979-1991، ،ماستەرنامە (بلاونەكراوە) ، كۆلێژی ئەدەبیات ،بەشی مێژوو ، زانكۆی سەڵاحەددین –هەولێر ،2016.
• دحام لقمان اسماعیل ، ڕەوشی ئابووری وكۆمەڵایەتی باشووری كوردستان لەڕوانگەی ڕۆژنامەوانی كوردی ئاشكرا لەعێراق 1980-1988 ، ،ماستەرنامە (بلاونەكراوە) ، كۆلێژی ئەدەبیات ،بەشی مێژوو ، زانكۆی سەڵاحەددین –هەولێر ،2015.
• رێبوار خالد مصطفی ، پارێزگای سلێمانی (1968-1988) ،توێژینەوەیەكی مێژووی ئابووری ،ماستەرنامە (بلاونەكراوە) ، كۆلێژی ئەدەبیات ،بەشی مێژوو ، زانكۆی سەڵاحەددین –هەولێر ،2014.
• نەوشیروان شەریف سەعید ،ئەزموونی ئۆتۆۆمی لەباشووری كوردستان لە11ی ئاداری 1974-11ی ئاداری 1991، ماستەرنامە (بلاونەكراوە) ، كۆلێژی ئەدەبیات ،بەشی مێژوو ، زانكۆی سەڵاحەددین –هەولێر ،2017.

چوارەم : ڕۆژنامە وگۆڤارەكان

1-ڕۆژنامەكان :

-ڕۆژنامەی عێراق:

 ژمارە(1) ،9ی تشرینی دووەمی 1976؛ ژمارەی (2)ی ، 23ی تشرینی دووەمی 1976 ؛  -ژمارەی (54)ی شوباتی 1985دا ؛ ژ68، 4ی كانونی دووەمی 1986 ؛ ژ150، 22ی ئابی 1990.

-ڕۆژنامەی الانفال :

 ژ(1) ، 12ی نیسانی 2006 .

-ڕۆژنامەی بیری نوێ :

ژ(1) ژ1975؛ ژ (23) 1977.

-ڕۆژنامەی كاروانی وەرزش :

ژمارە (1) ی 30ی تەمووزی 1985 .

– ڕۆژنامەی هاوكاری :

(ژ1، هەینی 9ی كانوونی دووەم  1970؛  ژمارەی (22)ی ساڵی دووەمی لە26ی حوزەیرانی 1971 ؛ ژمارەی (225) یەوە 5ی تەمووزی 1971 ؛ ژ628، 11ی ئاداری 1982 ؛ ژمارەی (909) 28ی ئەیلولی 1987 ؛ ژ582، 9ی 1990.

2-گۆڤارەكان :

أ-گۆڤاری ئۆتۆنۆمی (الحكم الذاتي)

• بەرێوەبەری پەروەردەی هەولێر بۆ ئۆتۆنۆمی دەدوێ‌ ، ، ژ(2) ساڵی چوارەم 1979.
• دەستەی نووسەران ، ڕێرەوی ئۆتۆنۆمی ، ژ(2-3) ، نیسانی 1976.
• دەستەی نووسەران ، پەرەسەندنی ئابووری وكۆمەڵایەتی لەكوردستان دوای ڕاگەیاندنی ئۆتۆنۆمی ، ژ(2-3) ساڵی 1976.
• دیمانە لەگەڵ بەرێوەبەری گشتی مافوری دەستكرد لەهەولێر ، ژ (7) ساڵی یەكەم ،هەولێر ، تشرینی دووەم 1976.
• ڕیپۆرتاژ، دەنگ وباسی ئۆتۆنۆمی ، ژ (2) ، ساڵی چوارەم 1979.
• ڕیپۆرتاژ، دەنگو باسی ئۆتۆنۆمی ، ژ(2) ،ساڵی سێیەم 1978.
• ڕیپۆرتاژ، شارەوانی هەولێر تەنیا بەژمارە دەدوێ‌ ، ژ(7) ، تشرینی دووەم 1976.
• ڕیپۆرتاژ، لەگەڵ بەرێوەبەری ڕۆشنبیری جەماوەر لەپارێزگادا ، ژ(7) ، تشرینی دووەم 1976.
• سامیە شاكر ،باری ئافرەت لە ناوچەی ئۆتۆنۆمیدا ، ژ(4)1977.
• ………. ، جیهان لەساڵی 2000هەمدا ، ژ(1)1979.
• ………. ، دەوری ئافرەت وهاوبەش كردنی لەبنیات نانی سۆشیالیستی دا ، ژ(2)1978.
• ………. ،واتەی ساڵی جیهانی منداڵان وپێداویستیەكانی پەروەردەكردنی منداڵانی كوردستان ، ژ (3)1979.
• ………. ، واقعی منداڵ لە كوردستاندا ، ژ(5)1978.
• موسی عبدالصمد ، كاركردن لەپێناو داپۆشتنی كوردستان بەڕاژەی فێركردنەوە ، ژ(6) ئەیلولی 1976.
• نافیعە عثمان ابوبكر ، ئافرەت نیوەی كۆمەڵە ، ژ(1)1979.
• ………. ، بەبۆنەی ساڵی منداڵی جیهانیەوە ، ژ(2)1979.
• ………. ،پەژارە وتێكۆشانی ئافرەت لەجیهاندا، ژ(5)1979.
• ………. ،چالاكیەكانی نووسینگەی ئافرەتانی ناوچەی ئۆتۆنۆمی ، ژ(5)1978.
• …………… ئافرةتى كورد لەسایەی شۆڕش وئۆتۆنۆمی ،ژ(1) ساڵی هەشتەم ،1984
• نزار جرجیس علی ، باری ڕۆشنبیری ناوچەی كوردستان وئاسۆی پەرەپێدانی ، ساڵی دووەم 1977.
• ووتار ، دانیشتنی نائاسایی یەكەم ، ژ(1) ساڵی 1978 .

ب-گۆڤاری بیری نوێ :

ووتار ،ياسايي ئؤتؤنؤمى بؤ كوردستان ، ژمارە(1) كانونی دووەمی .1976

ج- گۆڤاری بەیان :

ووتار، ئەندامانى ئةنجومةنى ياسادانانى ئؤتؤنؤمى كوردستان ،ژمارە (44) ی ئەيلولي 1979.

د-گۆڤاری المراَء( ئافرەتی كورد):

ووتار ، ئافرةتانى كوردستان ، ژ1، 1980 .

هه-گۆڤاری تەندروستی و كۆمەڵ:

دیدار لەگەڵ دكتۆر صادق حمید علوش، ژ(6) ،ئاداری 1988.

و-گۆڤاری دەنگی پێشمەرگە

ووتار ،سياسةتى حكومەت بەرامبەر كورد ،  ژ125 ، ئابی 2008.

ووتار ، ڕێكەوتنامەی جەزائیر و كاریگەری لەسەر كوردستان ،،  ژ125 ، ئابی 2008.

ح-گۆڤاری ڕۆشنبیری نوێ‌:

ووتار ،ڕۆڵی فۆلكلۆری كودی لەدیاری كردنی ڕووادوی مێژوویدا  ، ژمارە (127) زستانی 1991 .

خ-گۆڤاری نووسەری نوێ‌ :

سامية شاكر ، شيعرى (ڕاژەی من) ،  ژمارە(3) ،1978 .

ڕۆڵی ئافرەتان لەڕۆژنامەدا ،ژ(5)،1981.

ط-گۆڤاری نووسەری كورد 1979:

ووتار ، بەهاری كوردستان ،ژ(5)،1980.