ڕۆڵی ئافرەتانی هەولــێـر لە ئەنجومەنی یاسادانانی ناوچەی ئۆتۆنۆمی كوردستان لەژێر ڕۆشنای ڕۆژنامە و گۆڤارە كوردیەكان لەماوەی 1975-1991ز
م . نجم الدین عبدالله اسماعیل
بەشی مێژوو – کۆلێژی ئاداب – زانکۆی سەڵاحەدین – هەولێر
Email: najmaddin.ismael@su.edu.krd
DOI: https://doi.org/10.31972/ISCHKK19.012
پوختــــــــــــە
ئەم بابەتە بریتییە لە توێژینەوەیەكی مێژوویی دەرباری ڕۆڵی ئافرەتانی هەولــێـر لە ئەنجومەنی یاسادانانی ناوچەی ئۆتۆنۆمی كوردستان لەژێر ڕۆشنای ڕۆژنامە و گۆڤارە كوردیەكان لەماوەی 1975-1991ز كە تیایدا هەوڵدراوە ڕۆڵ وپێگەیی ئافرەتانی هەولێرلەم ئەنجومەنە ولێژنەكانی بەشێوەیەكی زانستی بخرێتەڕوو . ئەم توێژینەوەیە پێكهاتووە لە پێشەكیەك وسێ تەوەر.
لەم توێژینەوەیەدا هەوڵدراوە تیشك بخرێتە سەر ڕۆڵی ئافرەتانی شاری هەولێر وەك چینێكی زیندووی ناوكۆمەڵگای كوردستان لەناو ئەنجومەنی یاسادانان و كاریگەریان لەسەر بارودۆخی سیاسی وكۆمەڵایەتی وڕۆشنبیری وتەندروستی لەژێر ڕۆشنای ڕۆژنامە و گۆڤارە كوردیەكان لەماوەی 1975-1991ز. سەرباری ئەوەی لەوماوەیەدا حكومەتی عێراق چاودێرێەكی توندی خستبوە سەر هەموو بوارەكان ،هەر چەندە ئەو دام ودەزگايانە ئافرەتانی هەولێر لەناوى كاریان دەكرد سەر بەحكومەت بوو ، بەڵام زۆربەی دەسەڵاتەكان لەژێر دەستى حزبی بەعسی عەرەبی ئیشتراكی دا بوو ، لەگەڵ ئەوەشدا ئافرەتانی هەولێر بەپێی تواناو دەسەڵاتەكانیان توانیان ڕۆڵی سیاسی وكۆمەڵایەتی و ڕێكخراوەیی و ڕۆشنبیری خۆیان بگێرن ، ئەو ڕۆلانەی ئافرەتانی هەولێر ئەرێنی بوو لەلایەك بەهۆی ئەندامیەتیان لە لیژنەكان ، لەلایەكی تریش لەڕێگەی ئەو نووسین و بابەتە سیاسی وكۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیریانەی كەلەگۆڤارو ڕۆژنامەكوردیەكان بڵاویان دەكردەوە.
سەرچاوەکان
یەكەم : بڵاوكراوە حكومیەكان
- الجمهورية العراقیة ، وزارة التربیة،المدیریة التخطيط التربوي ، قسم الاحصاء ، التقریر السنوات 1974-1991.
- الجمهورية العراقية ، وزارة الصحة ، المديرية التخطيط ، قسم الاحصاء ، التقرير السنوات 1974-1991 لمنطقة الحكم الذاتي.
دووەم : كتیب
” بەزمانی عەرەبی “
- جبار قادر ،طارق جامباز ، قرارات مجلس قيادة الثورة المنحل الخاصة بالكورد والكوردستان ،مطبعة الحاج هاشم ،أربيل ،2013.
- شكیب عقراوی ، سنوات المحنة في كردستان (اهم الحوادث السیاسية والعسكریة في كردستان والعراق من 1958 الی 1980)، مطبعة منارە ، اربیل ،2007.
- فاتح رسول ، صفحات من تاريخ كفاح الشعب الكردي (أحداث و وثائق 1982-1990) ، ت : كمال غةمبار ،ج3، مطبعة شظان ، السليمانية ، 2006.
- فاضل الزهاوی ،حرب الخلیج وانتفاضە كردستان العراق ،مطبعة رون ، السلیمانیة ،2004.
- مارتن فان برونیسن ،الاغا والشیخ والدولة ،البنی الاجتماعیة و السیاسة لكوردستان ،ت : امجد حسین، ، مطبعة اراس ، اربیل ،2007.
-” بەزمانی كوردی “
-ئیسماعیل تەنیا،ڕابەری ڕۆژنامەگەری كوردی(ئازاری 1975-1993) ، بەڕێوەبەرایەتی چاپخانەی -ڕۆشنبییری ،هەولێر ،2013.
ئەمین قادر مینە ، تەرحیل تەعریب تەبعیس ، چ2، سەنتەری سترانیجی كوردستان ، ،سلێمانی ، 1999.
- جەمال خەزنەدار،ئینسكۆپیدیای ڕۆژنامەگەری كوردی 1898-2010، لەبڵاوكراوەكانی سەندیكاری ڕۆژنامەنووسانی كوردستان گۆڤاری ڕۆژنامەنووس(4) ،هەولێر ، 2011.
- حەسەن بارام ،فەرهەنگی ڕۆژنامەگەری كوردستان وعێراق 1816-2000، چاپخانەی ڕەهەند ،سلێمانی ،2012.
- ڕێبوار ڕەمەزان عەبدولا، بارۆڤی لەناوبردنی بارزانیەكان، چاپخانەی دەزگای ئاراس، هەولێر،2010.
- سامیە شاكر سادق (مەشخەڵ) ، سێ بێ (بەستەپیازە – بەغدا – بەرلین ) ، بێ ناوی چاپخانە، 2019 ، هەولێر .
- سەنگەر زرار ، بیبلۆگرافیای بڵاوكراوە وەرزشیەكان (1985-2012) ، چاپخانەی ڕۆشنبییری ،هەولێر ،2012.
- عومەر هەمزە ساڵح ، جیۆساید وتاوانەكانی ڕژێمی بەعس دژی بارزانیەكان (1975-1991) لەزمانی شایەتحاڵەكان وبەڵگەنامەكان،ج1 چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر،2017.
- قارەمان حەیدەر ڕەحمان ،بزووتنەوەی ڕۆشنبیری كوردی لەشاری هەولێر 1975-1991، چاپخانەی ڕۆژهەلات ، هەولێر ،2016،
- كامەران بابان زادە : رێككەوتنامەی جەزائیر و رەهەندەكانی لەسەر كێشەی كورد لە كوردستانی باشور، چاپخانەی سەردەم ، سلێمانی ، 2014.
- مستەفا نەریمان ،بیبلۆگرافیای ڕۆژنامەی هاوكاری ،بەشی یەكەم 1970-1974، چاپخانەی دار الحریە ، بەغداد، 1989 .
- میدڵ ئیست وۆچ ، جینۆساید لەعێراق و پەلاماری ئەنفال بۆ سەر كورد ، و: سیامەندی موفتی زادە ، چاپخانەی خاك ، سلێمانی ،1999.
- نەجمەددین عەبدولڵا ئیسماعیل ،هەولێر لەنێوان ساڵانی 1970-1979،چاپخانەی ڕۆژهەلات ، هەولێر ،2016.
سييەم / نامەو تیزە زانكۆییەكان
- ئارام ئەبوبەكر حەمەد ئەمین ، بارودۆخی سیاسیی پارێزگای هەولێر 1979-1991، ،ماستەرنامە (بلاونەكراوە) ، كۆلێژی ئەدەبیات ،بەشی مێژوو ، زانكۆی سەڵاحەددین –هەولێر ،2016.
- دحام لقمان اسماعیل ، ڕەوشی ئابووری وكۆمەڵایەتی باشووری كوردستان لەڕوانگەی ڕۆژنامەوانی كوردی ئاشكرا لەعێراق 1980-1988 ، ،ماستەرنامە (بلاونەكراوە) ، كۆلێژی ئەدەبیات ،بەشی مێژوو ، زانكۆی سەڵاحەددین –هەولێر ،2015.
- رێبوار خالد مصطفی ، پارێزگای سلێمانی (1968-1988) ،توێژینەوەیەكی مێژووی ئابووری ،ماستەرنامە (بلاونەكراوە) ، كۆلێژی ئەدەبیات ،بەشی مێژوو ، زانكۆی سەڵاحەددین –هەولێر ،2014.
- نەوشیروان شەریف سەعید ،ئەزموونی ئۆتۆۆمی لەباشووری كوردستان لە11ی ئاداری 1974-11ی ئاداری 1991، ماستەرنامە (بلاونەكراوە) ، كۆلێژی ئەدەبیات ،بەشی مێژوو ، زانكۆی سەڵاحەددین –هەولێر ،2017.
چوارەم : ڕۆژنامە وگۆڤارەكان
1-ڕۆژنامەكان :
-ڕۆژنامەی عێراق:
ژمارە(1) ،9ی تشرینی دووەمی 1976؛ ژمارەی (2)ی ، 23ی تشرینی دووەمی 1976 ؛ -ژمارەی (54)ی شوباتی 1985دا ؛ ژ68، 4ی كانونی دووەمی 1986 ؛ ژ150، 22ی ئابی 1990.
-ڕۆژنامەی الانفال :
ژ(1) ، 12ی نیسانی 2006 .
-ڕۆژنامەی بیری نوێ :
ژ(1) ژ1975؛ ژ (23) 1977.
-ڕۆژنامەی كاروانی وەرزش :
ژمارە (1) ی 30ی تەمووزی 1985 .
– ڕۆژنامەی هاوكاری :
(ژ1، هەینی 9ی كانوونی دووەم 1970؛ ژمارەی (22)ی ساڵی دووەمی لە26ی حوزەیرانی 1971 ؛ ژمارەی (225) یەوە 5ی تەمووزی 1971 ؛ ژ628، 11ی ئاداری 1982 ؛ ژمارەی (909) 28ی ئەیلولی 1987 ؛ ژ582، 9ی 1990.
2-گۆڤارەكان :
أ-گۆڤاری ئۆتۆنۆمی (الحكم الذاتي)
- بەرێوەبەری پەروەردەی هەولێر بۆ ئۆتۆنۆمی دەدوێ ، ، ژ(2) ساڵی چوارەم 1979.
- دەستەی نووسەران ، ڕێرەوی ئۆتۆنۆمی ، ژ(2-3) ، نیسانی 1976.
- دەستەی نووسەران ، پەرەسەندنی ئابووری وكۆمەڵایەتی لەكوردستان دوای ڕاگەیاندنی ئۆتۆنۆمی ، ژ(2-3) ساڵی 1976.
- دیمانە لەگەڵ بەرێوەبەری گشتی مافوری دەستكرد لەهەولێر ، ژ (7) ساڵی یەكەم ،هەولێر ، تشرینی دووەم 1976.
- ڕیپۆرتاژ، دەنگ وباسی ئۆتۆنۆمی ، ژ (2) ، ساڵی چوارەم 1979.
- ڕیپۆرتاژ، دەنگو باسی ئۆتۆنۆمی ، ژ(2) ،ساڵی سێیەم 1978.
- ڕیپۆرتاژ، شارەوانی هەولێر تەنیا بەژمارە دەدوێ ، ژ(7) ، تشرینی دووەم 1976.
- ڕیپۆرتاژ، لەگەڵ بەرێوەبەری ڕۆشنبیری جەماوەر لەپارێزگادا ، ژ(7) ، تشرینی دووەم 1976.
- سامیە شاكر ،باری ئافرەت لە ناوچەی ئۆتۆنۆمیدا ، ژ(4)1977.
- ………. ، جیهان لەساڵی 2000هەمدا ، ژ(1)1979.
- ………. ، دەوری ئافرەت وهاوبەش كردنی لەبنیات نانی سۆشیالیستی دا ، ژ(2)1978.
- ………. ،واتەی ساڵی جیهانی منداڵان وپێداویستیەكانی پەروەردەكردنی منداڵانی كوردستان ، ژ (3)1979.
- ………. ، واقعی منداڵ لە كوردستاندا ، ژ(5)1978.
- موسی عبدالصمد ، كاركردن لەپێناو داپۆشتنی كوردستان بەڕاژەی فێركردنەوە ، ژ(6) ئەیلولی 1976.
- نافیعە عثمان ابوبكر ، ئافرەت نیوەی كۆمەڵە ، ژ(1)1979.
- ………. ، بەبۆنەی ساڵی منداڵی جیهانیەوە ، ژ(2)1979.
- ………. ،پەژارە وتێكۆشانی ئافرەت لەجیهاندا، ژ(5)1979.
- ………. ،چالاكیەكانی نووسینگەی ئافرەتانی ناوچەی ئۆتۆنۆمی ، ژ(5)1978.
- …………… ئافرةتى كورد لەسایەی شۆڕش وئۆتۆنۆمی ،ژ(1) ساڵی هەشتەم ،1984
- نزار جرجیس علی ، باری ڕۆشنبیری ناوچەی كوردستان وئاسۆی پەرەپێدانی ، ساڵی دووەم 1977.
- ووتار ، دانیشتنی نائاسایی یەكەم ، ژ(1) ساڵی 1978 .
ب-گۆڤاری بیری نوێ :
ووتار ،ياسايي ئؤتؤنؤمى بؤ كوردستان ، ژمارە(1) كانونی دووەمی .1976
ج- گۆڤاری بەیان :
ووتار، ئەندامانى ئةنجومةنى ياسادانانى ئؤتؤنؤمى كوردستان ،ژمارە (44) ی ئەيلولي 1979.
د-گۆڤاری المراَء( ئافرەتی كورد):
ووتار ، ئافرةتانى كوردستان ، ژ1، 1980 .
هه-گۆڤاری تەندروستی و كۆمەڵ:
دیدار لەگەڵ دكتۆر صادق حمید علوش، ژ(6) ،ئاداری 1988.
و-گۆڤاری دەنگی پێشمەرگە
ووتار ،سياسةتى حكومەت بەرامبەر كورد ، ژ125 ، ئابی 2008.
ووتار ، ڕێكەوتنامەی جەزائیر و كاریگەری لەسەر كوردستان ،، ژ125 ، ئابی 2008.
ح-گۆڤاری ڕۆشنبیری نوێ:
ووتار ،ڕۆڵی فۆلكلۆری كودی لەدیاری كردنی ڕووادوی مێژوویدا ، ژمارە (127) زستانی 1991 .
خ-گۆڤاری نووسەری نوێ :
سامية شاكر ، شيعرى (ڕاژەی من) ، ژمارە(3) ،1978 .
ڕۆڵی ئافرەتان لەڕۆژنامەدا ،ژ(5)،1981.
ط-گۆڤاری نووسەری كورد 1979:
ووتار ، بەهاری كوردستان ،ژ(5)،1980.