ڕوداوە سیاسیەكانی سەردەمی پاشایەتی لە شاری هەولێر لە گۆڤاری هەولێردا – SUE Conferences

ڕوداوە سیاسیەكانی سەردەمی پاشایەتی لە شاری هەولێر لە گۆڤاری هەولێردا

ڕوداوە سیاسیەكانی سەردەمی پاشایەتی لە شاری هەولێر لە گۆڤاری هەولێردا

نشمیل صابر عبدالله

به‌شی مێژوو ، كۆلێژی ئاداب، زانكۆی سه‌لاحه‌دین، هه‌رێمی كوردستان ، عێراق

nashmilabdullah@su.edu.krd

DOI: https://doi.org/10.31972/ISCHKK19.011 

پێشەكى.

ڕوداوە سیاسییەكانی شاری هەولێر لە سەردەمى پاشايەتى لە عێراق(١٩٢١ ـ ١٩٥٨) بەشێكی  گرنگ لە مێژووی هاوچەرخى ئەو شارە پێك دەهێنێت، بووە بە بابەتێكی سەرەكی زۆربەی گۆڤار و ڕۆژنامە و سەرچاوە مێژووییەكان چ ئەوانەى لە كاتى رودانى روداوەكان دەدەچوون چ ئەوانەى دواتر دەرچوون.

گۆڤاری هەولێر يەكێكە لەو گۆڤارانەى كە هەر چەندە دواى تەواو بوونى ئەو سەردەمە دەرچووە بەلام روداوە سياسييەكانى سەردەمى پاشايەتى بە يەكێك لە بابەتە گرنگەكانى ژمارەكانى دادەندرێت گرنگى بەم ماوە مێژووييە داوە، لە رووى سیاسی وئابوری وكۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری وهونەرى ، رووداوەكانيش بە شێوەی توێژینەوە یاخود ووتاريانلە چوارچێوەى ياداشتەكان و يان چاوپێكەوتنەكان يان لە وەسفى كەسايەتيەكان خراونەتە روو.

ئەم توێژینەوەیە لە دوو تەوەرە پێك دێت، تەوەرەی یەكەم، تەرخانكراوە بۆ ناساندنى ژمارەكانى گۆڤارەكە و نوسەرەكانى هەر ژمارەيەك و بابەتەكانى بلاوكراونەتەوە بە شێوەی ریزبەندی ژمارەكانى دەرچوون، تەوەرەی دووەم تايبەتە بە روداوە سياسييەكان كە لە چوارچێوەى كەسايەتيەكان و خودى روداوەكان و ياداشتەكان باسى لێوەكراوە، دواتر دەرئەنجامى توێژينەوەكە بە شێوەى خال دياركراوە وبە لیستی سەرچاوەكان كۆتایی دێت.

دەربارەى گرفت و ئاستەنگەكانى ئەو توێژينەوەيە، وەك زۆربەى توێژينەوەكانى تايبەت بەمێژووى هەولێر نەبوونى ئەرشيفەكى تايبەت بە مێژووى ئەو شارە و كەمى ياداشتەكانى كەسايەتيەكانى شارەكە كە ئاگادارى رووداوەكانن گرفتى نوسينى ئەوتوێژينەوەيە، هەروەها ژمارەيەك لەو كەسايەتيانەش كە بيرەوەرييەكان نوسيوەتەوە  بەڵام بە پێى پێويست بايەخيان بە روداوەكان نەداوە .

لەم توێژينەوەيە چەندين جگەلەگۆڤارى هەولێر ، چەند سەرچاوەو گۆڤار و ڕۆژنامە بەكار هاتووە كە باس لە ڕووداو و ژيانى سياسى شارەكە و ڕۆڵى كەسايەتيە سياسيەكانى دەكات، كە زياتر پەيوەندييان بە رودوەكان هەبووە. هەر چەندە كارێكى لەمجۆرە بێ كەم وكورى نابێت بەلام هيوادارين بە چاوێكى زانستى وەربگيرێت .

تەواوی توێژینەوە بخوێنەوە

سەرچاوەکان:

يەكەم: كتێبەكان.

ـ بەزمانى كوردى .

ـ ئازاد عوبێد ساڵح، ڕۆڵى سياسى و كارگێرى و ڕوناكبيرى مەعروف جياوك، چاپخانەى حاجى هاشم، لە بلاوكراوەكانى ئەكاديمياى كوردى، هەولێر، ٢٠١٢.

ـ ئەحمەد حەمەدەمين ئۆمەر،ئەندامە كوردەكانى ئەنجومەنى نوێنەرانى عيراقى لە رۆژگارى پاشايەتيدا ١٩٢٥ ـ١٩٥٨ ، كۆمەلگاى چاپەمەنى شەهاب، هەولێر، ٢٠٠٧ .

ـ ئيسماعيل شكور رسول، معروف جياوك ١٨٨٥ ١٩٥٨، هەولێر، ٢٠٠٧.

ـ بورهان حاتەم گۆمەتاڵى، ساڵح حەيدەرى ١٩٢٢ـ ٢٠٠١ / رۆڵى سياسيي وروناكبيريى، چاپخانەى رۆژهەلات،هەولێر،٢٠١٢.

ـ ب.هه‌وراز، راپه‌رینی جوتیارانی ده‌شتی هه‌ولێر، كوردستانی عێراق،1997.

ـ پارتى ديموكراتى كوردستان، هەڵوێستى حزبە سياسيەكانى عێراق لەمەر كێشەى كورد ١٩٤٦ ـ ١٩٧٠، چ(١)، بڵاو كراوەكانى مەكتەبى ناوەندى ديراسات و توێژينەوە، ١٩٩٧.

ـ حەمە ساڵح فەرهادى، كسپەى دەروون، چاپخانەى ڕۆژهەلات، هەولێر، ٢٠١٢.

ـ رەشاد مەلا يەحيا، ژان و ژيانى جوتيارانى دەشتى هەولێر ڕاپەرينى١٩٥٣،چ(١)،چاپخانەى گەنج، سلێمانى، ٢٠٠٦.

ـ سالار سيامەند عبدللە، ڕاپەرينى جوتيارانى دەشتى هەولێر١٩٥٣،كەركوك،٢٠٠٦.

ـ سەيد مولود بێخاڵى،هەولێرم واديوەو بيستووە،هەولێر،٢٠٠٥.

ـ شوان محمدامين تەها، هەولێر لە نێوان ساڵانى١٩٥٨-١٩٦٧،چ(١)، هەولێر،٢٠١٤.

ـ عباس سلێمان سمايل، مێژووى دەشتى هەولێر، هەولێر،٢٠٠٤.

ـ فاخر عالى خان ئاودەلى، ڕۆڵى زانايانى ئايينى لە ژيانى سياسى هەولێر ١٩٤٥-١٩٧٠،چ(١)،چاپخانەى هێڤى،٢٠١٤.

ـ كەمال مەزهەر ئەحمەد، چەند لاپەڕەيەك لە مێژووى گەلى كورد،بەرگ(٢)،ئا: عبداللە زەنگەنە،چ(١)، چاپخانەى وەزارەتى پەروەردە، هەولێر،٢٠٠١.

ـ محەمەد مەلا قادر، سەربوردەى نەمران،چ(١)، چاپخانەى حاجى هاشم، هەولێر،٢٠١٤.

ـ م.ر. هاوار، شێخ محمودى قارەمان و دەوڵەتەكەى خوارووى كوردستان،بەرگ(١)،لەندەن،١٩٩٠.

ـ مەهدى محەمەد قادر، پێشهاتە سياسيەكانى كوردستانى عێراق ١٩٤٥-١٩٥٨، سلێمانى،٢٠٠٥.

ـ ــــــــــــــــــ، هەولێر لە نێوان ساڵانى ١٩١٤ ـ ١٩٣٠، چاپخانەى رۆژهەلات، هەولێر ، ٢٠٠٨.

ـ ــــــــــــــــــ، هەولێر لە ساڵانى ١٩٢٦ ـ ١٩٣٩، چاپخانەى حاجى هاشم، هەولێر،٢٠١٣.

ـ نەوشيروان مستەفا ئەمين، كوردستانى عێراق، سەردەمى قەلەم و موراجاعات ١٩٢٨ ـ١٩٣١، سلێمانى، ١٩٩٩.

ـ بە زمانى عەرەبى.

– اسماعيل شكر رسول، أربيل ـ دراسة تاريخية في دورها الفكري والسياسي ١٩٣٩-١٩٥٨، ط(٢)، السليمانيە،٢٠٠٥.

ـ أ. شاميلوف، حول مسألة الاقطاع بين الكرد، ت: كمال مظهراحمد، بغداد، 1987.

– احمد باش أعيان، انقلاب ١٤ تموز١٩٥٨في العراق خلفياتە و ذيولە مع موجز من العهد القاسمى١٩٥٨ -١٩٦٣، دارالحكمە، لندن،٢٠١٣.

– برند فليث شرويدر، حرب العراق١٩٤١ ت: فاروق الحريرى، بغداد،١٩٨٢.

– حامد محمود عيسى، المشكلة الكرد في الشرق الاوسط منذ بدايتها حتى سنة ١٩٩١، ط1،مكتبة مدبولى، القاهرە،١٩٩٢.

– زبير بلال اسماعيل، تاريخ اربيل، مطبعة الثقافە، هولير،١٩٨٦.

ـ سليمان التكريتي، الوصي عبدالاله بن علي ١٩٣٩ ـ ١٩٥٣، تحقيق: عبدالرزاق الحسني، ط(١)،لبنان، ١٩٨٩.

– شاخوان عبداللە صاب، رفيق حلمي ـ دراسة تاريخية في نشاطه السياسي والثقافي، من منشورات بنكەى زين، السليمانية،٢٠٠٧.

عادل غفورى خليل، أحزاب المعارضة العلنية في العراق 1946-1954، ط(١)، دار الشؤون الثقافية العامة، بغداد،1984.  

– عبدالرزاق الحسنى، تاريخ الوزارات العراقيه، ط (٧)، منشورات دار الشؤون الثقافية العامة ،بغداد،١٩٨٨، ج(٥).

– عثمان كمال حداد، حركة رشيد عالي الطيلانى١٩٤١، المكتبة العصرية – صيدا، ب.ت.

-عثمان علي، الحركة الكوردية المعاصرة ١٨٣٣-١٩٤٦، ط (٢)،من منشورات المهد العالمي للفكر الاسلامي، الاردن،٢٠٠٨.

– عمر محمد محمد، القضيە الكوردية في سياسة الحكومات العراقية ١٩٣٢-١٩٤٥، السليمانية،٢٠٠٩.

– كمال مظهراحمد، صفحات من تاريخ العراق المعاصر ـ دراسة تحليلية، بغداد،١٩٨٧.

– محمد على الصويركي، معجم اعلام الكرد، بنكەى زين، السليمانية،٢٠٠٦.

– ميفان عارف عبدالرحمن بادي، الحركة القومية الكوردية التحريرية في كوردستان العراق ١٩٥٨-١٩٦٣، مطبعة وزارە التربيە، أربيل،٢٠٠٥.

– نجاة ياسين نجار، نواب اربيل و دورهم في العهد الملكي، ط (١)،مطبعە ماردين،أربيل،٢٠١٣.

ـ نصير سعيد الكاظمي، الحزب الشيوعي والمسألة الزراعية في العراق، مركزدراسات وابحاث و الاشتراكية في العالم العربى، دمشق،1986.

دووەم : ياداشتەكان .

ـ بە زمانى كوردى .

ـ مستەفا نەريمان، بيرەوەريەكانى ژيانم،دار الحريە،بەغداد،١٩٩٤.

ـ مسعود محمد، گەشتى ژيانم،ستۆكهۆڵم، ١٩٩٢.

ـ مه‌لا عه‌ولای حاجی سمایل، سه‌ربرده‌ی ژیانی سیاسیم، به‌غدا،1990، به‌رگ(١).

ـ بە زمانى عەرەبى.

– علي جودت الأيوبي، ذكريات، بيروت، مطابع الوفاء،١٩٦٧.

-عبداللە فرهادي، الأكليل في محاسن أربيل، ط (١)، هولير،٢٠٠١.

سێيەم: گۆڤار و ڕۆژنامەكان.

ـ بە زمانى كوردى.

– لە يادى ڕاپەرينەكەى دەشتى دزەيى دا، گۆڤارى “بيرى نوێ”،ژ(٤٦)، ٨/٥/١٩٧٣.

– تارق جامباز، حزبى هيوا لە ليواى هەولێر، گۆڤارى “ياسا پارێزى”،ژ(١٤)،هەولێر،٢٠٠٥.

– ئازاد عوبێد، سەربردەى ژيان و كەسايەتى مەعروف جياوك، رۆژنامەى بەدرخان، ژ(١١١)،شوبات٢٠٠٩.

– ڕاپەرينى جوتيارانى دەشتى هەولێر، ڕۆژنامەى “ڕێگاى كوردستان”،ژ(٤٦)،هەولێر،١٩٩٢.

– تارق جامباز، مەعروف جياوك كوردێكى مافپارێز و برادەرێكى نزيكى نورى سەعيد و ڕەشيد عالى گەيلانى بوو، گۆڤارى “هەولێر”، ژ١٠، بەهارى٢٠٠١.

– تارق جامباز، پاش ١٣ساڵ مەعروف جياوك، گۆڤارى”هەولێر”، ژ١١، هاوينى٢٠٠١.

– ـــــــــــــــ، شێخەشەل ئەو كەسايەتييە هەولێرييەى بوێر ژياوەو بەكەسەرەوە مرد، گۆڤارى”هەولێر”، ژ١٧، هاوينى٢٠٠٦.

– جەلال خدر، لە يادى خوالێخوشبوو ماموستا جەودەت ئەحمەدناجى،گۆڤارى”هەولێر”،ژ١٤،بەهارى٢٠٠٢.

– جەمال ئيسماعيل، ماموستا نەژاد عەبدوڵڵا مشتێك لە سەربردەكانى دەگێرێتەوە،گۆڤارى”هەولێر” ، ژ١٣، كۆتايى٢٠٠١.

– سەيد بەرزۆ، خانەوادەى هەولێر، گۆڤارى”هەولێر”، ژ١٧، هاوينى٢٠٠٦.

– عبداللە حداد، مەلا عەلى فەندى هەولێر و كۆمەلەى تەعالى، گۆڤارى”هەولێر”، ژ٦، بەهارى٢٠٠٧.

– عەباس هورموزيار،ڕاپەرينى جوتيارانى دەشتى هەولێر،گۆڤارى”هەولێر”،ژ١٢،پاييزى٢٠٠١.

– عوسمان مام يەحيا، لە ئەرشيفى جوانە مەرگ بەكر دلێر،گۆڤارى”هەولێر”،ژ٩،زستانى٢٠٠١.

– عبدالرحمان مەلاسەعيد، بنەمالەى موفتى و مەلافەندى،گۆڤارى”هەولێر”،ژ١٤،بەهارى٢٠٠٢.

– فەرهاد عەونى، چەند لايەنێكى كوردايەتى لە ژيانى عيزەدين،گۆڤارى”هەولێر”،ژ١٠،بەهارى٢٠٠١.

– فوئاد سديق، يانەى سەركەوتن و باربووكردنى لە لايەن بنەماڵە هەولێرييەكان،گۆڤارى”هەولێر”،ژ١، زستانى١٩٩٨.

– فەيسەل دەباغ، چلەى ماتەمينى مەلافەندى لە ڕۆژنامەى(فتى العراق)ى موسليدا، گۆڤارى “هەولێر”، ژ٦،بەهارى٢٠٠٧.

– كەريم شارەزا، لە ناودارانى پارێزگاى هەولێرجەميلاغاى حەوێزى، گۆڤارى”هەولێر”،ژ٥،زستانى٢٠٠٠.

– ــــــــــــــــ، مەعروف جياوك، گۆڤارى”هەولێر”، ژ٢،بەهارى١٩٩٩.

– ــــــــــــــــ، زاناى گەورەو ناودارى كورد مەلافەندى،ژ٣،هاوينى١٩٩٩.

– ــــــــــــــــ، بزوتنەوى ڕەشيد عالى گەيلانى لە بەغداو هەرايەكەى شێخ حەسەن ئەفەندى لە شارى هەولێردا،ژ٢،بەهارى١٩٩٩.

– ــــــــــــــــ، بنەماڵە ناسراوەكانى قەڵاتى هەولێر، گۆڤارى”هەولێر”،ژ٣،هاوينى١٩٩٩.

– ــــــــــــــــ، چەند بيرەوەرييەكانى ڕۆژگارم لەگەڵ شێخەشەل، گۆڤارى”هەولێر”،ژ١٧،هاوينى٢٠٠٦.

– محەمەد خدر مولود، ئەگەر ڕێكبكەوێت حەزدەكەم لە هەولێر، گۆڤارى”هەولێر”،ژ١٣،كۆتايى٢٠٠١.

– مسعود پەرێشان، برايمە فەندى، گۆڤارى”هەولێر”،ژ١٥،هاوينى٢٠٠٢.

– نەژاد بەرزنجيل، سەرە قەڵەمێك بۆ خولێخۆشبوو شێخەشەل، گۆڤارى”هەولێر”،ژ١٧هاوينى٢٠٠٦.

ـ بە زمانى عەرەبى .

– عبدالفتاح يحيي البوتاني، اضاءة جديدە على حركە فلاحى سهل اربيل في ٢٢ نيسان ١٩٥٣،  مجلە”گولان”،ع(٢٠٤)،٢٠٠٠.

 

Leave a Reply

Your email address will not be published.

5 reviews