DI ŞI’RA KURDÎ YA KLASÎK DE HUNERA MULEMMAYÊ
– Mînakek ji Hevaltiya Zimanan –
(PP 41 – 48)
Abdulhadi TİMURTAŞ
Doktora diz iman û belaxeta Erebî de. Zanîngeha Wan Yûzüncü Yılê, Fakulteya Îlahiyatê, Beşa Ziman û Belaxeta Erebî,
e-mail: atimurtas@yyu.edu.tr
Published: 29/10/2020
DOI: http://doi.org/10.31972/jickpll19.03
KURTE
Bê guman, hunera mulemmayê mînakek gelek girîng e ji bona têkilî û alîkarî, û beredan û hevaltiya zimanan. Em vê hunerê bi pirranî di helbestên gelên Misilman yên ne Ereb de dibînin. Bi taybetî helbestên klasik yên Kurdî, Farisî û Tirkî bi vê hunerê hatine xemilandin. Vêca mulemma ne tenê wezîfeyek hüneri dibîne, di heman demê de wezîfeyeke biratiya di neqeba zimanan de jî dibîne. Bi vê hünerê çend ziman têne cem hev û rengek cuda didine helbestê. Weku din jî ev hüner îmkana danberedan û muqarena zimanan jî diniyasîne.
Di edebiyata Kurdî ya klasîk de Melayê Cizîrî, Ehmedê Xanî, Mele Husynê Bateyî, Şêx Ehmedê Nalbend, Seyyid Eliyê Findikî û Şêx Ebdurrahmanê Şawurî di qesîde û helbestên xwe de bi zêdeyî ev huner bikaranîne. Carinan bi du zimanan, carinan bi sê zimanan û carina jî bi çar zimanan hunera mulemmayê bikaranîne. Hêvî dikim ku ev lêkolîn hevaltî û dostaniya van her sisê zimanan derîxîne holê.
Bêjeyên Sereke: Mulemma, Hevaltiya Zimanan, Şiira Kurdî ya Klasîk.
Çavkanî
‘Ekkawî, ‘In‘am, el-Mu‘cemu’l-Mufessel fî ‘Ulûmi’l-Belaxe, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, 1992.
Adak, Abdurrahman, “Altı Dilde Şiir Yazan Bir Şair: Şükri-i Bitlisî”, I. Uluslararası Dünden Bu Güne Tatvan ve Çevresi Sempozyumu Bildirileri, Weşanên Beyan, İstanbul, 2008, (673-690).
Aksoy, Hasan, “Kınalızade Ali Çelebi ve Mülemma‘ Na‘tı”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Dergisi, Hejmar: 5-6, İstanbul, 1993, (125-144)
Bekki, Salahaddin, “Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Mülemma”, I. Uluslararası Âşık Sümmâni ve Âşıklık Geleneği Sempozyumu Bildirileri, (AmedeyiyaAbdülkadir Erkal), Weşanên Birleşik Ankara, 2012, (485-500).
Cizîrî, Mele Ehmed, Diwana Melayê Cizîrî, (Berhevkirina Tehsîn İbrahim Doskî), Weşanên Hukumeta Herêma Kurdîstana Iraqê, Wezareta Rewşenbîrî, Dihok, 2000.
Curcanî, Seyyid Şerîf Elî b. Muhammed, et-Te‘rîfat, Metbea Es‘ed Efendi, Stenbol, 1300.
Doskî, Tahsin İbrahim, Cewahiru’l-Me‘ânî Fi Şerhi Diwani Ehmed el-Xanî, Daru Sipirêz, Erbîl, 2005.
ed-Daqûqî, Îbrahîm, “el-Mulemme‘at”, et-Turasu’ş-Şa‘bî, Sal: 1, Hejmar: 3, Bexdad, 1963, (321-329).
Doskî, Tehsîn İbrahim û Doskî, Muhsin, Melayê Bateyî Jîyan û Berhem, Weşanên Sipîrêz Hewlêr, 2005.
Feqîr, Ehmed, Dîwana Şêx Ehmedê Feqîr, (Berhevkirina Tehsîn Îbrahîm Doskî), Ekadîmiya Kurdî, Hewlêr, 2017.
Findikî, Seyyid Eli, Diwan, Amedeyîya (Selman Dilovan), Weşanên Nûbihar, Stenbol, 2000.
Fuzulî, Fuzülînin Divanı, (Amedeyîya Kenan Akyüz û hevalên wî), Weşanên Akçağ, Ankara, 1990, (244, 256).
İbn Menzûr, Lisanu’l-‘Ereb, Daru Ihyai’t-Turasi’l-‘Erebî, Beyrût, 1995.
Pala, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Weşanên Akçağ, Ankara, 1989.
Qehremanî, ‘Elî, “Ensebu’l-Ewzan we Ecmeluha fi’ş-Şi‘ri’l-Mulemme‘”, http://www.alfaseeh.com/vb/showthread.php?t=51356, (10.09.2019)
Qehremanî, Elî Esxer, “Fennu’l-Mulemme‘ “Heleqetu’l-Wesl Beyne’ş-Şi‘reyn el-‘Erebî we’l-Farisî”, Mecelletu Dîrasat fi’l-Luxeti’l-Erebiyye we Adabiha, Hejmar: 6, 2011, (77-100)
Qindîl, Îs‘ad Ebdulhadî, Funûnu’ş-Şi‘ri’l-Farisî, Daru’l-Endelus, Beyrut, 1981.
er-Raduyanî, Muhemmed bin ‘Umer, Tercumanu’l-Belaxe, Şerîketê Întîsaratê Esatîr, Tehran, 1362.
Sönmez, Nesîm, Dîwana Şêx Muşerrefê Xunûkî Metn û Lêkolîn, Weşanên Seyda, Diyarbekir, 2018.
Şawurî, Şex Ebdurrehman, Dîwan, (Amedeyiya Muhemmed Muxlis Şawurî), Weşanên Nûbihar, Sitenbol, 2013.
Xanî, Ehmed, Dîwana Ehmedê Xanî, (Berhevkirina Tehsîn Îbrahîm Doskî), Sipîrêz, Dihok, 2016.
Xanî, Ehmed, Nûbihar, Metbea Ehmed Kamil, Stenbol, 1323.
Xunûkî, Şêx Muşerrref, Şêx Muşerrefê Xunûkî û Şairên Malbata wî, (Amedekirina Xalid Sadînî û Tehsîn Doskî), Wezareta Rewşenbîrî û Lawan, Dihok, 2013.
el-Watwat, Reşîduddîn, Heda’iqu’s-Sihr fî Deqa’iqi’ş-Şi‘r, (Tarîb, İbrahîm Emîn eş-Şewaribî) Matbaatu Lecneti’t-Telîf we^t-Tercume, Kahire, 1945.
Ya‘qûb, İmîl Bedî‘, el-Mu‘cemu’l-Mufessel fî ‘İlmi’l-‘Arûd we’l-Qafiye we Funûni’ş-Şi‘r, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, 1991.
