کاریگەری قەسیدەی(مەسنەوی) مەولانا جەلالەددینی ڕۆمی لەسەر شیعری (نەوای نەی) عەلی فەتا‌ح دزەیی شاعیردا .

(PP 350 – 365)

پ. ی. د. بەکر شاکرعەبدولڵا

کۆلێژی پەروەردەی بنەڕەتی ، بەشی زمانی کوردی

Bakir.abdullah@su.edu.krd

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.21

کورتە :

    ئەم باسە لێکۆڵينەوەیەکە لەنێوان قەسیدە درێژەکەی مەولانا جەلالەددینی ڕۆمی (٦٠٤ه /١٢٠٧ز–٦٧٣ه/١٢٧٣ز) بەناوی(مەسنەوی مەعنەوی)و شیعرەکەی عەلی فەتا‌ح دزەیی (١٩٢٨–١٩٩٢ز) بەناوی (نەوای نەی) لەڕووی چۆنیەتی کارتێکردن و کاریگەرییان بەسەر یەکترییەوە واتە کاریگەری قەسیدەی مەسنەوی مەولانا لە ڕووی ڕوخسارو ناوەڕۆکەوە بەسەر نەوای نەی عەلی فەتاح دزەییدا ، کە تایبەتمەندی و سروشتی هێما بەکارهاتووە شاراوەکانی ناو قەسیدەکەو شێوازی نووسین ولاسایی کردنەوەکەی دەردەخات ، ئەم دیاردەیەش لە بواری ڕەخنەی ئەدەبیدا زاراوەی کارتێکردن یان کاریگەری بۆی بەکاردێت ، لەژێر ڕۆشنایی و بە کاریگەری ناوەڕۆک و ڕوخساری قەسیدە درێژەکەی مەولانا کە بە (بشنو از نەی چون حکایت می کند… واز جدایها شکایت می کند) دەستپێدەکات ، شاعیری کورد(عەلی فەتاح دزەیی) هاتووە دێر بە دێر ئەو قەسیدە شیعرەی مەولانای خوێندۆتەوەو بە شێوازێکی ناخهەژێن و پڕ لە ڕۆحییەتی سۆفییانەو هەستکردن بە خۆشەویستییەکی ڕەها بەرامبەر بە ناوەڕۆکی شیعرەکە دێر بەدێر شیعرەکەی خۆی پێ هۆنیوەتەوە ، ئەم دیاردەیەش هەر تەنها لای عەلی فەتاح دزەیی شاعیر بەرچاو ناکەوێت ، بەڵکو لای زۆربەی شاعیرانی کۆن و کلاسیکی کوردیدا ڕەنگی داوەتەوە ، بە تایبەتی ئەوانەی کەوتوونەتە ژێر هەژموونی سۆفییەتی و عیرفانییەوە .

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

سه‌رچاوه‌كان 

بە زمانی کوردی :

(1) بەرزنجی ، عەبدولڕەحمان بێلاف(٢٠١٦) ، مەولانا جەلالەددینی ڕۆمی ، بەرگی یەکەم ، چاپی یەکەم ، چاپخانەی رۆژهەڵات : هەولێر .

(2) بەرزنجی ، عەبدولڕەحمان بێلاف(٢٠١٦) ، مەولانا جەلالەددینی ڕۆمی ، بەرگی دووەم ، چاپی یەکەم ، چاپخانەی رۆژهەڵات : هەولێر .

(3) تاقانە ، ئەحمەد(١٩٧٩) ، جەلالەددینی ڕۆمی وسروودی نەی ، چاپی یەکەم ، چاپخانەی(علاء) ، بەغدا .

(4) جزیری ، مەلای(دیوان) ،(١٣٦١) ، هەژار شەرحی لێکردووە ، چاپخانەی : انتشارات سروش ، تهران .

(5) خەزنەدار ، معروف(١٩٦٢) ، کێش و قافیە لە شیعری کوردیدا ، چاپخانەی(الوفاء) ، بە‌‌‌غداد .

(6) دەشتی، عوسمان (٢٠٠٣) ، هێمن دەربارەی ناوەڕۆکی سیاسی و کۆمەڵایەتی شیعرەکانی ، چاپی یەکەم ، چاپخانەی ئۆفەسێتی ییشک ، سلێمانی .    

(7) دزەیی ، علی فتاح(١٩٨٧) ، دیوانی خرۆشان و رامان ، چاپخانەی وەزارەتی ڕۆشنبیری ، هەولێر.

(8) دزەیی، علی فتاح(١٩٩٧)، مەم وزین، لێکۆڵینەوەو هەڵسەنگاندن ، چاپخانەی ڕۆشنبیری ، هەولێر  

(9) ڕۆمی ، جەلالەددینی(٢٠١١) ، مەسنەوی مەعنەوی بەشێوەی هۆنراوەی کوردی ، وەرگێڕاوی : عەبدوسەلام مودەڕێسی(خانی) ، دەفتەری ئەوەڵ هەتا چوارەم ، سازمانی چاپ و ئینتیشاراتی واحد مهاباد ، تاران .

(10)ڕۆمی ، جەلالەددینی(٢٠١١) ، مەسنەوی مەعنەوی بەشێوەی هۆنراوەی کوردی ، وەرگێڕاوی : عەبدوسەلام مودەڕێسی(خانی)، دەفتەری پێنجەم هەتا کشف الابیات ، سازمانی چاپ وئینتیشاراتی واحد مهاباد ، تاران

(11) ڕۆمی ، جەلالەددینی(٢٠١٢) ، مەثنەویا مەعنەوی ، وەرگێڕان : مەلا ئەحمەدێ شەرەفخانێ ، چاپا ئێکێ ، خانەی سپیرێز ، ئەستانبۆل .

(12) سابیر، پەخشان(٢٠١٩) ،(نەی)ی مەولانا لەنێوان سێ کوچکەی شیعری کلاسیک ونوێ وهاوچەرخی کوردیدا ، دووهەمین کۆنفڕانسی هاوبەشی نێودەوڵەتی ، زانکۆی کوردستان ، سنە ،(٩ -١٠)ی حوزەیران .

(13) صافى(دیوان)،(٢٠٠٤)، لێکۆڵینەوەو ساغکردنەوەی: محمدی مەلا مصطفى هیرانی، چاپی یەکەم ، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە ، هەولێر.

(14) عارف ، محمد نوری ، (١٩٩٧) ، کەمالی و مەسنەوی (بەراوردکاری) ، گۆڤاری زانستی مرۆڤایەتی زانکۆی سەڵاحەدین – هەولێر ، بەرگی(١) ژمارە (١) .

(15) کەمالی(دیوان)،(١٩٨٦)، ئامادەکردن و ساغکردنەوەو پێشەکی بۆ نووسینی : کەمال عەلی باپیر ، چاپخانەی (رەنج) ، سلێمانی .

(16) گەردی ، عەزیز(١٩٩٩) ، سەروا ، چاپی یەکەم ، چاپخانەی وەزارەتی ڕۆشنبیری ، هەولێر .

(17) مەولەوی)دیوان (،(1978) , کۆکردنەوەو لێکۆڵینەوەو لێکدانەوەو لەسەر نووسینی ملا عبدالکریمی مدرس ، چاپی یەکەم ، چاپخانەی کۆڕی زانیاری کورد ، بەغدا .

(18) نالی(دیوان) ،(١٩٧٦) ، لێکۆڵینەوەو لێکدانەوەی : مەلا عبدولکەریمی مدرس و فاتح عبدولکەریم ، پێداچوونەوەی موحەمەدی مەلا کەریم ، چاپی یەکەم ، چاپخانەی کۆڕی زانیاری کورد ، بەغدا .

(19) نەقشبەندی ، شیخ جلال شیخ جمیل(١٩٩٠) ، مەثنەوی یەکانی جلال الدین رۆمی ، وەرگێڕانی بە شیعر ، مديرية مطبعة الثقافة والشباب , أربيل .

(20)هێمن(دیوان)،(٢٠٠٦)، بارگەی یاران ، سەرجەمی شیعری هێمن ، چاپی دووەم ، چاپخانەی ئاراس ، هەولێر

بە زمانی عەرەبی :

(21) بڕاون , ادوارد جرانفیل(١٩٥٤) ، تآریخ الادب فی ایران –  من الفردوسي الی السعدي ، نقلە الی العربیە الدکتور : آمین الشواربي ، مطبعة السعادة بمصر , القاهرة .

(22) جبران  ,خلیل جبران) ,2003) , المواكب , مؤسسة علاءالدین للطباعة والنشر , بیروت , لبنان

(23) علي , طاهر مصطفى(٢٠١٩) ، بین قصيدة(القلب) للشاعر الكردي صافي الهيراني و قصيدة (الناي) لمولانا جلال الدين الرومي , دووهەمین کۆنفڕانسی نێودەوڵەتی، زانکۆی کوردستان ، سنە ، (٩-١٠)ی حوزەیران .

(24) هلال ، محمدغنیمی  (١٩٨١) ، الادب المقارن ، الطبعە الثالثە ، دار العودة  , بیروت , لبنان .

(25) رومی ، جلال الدین(1374) ، مثنوي معنوي , أز روي نسخة رينولد نيكلسون , نقدو تحقيق : احمد فتاحي , انتشارات : گنجینە , چاپ اول ,  چاپخانەی : احمدی  ، تهران .