كاريگه‌ريى ئه‌ده‌بی فارسی له‌سه‌ر سێ شاعيرى كورد

(PP 455 – 471)

د.ابراهیم احمد شوان

زانكۆی نۆلج

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.26

كورته‌ى توێژينه‌وه‌كه‌

ئه‌م توێژينه‌وه‌يه‌ى كه‌ به‌ناونيشانى ( كاريگه‌ريى ئه‌ده‌بى فارسى له‌سه‌ر سێ شاعيرى كورد) ه‌، به‌ده‌روازه‌يه‌ك و دوو ته‌وه‌ره‌ ده‌خرێته‌ ڕوو، له‌ ده‌روازه‌كه‌دا ئاماژه‌ به‌چه‌مكى ئه‌ده‌بى به‌راورد و ده‌قئاوێزان ده‌كرێت.

ته‌وه‌ره‌ى يه‌كه‌م بريتييه‌ له‌ كاريگه‌ريى حافزى شيرازى له‌سه‌ر قانيع و موخليس، ته‌وه‌ره‌ى دووه‌م كاريگه‌يى په‌روينى ئيعتيسامى له‌خۆده‌گرێت له‌سه‌ر پيرباڵ مه‌حموودى شاعير و هه‌موو ئه‌مانه‌ به‌نموونه‌ى شيعرى روونده‌كرێنه‌وه‌ و پاشان به‌چه‌ند ئه‌نجامێك كۆتايى دێت.

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

په‌راوێزه‌كان

1- د. بدیع محمد جمعة، دراسات في الادب المقارن، ط2، دار النهضة العربية، بيروت، 1980، ص15.

2- د.ابراهيم احمد شوان، به‌راوردی ئه‌ده‌بی، چ1، چاپخانه‌ی زانكۆی سه‌لاحه‌دین، هه‌ولێر- 2014، ل15-16.

3- مفید نجم، التناص ومفهوم التحویل فی شعر محمد عمران، دمشق، 1977، ص471.

4- د. محمد مفتاح، التحليل الشعري واستراتيجية النص، دار التنوير للطباعة والنشر، بيروت، 1985، ص125.

5- د. مارف خه‌زنه‌دار، م. ئه‌. ك، ب/6، بنكه‌ی ئاراس، هه‌ولێر، 2006، ل 435-436.

6- بورهان قانیع، دیوانی قانیع، چ1، چاپخانه‌ی زانكۆی سلێمانی، 1979، ل57.

7- بورهان قانیع، ل50.

8- تیمور برهان لیمودهی، دیوان حافظ، انتشارات كاويان، تهران1368، ص22.

9- سه‌رچاوه‌ی پێشوو، ل22.

10- بورهان قانیع، ل50.  

11- تیمور برهان لیمودهی، ص23.

12- بورهان قانیع، ل50.

13- تیمور برهان، ص18.

14- بورهان قانیع، ل51.

15- تیمور برهان، ص19.

16- بورهان قانیع، ل51.

17- تیمور برهان، ص19.

18- بورهان قانیع، ل51.

19- تیمور برهان، ص19.

20- بورهان قانیع، ل51.

21- تیمور برهان، ص19.

22- بورهان قانیع، ل52.

23- تیمور برهان، ص20.

24- بورهان قانیع، ل52.

25- تیمور برهان، ص20.

26- بورهان قانیع، ل52.

27- تیمور برهان، ص20.

28- بورهان قانیع، ل52.

29- ابراهیم احمد، لێكدانه‌وه‌و ……..، ل7-14.

30- ابراهیم احمد، نامه‌ی ماسته‌ر، ل32.

31- جه‌لال مه‌ولوود، شاعیری ده‌شتی قه‌راج، موخلیس، به‌یان، 112، 1985، ل34.

32- تیمور برهان، ص37.

33- ده‌ستنووسی دیوانی موخلیس، ل100.

34- تیمور برهان، ص37.

35- ده‌ستنووس، ل100.

36- تیمور برهان، ص37.

37- ده‌ستنووس، ل100.

38- تیمور برهان، ص37.

39- ده‌ستنووس، ل100.

40- تیمور برهان، ص58.

41- ده‌ستنووس، ل126.

42- تیمور برهان، ص58.

43- ده‌ستنووس، ل126.

44- تیمور برهان، ص59.

45- ده‌ستنووس، ل126.

46- تیمور برهان، ص59.

47- ده‌ستنووس، ل126.

48- تیمور برهان، ص23.

49- ده‌ستنووس، ل66.

50- تیمور برهان، ص23.

51- ده‌ستنووس، ل66.

52- تیمور برهان، ص23.

53- ده‌ستنووس، ل66.

54- محمد تقی بابائی، دیوان پروین اعتصامی، چاپخانه‌ سلمان فارسی، 1374، ص4.

55- گۆران سۆران فه‌یزی، باری ئه‌ده‌بی كوردی له‌شاری هه‌ولێر، ده‌زگای ئاراس- هه‌ولێر، 2005، ل198-199.

56- د.شنۆ محمد محمود، ده‌قئاوێزان له‌شیعری نوێی كوردیدا، چاپخانه‌ی بینایی، سلێمانی،2012، ل 84، 87، 92.

57- پیرباڵ محمود، بزه‌ی سروشت، ئه‌میندارێتی گشتی رۆشنبیری و لاوان، چاپخانه‌ی عه‌لاء، به‌غدا، 1984، ل178.

58- محمد تقی بابائی، دیوان پروین، ص79.

59- پیرباڵ محمود، ل178.

60- محمد تقی بابائی، دیوان پروین، ص79.

61- پیرباڵ محمود، ل179- 180.

62- محمد تقی بابائی، دیوان پروین، ص79.

63- پیرباڵ محمود، ل180.

64- محمد تقی بابائی، دیوان پروین، ص79.

65- محمد تقی بابائی، دیوان پروین، ص79.

66- پیرباڵ محمود، ل181.

نه‌رێكردن له‌ زمانى كوردى و فارسیدا

(PP 431 – 454)

توێژه‌ران:

م.ى. شه‌هره‌زاد نایب موحه‌مه‌د  /  م.ى. سالم حه‌سه‌ن عه‌زیز /    م.ى. به‌هره‌ سه‌لام حه‌مه‌غه‌ریب

                زانكۆى هه‌ڵه‌بجه‌                 زانكۆى هه‌ڵه‌بجه‌                     زانكۆى هه‌ڵه‌بجه‌

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.25

پوخته‌ى توێژینه‌وه‌كه‌

نه‌رێكردن وه‌ك بابه‌تێكى زمانیی كرده‌یه‌كه‌ چ له‌ ئاستى ڕێزمان، یان ئاستى واتاسازیدا ڕۆڵ و ئه‌ركى تایبه‌تی هه‌یه‌ و جێگاى بایه‌خ پێدانه‌ له‌ گشت زمانه‌كاندا ، له‌ هه‌ر زمانێكیشدا كۆمه‌ڵێك تایبه‌تیه‌تى خۆیی هه‌یه‌، بۆیه‌ ئێمه‌ش به‌ گرنگمانزانى، كه‌ توێژینه‌وه‌ له‌و بابه‌ته‌ گرنگه‌ زمانییه‌ بكه‌ین و به‌راوردى ئه‌و بابه‌ته‌ له‌ هه‌ردوو زمانى كوردى(شێوه‌زارى سلێمانى) و زمانى ستانداردى فارسیدا(فارسى نوێ) بكه‌ین، تا بتوانین تیشكێك بخه‌ینه‌ سه‌ر ئه‌م لایه‌نه‌ گرنگه‌ له‌ هه‌ردوو ئاستى وشه‌سازى و رٍسته‌سازیشدا به‌ وردى شیبكه‌ینه‌وه‌، به‌پێى ڕێبازى وه‌سفى شیكارى.

توێژینه‌وه‌كه‌شمان له‌ پێشه‌كى و سێ به‌ش پێكهاتووه‌:

به‌شى یه‌كه‌م: تایبه‌تمانكردوه‌ به‌  نه‌رێكردن له‌ زمانى كوردیدا، له‌ دوو ته‌وه‌ره‌ پێكهاتووه‌:

 ته‌وه‌ره‌ى یه‌كه‌م، چه‌مك و زاراوه‌ى نه‌رێكردن و پێناسه‌ى نه‌رێكردن، جۆره‌كانى نه‌رێكردن، نه‌رێكردن له‌ڕووى واتاوه‌ له‌خۆده‌گرێت.

ته‌وه‌ره‌ى دووه‌م، نه‌رێكردن له‌ هه‌ردوو ئاستى وشه‌سازى و ڕسته‌سازیدا خراوه‌ته‌ڕوو.

به‌شى دووه‌م:  تایبه‌ته‌ به‌ نه‌رێكردن له‌ زمانى فارسیدا، به‌هه‌مان شێوه‌ى به‌شى یه‌كه‌م له‌ دوو ته‌وه‌ره‌ پێكهاتووه‌:

ته‌وه‌ره‌ى یه‌كه‌م، چه‌مك و زاراوه‌ى نه‌رێكردن و پێناسه‌ى نه‌رێكردن، جۆره‌كانى نه‌رێكردن، نه‌رێكردن له‌ڕووى واتاوه‌ له‌ زمانى فارسیدا له‌خۆده‌گرێت.

ته‌وه‌ره‌ى دووه‌م، نه‌رێكردن له‌ هه‌ردوو ئاستى وشه‌سازى و ڕسته‌سازیدا له‌ زمانى فارسیدا خراوه‌ته‌ڕوو.

به‌شى سێیه‌م:  له‌م به‌شه‌ى توێژینه‌وه‌كه‌ماندا هه‌ستاوین به‌ به‌راوردكردنى نه‌رێكردن له‌ هه‌ردوو زمانى كوردى و زمانى فارسیدا، كه‌ له‌ چه‌ند لایه‌نێكه‌وه‌ به‌راوردكارییه‌كه‌مان كردووه‌.

– به‌راوردكردنى مۆرفێمه‌كانى نه‌رێكردن له‌ زمانى كوردى و فارسیدا.

– به‌راوردكردنى نه‌رێكردنى ئاوه‌ڵناو له‌ زمانى كوردى و فارسیدا.

– به‌راوردكردنى مۆرفێمه‌كانى نه‌رێكردنى كردار له‌ زمانى كوردى و فارسیدا.

– به‌راوردكردنى نه‌رێكردنى ڕسته‌ له‌ زمانى كوردى و فارسیدا.

له‌ كۆتایی توێژینه‌وه‌كه‌شماندا ئه‌و ئه‌نجامانه‌ى پێى گه‌یشتووین له‌ توێژینه‌وه‌كه‌دا و لیستى سه‌رچاوه‌كان و كورته‌ى توێژینه‌وه‌كه‌ به‌ زمانه‌كانى كوردى و فارسى و عه‌ره‌بى و ئینگلیزى خراونه‌ته‌ڕوو.

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

سه‌رچاوه‌كان

به‌ زمانى كوردى

كتێب:

• ئه‌وره‌حمانى حاجى مارف( 2000)، ڕێزمانى كوردى، به‌شى یه‌كه‌م وشه‌سازى، به‌رگى پێنجه‌م-كردار، چاپى یه‌كه‌م، چاپخانه‌ى سه‌رده‌م، سلێمانى.
• ئاسۆ عه‌بدولڕه‌حمان كه‌ریم(2014)، ڕۆنانى ڕسته‌ له‌ شێوه‌زارى فه‌یلیدا، چاپى یه‌كه‌م، چاپخانه‌ى موكریان، هه‌ولێر.
• تارا عه‌بدوڵا سه‌عید( 2014)، هه‌ندێك لایه‌نى ڕێزمانى زارى فه‌یلى، چاپى یه‌كه‌م، چاپخانه‌ى حاجى هاشم، هه‌ولێر.
• سه‌لوا فه‌ریق ساڵح(2009)، كردارى داڕێژراو له‌نێوان كوردى و فارسیدا، چاپى یه‌كه‌م، چاپخانه‌ى خانى، دهۆك.
• عه‌بدولڵا حوسێن ره‌سول(1991)، ناكردن له‌ كوردیدا، چاپخانه‌ى هیڤى، هه‌ولێر.
• عبدالله حسین ره‌سول(2014)، مۆرفیمه‌ ڕێزمانییه‌كانى كار، چاپى یه‌كه‌م، چاپخانه‌ى حاجى هاشم، هه‌ولێر.
• عه‌بدولواحید موشیر دزه‌یی( 2013)، ڕسته‌سازى ڕۆنانكارى و گوێزانه‌وه‌، چاپى یه‌كه‌م، هه‌ولێر.
• عه‌بدولواحید موشیر دزه‌یی( 2015)، پراگماتیك و ڕه‌وانبێژى، چاپى یه‌كه‌م، هه‌ولێر.
• نه‌ریمان خۆشناو(2012)، ڕێزمانى كوردى، چاپى چواره‌م، چاپخانه‌ى ڕۆژهه‌ڵات، هه‌ولێر.
• نورى عه‌لى ئه‌مین( 2014)، ڕێزمانى كوردى، چاپى چواره‌م، چاپخانه‌ى ڕۆژهه‌ڵات، هه‌ولێر.
• وریا عومه‌ر ئه‌مین(2004)، ئاسۆیه‌كى ترى زمانه‌وانى، چاپى یه‌كه‌م، چاپخانه‌ى ئاراس، هه‌ولێر.
• یوسف شریف سعید(2012)، كارى لێكدراو له‌ زمانى كوردى و فارسیدا، چاپى یه‌كه‌م، چاپخانه‌ى حاجى هاشم، هه‌ولێر.

گۆڤار

• سه‌لام ره‌حیم ڕه‌شید، خۆشناو عزیزامین(2016)، ڕێزمانى جێناو له‌ كرمانجى ناوه‌ڕاستدا، گۆڤارى زانكۆى گه‌رمیان، ژماره‌ 7.

به‌ زمانى فارسى:

كتێب :

• حسن انورى، حسن احمدى گیوى(1391)، دستور زبان فارسى2،ویرایش چهارم، چاپ دوم ، ایران.
• فاطمه‌ جعفرى(1392)، دستور كاربردى ویژه‌ى زبان اموزان غیرفارسى زبان، جلد دوم، انتشارات دانشگاه‌ تهران-ایران.
• مهدى مشكوه‌ الدینى(1379)، دستور زبان فارسى، چاپى سیزده‌ هم، انتشارات دانشگاه‌ فردوسى-مشهد،ایران.

گۆڤار

• بلقیس روشن، شهلا ناصرى(1392)، ایا هر جمله‌ مپبت فارسى یك نڤیر منفى دارد؟، ادب پژوهش، شماره‌ بیستو پنج، پایز.
• والى رضایی، مهناز ازادمنش( 1397)، رده‌شناسى نفى در زبان فارسى: انگاره‌ نقشه‌ معنایی، نشریه‌ پژوهش هاى زبان شناسى تگبیقى، سال هشتم، شماره‌ هشتم، بهار و تابستان.

ماڵپه‌رى ئه‌لیكترۆنى:

• محمد حسین كلانترى، (2019)، نفى سازى(نفى) در زبان فارسى academia.edu
• مهرزاد منصورى، نفى در زبان فارسى از منڤرى رده‌شناسى زبانى academia.edu
• ویدا شقاقى(2019)، پیشوند نفى در زبان فارسى، دانشتگاه‌ علامه‌ گباگبایى ensani.ir/article

بازتاب فرهنگ عامه ومسایل اجتماعی در تصویرهای شعری «به ره و موکریان»هه ژارموکریانی

(PP 417 – 430)

دکتر فرهاد کاکه­رش

استادیارگروه زبان وادبیات فارسی ،دانشگاه آزاد اسلامی ،واحد مهاباد،ایران 09144420410

farhad_kakarash@yahoo.com

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020 

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.24

چکیده

عبدالرحمان شرفکندی متخلص ومعروف به هه ژار موکریانی،اسطوره فرهنگ وزبان وادب کرد،شخصیتی چندبعدی است وآثارمتفاوت وارجمنددارد. اشعار وی جایگاه مهمی درادب معاصرکرد داراست واز شاخص ترین اشعار وی به لحاظ فرم و محتوا، مجموعه شعر «به ره و موکریان»است.نگارنده در مقال کوتاه به روش تحلیلی-توصیفی، درمعرفی این مجموعه، گونه هایی از فرهنگ عامه ومسایل اجتماعی رادرتصویرها ی  هه ژار نمایان می سازد.«به ره و موکریان»فرهنگ نامه ای است  که شاعردر یک سفرنامه ی خیالی علاوه بر مقدمه  ی برائت استهلال و خاتمه یا مال ئاوایی وخداحافظی ، در ۶۰نقطه ومکان متفاوت منطقه ی موکریان  با خطرات وخاطرات سخن می گویدوصحنه های نوستالوژیک رابازآفرینی می کند.این اشعارمشحون از پیام های اجتماعی ،سیاسی ،ادبی  وفرهنگی  به ویژه فرهنگ عامه است.هه ژار با آنکه در هر بند و موضوع به مناسبت مکانها و اتفاقات ، اهداف خاصی را دنبال می کند، از ارایه ی صریع و پنهان مطلب به خوبی هم برمی آید .همین مجموعه شعر او نشان از آن دارد که دراین سفرنامه ی خیالی ذوق وقریحه اش توأم بااندیشه های بلند، خلاقیت های ویژه آفریده و شاعری چون وی چشم ویژه ونگاه تازه ای به جهان داشته است. هه ژار، زیبایی طبیعت موکریان را درزیباترین لحظه های  نوستالوژیک به تصویرمی کشدو عاطفه و اندیشه ی مخاطب را برای بازخوانی و بازآموزی آنها تحریک و تشویق می کند.

کلید واژه ها: هه ژار، به ره و موکریان،زبان کردی،فرهنگ عامه

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

منابع:

قرآن مجید.

انزابی‌نژاد، رضا، (1354)، بحثی در ادبیات عامیانه، تحلیلی گذرا در طوطی نامه‌ها، فصلنامه‌ی دانشکده‌ ادبیات و علوم انسانی تبریز، شماره 115.

 بیهقی، حسینعلی، (1365، چ 2)، پژوهش و بررسی فرهنگ عامّه ایران، مشهد: آستان قدس رضوی.

پارسا، سید‌احمد (1389).تاثیرپذیری شاعران کرد ایران و عراق از حافظ شیرازی،تهران:فرهنگستان هنر

پیربال، فرهاد (1386) (1386)،مقاله«چرانثربه کردی نوشته نشده است؟»ترجمه محسن امینی،فصل نامه شعرگوهران(ویژه نامه شعرکردی)،شماره15،صص192-189

شرفکندی ، عبدالرحمان « هه ژار » ( 1368 )، هه نبانه بورینه ( فرهنگ کــردی – فارسی ) ، انتشارات شروش – تهران …………………………………………………………..(1392)،بوکردستان،سنندج:عزتی

………………………………………………………….(1997).چیشتی مجیور،استکهلم

شمیسا، سیروس، (1377، چ1)، فرهنگ اشارات، تهران: میترا، ج 1و2

ـــــــــــــ، (1371، چ2)،‌ فرهنگ تلمیحات، تهران: میترا.

صفا،ذبیح الله(1373). تارخ ادبیات ایران.ج 1،تهران:فردوسی

کاکه رش، فرهاد(1378).«تأثير قرآن بر شعر شاعران بزرگ كلاسيك ادب كرد با مطابقت ادب فارسى»(پایان نامه کارشناسی ارشد):سنندج

معین، محمّد، (1375، چ4)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.

میرصادقی، جمال، (1360)، قصّه، داستان کوتاه، رمان، تهران: آگاه

هدایت، صادق،(1385، چ 6 ) ،فرهنگ عامیانه مردم ایران، به کوشش جهانگیرهدایت، تهران: چشمه.

همایی، جلال الدین، (1377)، فنون بلاغت و صناغات ادبی، تهران: هما.

یا حقی، محمد جعفر، (1388)، فرهنگ اساطیر و داستان­واره­ها، تهران: فرهنگ معاصر

بسمه تعالی

تحلیل جلوه­های نماد «باد» در اشعار شیرکو بیکس

(PP 399 – 416)     

د. فهری اومر سلیمان⁽¹⁾

دانشگاه صلاح الدین، دانشکده زبان

گروه زبان و ادبیات فارسی

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.32

چکیده

شیرکو بیکس از شاعرانی است که در مضمون­سازی شعری مهارت زیادی داشته. او از ساده­ترین و ابتدایی­ترین واژه­ها، زیباترین و والاترین مضمون­ها و صور خیال­ها را آفریده و  از اين طریق به اشعار و اندیشه شاعرانه خود غنای زیادی بخشیده است. یکی از این واژه­های ساده که در اشعار وی بسامد بسیار بالایی دارد و مفاهیم گوناگونی از آن میتوان استنباط کرد، «باد» است. شیرکو با به کارگیری نماد «باد» هم توانسته است مضامین و صور خیال شعری بسیار زیبایی را بیافریند و هم تونایی و هنرنمایی خود را در فن سرودن اشعار نشان دهد. در این پژوهش سعی شده است که با اشاره به مفهوم باد در ادبیات و عرفان فارسی به ویژه در شعر مولانا جلال­الدین بلخی، مفهوم نماد «باد» و مضامین مرتبط با آن در اشعار شیرکو بیکس از جهات و ابعاد گوناگون مورد تحقیق و تفحص قرار گیرد تا دیدگاه این شاعر برجسته در به­کار گیری این نماد آشکار شود؛ همچنین تا از این طریق به درک اندیشه­های این شاعر بزرگ ادبیات کردی نزدیکتر شویم. نگارنده در این پژوهش به این نتیجه رسیده که در دیوان اشعار شیرکو بیکس علاوه بر به کارگیری نماد «باد» در مفاهیم گوناگون و با تکرار بسیار زیاد آن، در خلق مضامین زیبای سیاسی، عاطفی ، عاشقانه، و مسایل اجتماعی و … از آن استفاده نموده است.

واژه­های کلیدی:

نماد، باد، اشعار، شیرکو بیکس، مضامین شعرى

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

فهرست منابع

1– منابع فارسی:

ــ بابایی، سیامک، (1368 ش)، فرهنگوارهی اصطلاحات ادبی، چاپ اول، تهران: انتشارات جنگل.

ــ تاجدینی، علی، (1388 ش)، فرهنگ نمادها و نشانهها در اندیشۀ مولانا، چاپ دوم، تهران:سروش.

ــ حافظ، شمسالدین، (1385 ش)، دیوان اشعار، به کوشش خطیب رهبر، چاپ چهلم، تهران: صفیعلیشاه.

ــ داد، سیما، (1387ش)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات مروارید.

ــ سنایی غزنوی، مجدود (1384)، دیوان اشعار، تصحیح محمد بقایی (ماکان)، چاپ اول، تهران: اقبال

ــ شریفی، محمد، (1387ش)، فرهنگ ادبیات فارسی، چاپ اول، تهران: نشر نو و انتشارات معین.

ــ عفیفی، رحیم، (1391 ش)، فرهنگ نامۀ شعری، جلد اول، چاپ سوم، تهران: انتشارات سروش.

ــ فردوسی، (1386ش)، شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ دهم، تهران: نشر قطره.

ــ مولوی، جلالالدین محمد، (1375 ش)، مثنوی معنوی، چاپ اول، تهران: انتشارات بهزاد.

ــ یاحقی، جعفر، (1388ش)، فرهنگ اساطیر و داستانوارهها در ادبیات فارسی، چاپ دوم، تهران: مؤسسه فرهنگ معاصر.

2- منابع کردی:

ــ بوره­که­یی، سدیق، (2008م)، میژووی ویژه­ی کوردی، به­رگی سییه­م، چاپی یه­که­م، هه­ولیر: ئاراس.

ــ بیکس، شیرکو، (2013م)، نووسین با ئاوی خوله­میش (زندگی و خاطرات)، چاپی یه­که­م، سلیمانی: غزلنوس.

ــ بێکەس، شێرکۆ ، (1394ش – 2013م)، دیوانی شعر «ژن و باران»، چاپی یه­که­م ، تهران: آریوحان

ــ ــــــــــــــــــــــــــــ ، (1394ش – 2013م)، دیوانی شعر «لە گوڵەوە هەتا سووتوو»، چاپی یه­که­م ، تهران: انتشارات آریوحان.

ــ ــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1394ش – 2013م)، «حه­فتا په­نجه­ره­ی گەڕۆك»، چاپی یه­که­م ، تهران: انتشارات آریوحان.

ــ  ــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1394ش – 2013م)، دیوانی شعر «تۆئەتوانی بە قومێ ماچ بمخەیتەوە هەڵقوڵین»، چاپی یه­که­م، تهران: انتشارات آریوحان.

ــ ــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1394ش – 2013م)، دیوانی شعر «نسێ»، چاپی یه­که­م، تهران: آریوحان.

ــ ــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1394ش – 2013م)، دیوانی شعر «پاییزه میوان»، چاپی یه­که­م ، تهران، آریوحان.

ــ بیکس، هه­لو شیرکو، (2018 م)، سه­د و یه­ک روژ ته­نیایی، چاپی یه­که­م، سلیمانی: یادگار.

ــ رئوف، لوقمان، (2009م)، بنه­ماکانی مودیرنیته­ له شیعره­کانی بیکه­سدا، چاپی یه­که­م، سلیمانی: سه­رده­م.

به‌راوردێك له‌نێوان ده‌‌ئاكی زه‌كی هه‌ناری و ئه‌ژده‌هاك له‌ شانامه‌ی فیرده‌وسیدا

 (PP 366 – 398)

پ.ی.د.كه‌یفی ئه‌حمه‌د عه‌بدولقادر

زانكۆی كۆیه‌ – فاكه‌ڵتی په‌روه‌رده‌- به‌شی زمانی كوردی

kaify.ahmad@koyauniversity.org

م.07501188554

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.22

پوخته‌

   كاریگه‌ربوون و كارلێكردن و كه‌وتنه‌ژێر كاریگه‌ری كه‌س و لایه‌ن و بیر و ئایدۆلۆژیا و نه‌ته‌وه‌ی دیكه،‌ پرۆسه‌یه‌كه‌ هه‌ر له‌گه‌ڵ هۆشیاریی مرۆڤدا هاتووه‌ و په‌یدابووه‌، قۆناغی جوداجودای بڕیوه‌ و له‌ژێر ناو و ناونیشانی جیاواز له‌لایه‌ن زانا و بیرمه‌ندان و ره‌وت و رێبازه‌كانی ئه‌ده‌ب و هونه‌ر و زانست و…هتد باسكراوه‌، به‌راوردی ئه‌ده‌بیش ده‌چێته‌ نێو ئه‌و چوارچێوه‌یه‌وه‌ و، ره‌گ و ریشه‌ی كۆنی هه‌یه‌، به‌ڵام وه‌كو رێبازێكی خاوه‌ن بنه‌مای زانستیی و دیاریكراو بۆ چه‌ند سه‌ده‌یه‌ك به‌ر له‌ ئێستا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌، كه‌ كاری ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و جۆره‌ كارلێكردنانه‌ ساغبكاته‌وه‌ و به‌شێوه‌یه‌كی زانستی كاریان له‌سه‌ر بكات، قوتابخانه‌ی فه‌ره‌نس له‌و باره‌وه‌ كۆنترینیانه‌ و ده‌سپێشخه‌ر بووه‌، پاشان قوتابخانه‌كانی دیكه‌ی وه‌كوئه‌مریكی و سوشیالیستی په‌یدابوون…له‌نێو هه‌موو نه‌ته‌وه‌یه‌كدا ئه‌و جۆره‌ كاریگه‌رییه‌ به‌ خه‌ڵك و نه‌ته‌وه‌ی دیكه‌ هه‌بووه. نه‌ته‌وه‌ی كوردیش وه‌كو نه‌ته‌وه‌یه‌كی خاوه‌ن پێشینه‌ و كۆن له‌و پرۆسه‌یه‌ به‌ده‌رنییه‌ و كه‌وتۆته ‌ژێر كاریگه‌ری لایه‌نی ده‌ركییه‌وه‌ و، به‌هۆیه‌وه‌ چاندین كاری ئه‌ده‌بی له‌و میانه‌دا به‌رهه‌مهێناوه‌، له‌و روانگه‌یه‌وه‌ ئێمه‌ كاریگه‌ربوونی نووسه‌رێكی كورد له‌ به‌رهه‌مهێنانی ده‌قێكی شانۆیی خۆیدا له‌ ناوه‌ڕاستی سه‌ده‌ی رابردوو، كه‌ به‌ هه‌نگاوه‌ سه‌ره‌تاییه‌كانی نووسینی ده‌قی شانۆیی داده‌نرێت ده‌خه‌ینه‌ڕوو، كه‌ له‌بیرۆكه‌ و رووداو و په‌یام و كه‌سێتییه‌كان و شێواز و روخسار و چه‌ندین توخمی دیكه‌ی ده‌قه‌ شانۆییه‌كه‌یدا به‌هۆی ئه‌و پرۆسه‌یه‌وه‌ به‌رهه‌مهێناوه‌، ئه‌ویش نووسه‌ر (زه‌كی ئه‌حمه‌د هه‌ناری)یه‌، له‌ ده‌قی شانۆیی (دوارۆژی ده‌ئاكی زۆردار)دا، كه‌ به‌كاریگه‌ربوون و كاریگه‌ریی نووسه‌ری ناوداری فارسی (فیرده‌وسی) (حه‌كیم ئه‌بولقاسم فیرده‌وسی) ئه‌و ده‌قه‌ی نووسیوه‌، بۆیه‌ به‌پێی بنه‌ماكانی قوتابخانه‌ی فه‌ره‌نسی له‌ژێر ناونیشانی (به‌راوردی ده‌ئاكی زه‌كی هه‌ناری به‌ ئه‌ژده‌هاكی شانامه‌)، هه‌ردوو به‌رهه‌مه‌كه‌ به‌راورد ده‌كه‌ین و هه‌موو ئه‌و توخمانه‌ ساغ ده‌كه‌ینه‌وه،‌ كه‌ ده‌چنه‌ ئه‌و چوارچێوه‌یه‌وه‌و به‌ كاریگه‌ری ئه‌و نووسه‌ره‌و و ده‌قه‌كه‌یه‌وه‌ به‌رهه‌هاتووه‌.

وشه‌ گرنگه‌كان ( به‌راوردكاری، ئه‌ده‌بی نه‌ته‌وه‌یی، گاریگه‌ریی، كارلێكه‌ر، كارتێكراو،)

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

سه‌رچاوه‌كان 

كوردییه‌كان

1. ئه‌مین، نه‌وشێروان، م، 2012، به‌ده‌م رێگاوه‌ گوڵچنین، كتێبی یه‌كه‌م، چ2، دار العربیة للعلوم، به‌یروت.
2. به‌رزنجی، د.عه‌لی، ت، 2008، كاریگه‌ری روانگه‌ له‌ نوێگه‌ری شیعری كوردیدا، خانه‌ی چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی چوارچرا، سلێمانی.
3. ‌سه‌ججادی، عه‌لائه‌ددین، مێژووی ئه‌ده‌بی كوردی، 1984، بڵاوكردنه‌وه‌ی كوردستان، سنه‌.
4. عه‌لی، ئیدریس، ته‌وه‌ری ئه‌ده‌بی، 2009، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی سلێمانی، چاپخانه‌ی رۆمان، سلێمانی.
5. عه‌وڵڵا، عه‌بدوڵڵا ڕه‌حمان، شیعری شانۆیی له‌ ئه‌ده‌بی كوردیدا، 2011، ئه‌كادیمیای كوردی، چاپخانه‌ی حاجی هاشم، هه‌ولێر.
6. عیسا، هاوژین، ص، ، بنیاتی وێنه‌ی هونه‌ری له‌ شیعری شێركۆ بێكه‌س دا، 2009، ده‌زگای چاپ و په‌خشی سه‌رده‌م، سلێمانی.
7. فیرده‌وسی، شانامه‌، 1384، و. سدیق بۆره‌كی (صفی زاده‌)، ناوه‌ندی بڵاوكره‌وه‌ی په‌ڕته‌و به‌یان، چاپخانه‌ی ئوسوه‌، سنه‌
8. كه‌ردی، د.عه‌زیز، ئه‌ده‌بی به‌راوردكاری، 1978، كۆڕی زانیاری كورد، به‌غدا.
9. كه‌ریم، د.سه‌لام، ف، گه‌شه‌سه‌ندنی درامای كوردی 1975 – 1995، مه‌ڵبه‌ندی كوردۆلۆجی، چاپخانه‌ی ره‌نج، سلێمانی.
10. كه‌فائی، محه‌مه‌د، ع، ئه‌ده‌بی به‌راوردكاری، وه‌رگێڕانی: هه‌ژار ره‌حیمی، 2011، ده‌زگای توێژینه‌وه‌ و بڵاوكردنه‌وه‌ی موكریان، چاپخانه‌ی رۆژهه‌ڵات، هه‌ولێر.
11. گه‌ردی، د.سه‌ردار ، ا، حه‌سه‌ن، بنیاتی وێنه‌ی هونه‌ری له‌ شیعری كوردی دا(1970 – 1991)، 2004، ده‌زگای چاپ و په‌خشی سه‌رده‌م، سلێمانی.
12. محمد، ئه‌نوه‌ر،ق، پرینسیپه‌كانی ئه‌ده‌بناسی به‌راورد، 2011، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی سلێمانی، چاپخانه‌ی كه‌مال، سلێمانی.
13. مه‌حمود،د. شنۆ، م، ده‌ق ئاوێزان له‌ شیعری نوێی كوردیدا، 2012، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی سلێمانی، چاپخانه‌ی بینایی، سلێمانی.
14. مه‌عروف، د.كه‌مال، زانستی ئه‌ده‌بی به‌راوردكاری، 2008، ، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی سلێمانی، چاپخانه‌ی یاد، سلێمانی.
15. مه‌ولود، د. رێزان،ص، پێگه‌ی ژن له‌ دیدی قوبادی جه‌لیزاده‌ و نه‌زار قه‌بانیدا، 2013، ئه‌كادیمیای كوردی، چاپخانه‌ی حاجی هاشم، هه‌ولێر.
16. هه‌ناری، زكی احمد، دوارۆژی ده‌ئاكی زۆردار، 1960، نه‌قابه‌ی مامۆستایانی هه‌ولێر، چاپخانه‌ی مه‌عارف، به‌غدا.

عه‌ره‌بییه‌كان

17. حرب، طلال، اولیه‌ النص، 1999، المؤسسه‌ الجامعيه‌ للدراسات والنشر والتوزيع.بيروت.
18. الخطيب، حسام، آفاق الأدب المقارن عربيا و عالميا، 1999 ،ط2، دار الفكر، دمشق، سوريه‌.
19. دانییل، هنری باجو، الادب العام المقارن، 1997، تر، د.غسان السید، , اتحاد الكتاب العرب, دمشق.
20. ستالكنخت، نیوتن.ب، فرنز، هورست، الادب المقارن (المنهج والمنظور), 2011، تر.، د.فۆئاد عبدالمطلب، وزاره‌ الثقافه‌، منشورات الهیئه‌ العامه‌ السوریه‌ للكتاب، دمشق.
21. سرحان، سمیر، مبادیء علم الدراما، 2000، هلا للنشر والتوزیع، مصر.
22. عبود، عبده، الادب المقارن مشكلات وافاق، 1999،, اتحاد الكتاب العرب, دمشق.
23. علوش، سعید، مدارس الادب المقارن، 1987، مركز الثقافی العربی
24. غیفورد، هنری، الادب المقارن، 2013، تر.دفؤئاد عبدالمطلب, اتحاد الكتاب العرب, دمشق.
25. غيلان، حيدر محمود، الأدب المقارن ودور الأنساق الثقافيه‌، 2006،مجله‌ دراسات يمنيه‌، العدد 80 ، صنعاء، الجمهوريه‌ اليمنيه‌.
26. هلال، محمد غنیمی، الادب المقارن، 1981، ط9، دار العوده‌ ودار الثقافه‌، بیروت.
27. ويلك، رينيه، مفاهيم نقديه‌ ، 1989، تر : د. محمد عصفور، المجلس الوطني للثقافه‌ و الفنون و الآداب ، الكويت.

کاریگەری قەسیدەی(مەسنەوی) مەولانا جەلالەددینی ڕۆمی لەسەر شیعری (نەوای نەی) عەلی فەتا‌ح دزەیی شاعیردا .

(PP 350 – 365)

پ. ی. د. بەکر شاکرعەبدولڵا

کۆلێژی پەروەردەی بنەڕەتی ، بەشی زمانی کوردی

Bakir.abdullah@su.edu.krd

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.21

کورتە :

    ئەم باسە لێکۆڵينەوەیەکە لەنێوان قەسیدە درێژەکەی مەولانا جەلالەددینی ڕۆمی (٦٠٤ه /١٢٠٧ز–٦٧٣ه/١٢٧٣ز) بەناوی(مەسنەوی مەعنەوی)و شیعرەکەی عەلی فەتا‌ح دزەیی (١٩٢٨–١٩٩٢ز) بەناوی (نەوای نەی) لەڕووی چۆنیەتی کارتێکردن و کاریگەرییان بەسەر یەکترییەوە واتە کاریگەری قەسیدەی مەسنەوی مەولانا لە ڕووی ڕوخسارو ناوەڕۆکەوە بەسەر نەوای نەی عەلی فەتاح دزەییدا ، کە تایبەتمەندی و سروشتی هێما بەکارهاتووە شاراوەکانی ناو قەسیدەکەو شێوازی نووسین ولاسایی کردنەوەکەی دەردەخات ، ئەم دیاردەیەش لە بواری ڕەخنەی ئەدەبیدا زاراوەی کارتێکردن یان کاریگەری بۆی بەکاردێت ، لەژێر ڕۆشنایی و بە کاریگەری ناوەڕۆک و ڕوخساری قەسیدە درێژەکەی مەولانا کە بە (بشنو از نەی چون حکایت می کند… واز جدایها شکایت می کند) دەستپێدەکات ، شاعیری کورد(عەلی فەتاح دزەیی) هاتووە دێر بە دێر ئەو قەسیدە شیعرەی مەولانای خوێندۆتەوەو بە شێوازێکی ناخهەژێن و پڕ لە ڕۆحییەتی سۆفییانەو هەستکردن بە خۆشەویستییەکی ڕەها بەرامبەر بە ناوەڕۆکی شیعرەکە دێر بەدێر شیعرەکەی خۆی پێ هۆنیوەتەوە ، ئەم دیاردەیەش هەر تەنها لای عەلی فەتاح دزەیی شاعیر بەرچاو ناکەوێت ، بەڵکو لای زۆربەی شاعیرانی کۆن و کلاسیکی کوردیدا ڕەنگی داوەتەوە ، بە تایبەتی ئەوانەی کەوتوونەتە ژێر هەژموونی سۆفییەتی و عیرفانییەوە .

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

سه‌رچاوه‌كان 

بە زمانی کوردی :

(1) بەرزنجی ، عەبدولڕەحمان بێلاف(٢٠١٦) ، مەولانا جەلالەددینی ڕۆمی ، بەرگی یەکەم ، چاپی یەکەم ، چاپخانەی رۆژهەڵات : هەولێر .

(2) بەرزنجی ، عەبدولڕەحمان بێلاف(٢٠١٦) ، مەولانا جەلالەددینی ڕۆمی ، بەرگی دووەم ، چاپی یەکەم ، چاپخانەی رۆژهەڵات : هەولێر .

(3) تاقانە ، ئەحمەد(١٩٧٩) ، جەلالەددینی ڕۆمی وسروودی نەی ، چاپی یەکەم ، چاپخانەی(علاء) ، بەغدا .

(4) جزیری ، مەلای(دیوان) ،(١٣٦١) ، هەژار شەرحی لێکردووە ، چاپخانەی : انتشارات سروش ، تهران .

(5) خەزنەدار ، معروف(١٩٦٢) ، کێش و قافیە لە شیعری کوردیدا ، چاپخانەی(الوفاء) ، بە‌‌‌غداد .

(6) دەشتی، عوسمان (٢٠٠٣) ، هێمن دەربارەی ناوەڕۆکی سیاسی و کۆمەڵایەتی شیعرەکانی ، چاپی یەکەم ، چاپخانەی ئۆفەسێتی ییشک ، سلێمانی .    

(7) دزەیی ، علی فتاح(١٩٨٧) ، دیوانی خرۆشان و رامان ، چاپخانەی وەزارەتی ڕۆشنبیری ، هەولێر.

(8) دزەیی، علی فتاح(١٩٩٧)، مەم وزین، لێکۆڵینەوەو هەڵسەنگاندن ، چاپخانەی ڕۆشنبیری ، هەولێر  

(9) ڕۆمی ، جەلالەددینی(٢٠١١) ، مەسنەوی مەعنەوی بەشێوەی هۆنراوەی کوردی ، وەرگێڕاوی : عەبدوسەلام مودەڕێسی(خانی) ، دەفتەری ئەوەڵ هەتا چوارەم ، سازمانی چاپ و ئینتیشاراتی واحد مهاباد ، تاران .

(10)ڕۆمی ، جەلالەددینی(٢٠١١) ، مەسنەوی مەعنەوی بەشێوەی هۆنراوەی کوردی ، وەرگێڕاوی : عەبدوسەلام مودەڕێسی(خانی)، دەفتەری پێنجەم هەتا کشف الابیات ، سازمانی چاپ وئینتیشاراتی واحد مهاباد ، تاران

(11) ڕۆمی ، جەلالەددینی(٢٠١٢) ، مەثنەویا مەعنەوی ، وەرگێڕان : مەلا ئەحمەدێ شەرەفخانێ ، چاپا ئێکێ ، خانەی سپیرێز ، ئەستانبۆل .

(12) سابیر، پەخشان(٢٠١٩) ،(نەی)ی مەولانا لەنێوان سێ کوچکەی شیعری کلاسیک ونوێ وهاوچەرخی کوردیدا ، دووهەمین کۆنفڕانسی هاوبەشی نێودەوڵەتی ، زانکۆی کوردستان ، سنە ،(٩ -١٠)ی حوزەیران .

(13) صافى(دیوان)،(٢٠٠٤)، لێکۆڵینەوەو ساغکردنەوەی: محمدی مەلا مصطفى هیرانی، چاپی یەکەم ، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە ، هەولێر.

(14) عارف ، محمد نوری ، (١٩٩٧) ، کەمالی و مەسنەوی (بەراوردکاری) ، گۆڤاری زانستی مرۆڤایەتی زانکۆی سەڵاحەدین – هەولێر ، بەرگی(١) ژمارە (١) .

(15) کەمالی(دیوان)،(١٩٨٦)، ئامادەکردن و ساغکردنەوەو پێشەکی بۆ نووسینی : کەمال عەلی باپیر ، چاپخانەی (رەنج) ، سلێمانی .

(16) گەردی ، عەزیز(١٩٩٩) ، سەروا ، چاپی یەکەم ، چاپخانەی وەزارەتی ڕۆشنبیری ، هەولێر .

(17) مەولەوی)دیوان (،(1978) , کۆکردنەوەو لێکۆڵینەوەو لێکدانەوەو لەسەر نووسینی ملا عبدالکریمی مدرس ، چاپی یەکەم ، چاپخانەی کۆڕی زانیاری کورد ، بەغدا .

(18) نالی(دیوان) ،(١٩٧٦) ، لێکۆڵینەوەو لێکدانەوەی : مەلا عبدولکەریمی مدرس و فاتح عبدولکەریم ، پێداچوونەوەی موحەمەدی مەلا کەریم ، چاپی یەکەم ، چاپخانەی کۆڕی زانیاری کورد ، بەغدا .

(19) نەقشبەندی ، شیخ جلال شیخ جمیل(١٩٩٠) ، مەثنەوی یەکانی جلال الدین رۆمی ، وەرگێڕانی بە شیعر ، مديرية مطبعة الثقافة والشباب , أربيل .

(20)هێمن(دیوان)،(٢٠٠٦)، بارگەی یاران ، سەرجەمی شیعری هێمن ، چاپی دووەم ، چاپخانەی ئاراس ، هەولێر

بە زمانی عەرەبی :

(21) بڕاون , ادوارد جرانفیل(١٩٥٤) ، تآریخ الادب فی ایران –  من الفردوسي الی السعدي ، نقلە الی العربیە الدکتور : آمین الشواربي ، مطبعة السعادة بمصر , القاهرة .

(22) جبران  ,خلیل جبران) ,2003) , المواكب , مؤسسة علاءالدین للطباعة والنشر , بیروت , لبنان

(23) علي , طاهر مصطفى(٢٠١٩) ، بین قصيدة(القلب) للشاعر الكردي صافي الهيراني و قصيدة (الناي) لمولانا جلال الدين الرومي , دووهەمین کۆنفڕانسی نێودەوڵەتی، زانکۆی کوردستان ، سنە ، (٩-١٠)ی حوزەیران .

(24) هلال ، محمدغنیمی  (١٩٨١) ، الادب المقارن ، الطبعە الثالثە ، دار العودة  , بیروت , لبنان .

(25) رومی ، جلال الدین(1374) ، مثنوي معنوي , أز روي نسخة رينولد نيكلسون , نقدو تحقيق : احمد فتاحي , انتشارات : گنجینە , چاپ اول ,  چاپخانەی : احمدی  ، تهران .

(كاریگەریی حافظی شیرازی لەسەر صافی هیرانی)

(تأثير الحافظ الشيرازي على الصافي الهيراني)

The Influence of Hafez Shirazi on Safi Hirani

 (لێكۆڵینەوەیەكی بەراوردكارییە)

(PP 331 – 349)

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.20

پوختە

کاریگەریی حافظى شیرازی لەسەر صافی هیرانی

(كاریگەریی (حافظی شیرازی( لەسەر (صافی هیرانی)( ناونیشانی ئەم لێكۆڵینەوەیە و بەپێی بنەماكانی قوتابخانەی فەڕەنسی لێكۆڵینەوەكە ئەنجامدراوە.

سادەترین پێناسەی کاریگەریی ئەوەیە، کە نووسەرێک یا چەند نووسەرێک لە ئەنجامی خوێندنەوە و کاریگەریبوون بە ڕۆشنبیری و بیرکردنەوەی نەتەوەیەکی دیکە دەکەونە ژێر کاریگەرییەوە. ئەم کاریگەرییەش بە ئاشکرا لە نووسین و بەرهەمەکانیاندا ڕەنگدەداتەوە، هەربۆیە بە ڕای زۆرینەی نووسەران ئەدەبی پاک و بێگەرد و دوورەپەرێز نییە، بەڵکو هەموو ئەدەبێک کەم تا زۆر لاساییکردنەوە و چاولێکەری ئەدەبی دیکەی بەسەرەوەیە.

ئەدەبی کوردیش لە کۆن و نوێدا لەژێر هەژموونی ئەم کاریگەرییە بەدەرنەبووە، بە تایبەتیش هەژموون و کاریگەریی ئەدەبی فارسی بەسەریەوە، کە لە چەند ڕێگەیەکەوە لە نێو بەرهەمی شاعیرانی ئێمەدا ڕەنگیداوەتەوە.

یەکێک لەو شاعیرانەشی کە کەوتووەتە ژێر کاریگەریی (حافزی شیرازی)، (صافی هیرانی)یە، کە (صافى هیرانى) فارسیزانێکی باشبووە، بە جۆرێک لە کۆی (٢١٨) شیعر (١٤٩)یان بە زمانی فارسی و (٥٥)یان بە زمانى کوردى نووسیوە، ئەم شیعرانە سەربارەی ئەوەی فارسییەکی ڕەوانیان تێدا بەکارهاتووە، شێواز و بیرکردنەوەی (حافزی شیرازی)ش بە ڕوخسار و نێوەڕۆکەکەیانەوە دیارە.

بۆیە ئەم توێژینەوەیە دەبێتە هەوڵێک بۆ نیشاندانی ئەم پێوەندی و کاریگەربوونە لە هەردوو لایەنی ڕوخسار و ناوەرۆکەوە بە پێی بنەماکانی میتۆدی پەسنی (وەسفى)، لە ژێر ڕۆشنایی و بنەماکانی قوتابخانەی فەڕەنسی بەراوردکاری.

گرنگی و بایەخی توێژینەوەکە نیشاندانی کاریگەربوونی شاعیرێکی دیاری قوتابخانەی بابانە، چونکە وەک ئەوەی ئێمە بزانین زۆرینەی توێژینەوەکانی بەر لە ئێمە بۆ شاعیرانی سێکوچکەی بابان تەرخانکراوە، بە دەگمەن ئاوڕ لە شاعیرانی تر دراوەتەوە، بۆیە ئێمە ویستمان ئەم کارە تایبەت بکەین بەم شاعیرە، هەروەها خاڵی جیاوازی ئەم توێژینەوەیە لە کارەکانی پێشووتر ئەوەیە، کە گرنگی بە هەردوو لایەنی ڕوخسار و ناوەرۆک دەدات، واتە تەنیا جەختی لەسەر لایەنێکی دیاریکراو نەکردووەتەوە.

سروشت و پێکهاتەی توێژینەوەکە ئەوە دەخوازێت، جگە لە پێشەکی وەک سەرەتا و دەروازەیەک بۆ چوونە نێو باسەکەوە، بە پێی پلانێکی زانستی دابەشى سەر دوو بەش بکرێت، بەم شێوەیە:

بەشى یەکەم: ئەم بەشە بە شێوەیەکى گشتی (دەروازەیەک بۆ ئەدەبی بەراوردکاری) و (بنەما و میکانیزمی قوتابخانەی ئەدەبی فەڕەنسی و چۆنیەتی پراکتیزەکردنی) و (ئەدەبیاتی کوردی و کاریگەربوون بە ئەدەبیاتی بێگانە)ى تێدا خراوەتە ڕوو.

بەشى دووەم: ئەم بەشەش (کاریگەربوونی صافی هیرانی بە ئەدەبی بێگانە و هۆکارەکانی) و (بەراوردکردنی شیعرەکانی صافی و حافظ)ـە، کە ڕاستەوخۆ پێوەندیی بە ناونیشانی توێژینەوەکەمانەوە هەیە لە هەردوو لایەنی ڕووخسار و نێوەرۆکەوە.

لە کۆتاییشدا گرنگترین ئەنجامە بەدەستهاتووەکانی ئەم بەراوردکارییە و لیستی سەرچاوە بەکارهاتووەکان لەگەڵ پوختەی توێژینەوەکە بە زمانەکانى (کوردى، فارسی، عەرەبى و ئینگلیزی) خاوەتەڕوو.

وشە کلیلییەکان: ئەدەبى بەراوردکارى، کاریگەرى، کاریگەربوون، (حافظ)ى شیرازى، صافى هیرانى.

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

سه‌رچاوه‌كان 

كوردی

كتێب:

• ئالیكساندەر دیما (2011)، پرەنسیپەكانی ئەدەبناسی بەراورد، و. ئەنوەر قادر محەمەد، چا. كەمال، سلێمانی.
• ئەكرەم عەنەبی (2008)، مەحرەمی راز، چا. خانی، دهۆك.
• د. ئیبراهیم ئەحمەد شوان (2014)، بەراوردی ئەدەبی، چا. زانكۆی سەلاحەدین، هەولێر.
• دیوانی (حافظ)ی شیرازی (1387)هـ.ش.، شەونم، و. عەباسی حەقیقی، چا. ئینتشاراتی كوردستان، سنە.
• دیوانی صافی (2004)، محەمەدی مەلا مستەفای هیرانی، چا. وەزارەتی پەروەردە، هەولێر.
• دیوانی صافی (1973)، گیو موکریانی، چاپخانه‌ی کوردستان، هه‌ولێر.
• د. ڕێزان ساڵح مەولود (2013)، پێگەی ژن لە دیدی قوبادی جەلیزادە و نەزار قەبانییدا، چا. حاجی هاشم، هەولێر.
• د. عەبدوڵا خدر مەولود (2013)، الایا ایها الساقی و دوازدە بابەتی تر، چا. رۆژهەڵات، هەولێر.
• عەزیز گەردی (1978)، ئەدەبی بەراوردكاری، چا. كۆری زانیاری كورد- بەغدا، بەغدا
• د. کمال معروف (2007)، زانستی ئه‌ده‌بی به‌راوردکاری، چاپی یه‌که‌م، جاپخانه‌ی یاد، سلێمانی.
• محەمەد عبدالسلام كەفائی (2011)، ئەدەبی بەراوردكاری، و. هەژار رەحیمی، چا. رۆژهەڵات، هەولێر.

گۆڤار:

• د. مارف خەزنەدار (2007)، ئەدەبی بەراوردكاری و پەیدابوونی لای ئێمە، گ. ئەكادیمی، ژ5، هەولێر.
• محەمەد ئەحمەد حەسەن (2007)، ئەدەبی بەراوردكاری و دەوڵەمەندكردنی ئەدەبی نەتەوایەتی، گ. ڕامان، ژ125، 5/10.
• عه‌زیز گه‌ردی (1383 هـ‌.ش)، ڕابه‌ری کێشی شیعری کلاسیکی کوردی، انتشارات سامرند، چاپ اول، پیرانشهر.
• دکتۆر محەمەد نوورى عارف (١٩٧٤)، تەئسیرى زمان و ئەدەبى فارسى لەسەر ئەدەبى کوردى، گۆڤارى کۆلیجى ئەدەبیات ــ زانستگاى بەغدا،چاپخانەى معاریف، ژ. ١٨، بەغدا.

نامەی ئەكادیمی:

• عیماد وەیسی خالید (2003)، بەراوردكردنی داستانی (شێخی سەنعان)ی عەتاری نیشاپووری و فەقێی تەیران، ز.دهۆك.
• سەردار ئەحمەد حەسەن (1993)، (صافی) ژیان و بەرهەمی، نامەی ماستەر، ز. سەلاحەدین.

عەرەبی

كتێب:

• د. محمد غنیمی هلال (١٩٧٧ ) ، الادب المقارن، دار عدوە الثقافە، ط5، بیروت
• د. عبده عبود (1999)، الأدب المقارنە، مشکلات وافاق، اتحاد الكتاب العرب، دمشق.
• عزالدین المناصرة (1988)، مقدمة فى نضریة المقارنة، ط١، عمان.

فارسی                                                   

• دیوان حافظ (1391)هـ.ش.، براساس نسخه غنی قزوینی، ناشر: پیمان، چاپ ششم، تهران.

كاریگه‌رى تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان له‌سه‌ر فه‌رهه‌نگى زمانى كوردى

(PP 317 – 330)

م.ى.تریفه‌ محه‌مه‌د فه‌ره‌ج                            م.ى.كه‌ژاڵ جهابهخش محه‌مه‌د

به‌شى كوردى زانكۆى گه‌رمیان                    به‌شى كوردى زانكۆى گه‌رمیان

Trefa.mohamed@garmian.edu.krd                  Kazhal.jhabakh@garmian.edu.krd

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.19

پوخته‌:

    ئه‌م توێژینه‌وه‌یه‌ به‌ناونیشانى (كاریگه‌رى تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان له‌سه‌ر فه‌رهه‌نگى زمانى كوردی)ه‌ ، تێیدا ڕێبازى وه‌سفى په‌یڕه‌وكراوه‌. ئاشكرایه‌ تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان پانتاییه‌كى فراوانى له‌ ژیانى تاكدا داگیركردووه‌ , تاكه‌كانى كۆمه‌ڵ بۆ دروستكردنى په‌یوه‌ندى ڕۆژانه‌ به‌شێكى كاته‌كانیان له‌ تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا به‌سه‌ر ده‌به‌ن.

بۆیه‌ یه‌كێك له‌و لایه‌نه‌ گرنگانه‌ى نێو ژیان و كۆمه‌ڵگاى مرۆڤایه‌تى له‌ ئه‌مڕۆدا بونى تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانه‌ , وه‌ك ئامرازێك بۆ په‌یوه‌ندیكردن و نزیكبونه‌وه‌ى كۆمه‌ڵگا له‌ یه‌كترى,  له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ژیان ڕاسته‌وخۆ په‌یوه‌سته‌ به‌ كۆمه‌ڵ، هه‌ر گۆڕانكارییه‌ك له‌ كۆمه‌ڵدا ڕوبدات ڕاسته‌خۆ كاریگه‌رى له‌سه‌ر زمان و فه‌رهه‌نگى زمان و فه‌رهه‌نگى ئاوه‌زیى ده‌بێت .

توێژینه‌وه‌كه‌ له‌ دو به‌ش پێكهاتوه‌ : به‌شى یه‌كه‌م چه‌مك و پێناسه‌ى تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان ، هه‌روه‌ها كاریگه‌رییه‌ ئه‌رێنییه‌كانى تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان له‌سه‌ر زمان و كاریگه‌رییه‌ نه‌رێنییه‌كانى تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان له‌سه‌ر زمان خراو‌نه‌ته‌ڕو.

له‌ به‌شى دوه‌مدا پێناسه‌ى فه‌رهه‌نگ ، جۆره‌كانى فه‌رهه‌نگ ، كاریگه‌رى تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان له‌ سه‌ر فه‌رهه‌نگى گشتى زمان هه‌روه‌ها كاریگه‌رى تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان له‌ سه‌ر فه‌رهه‌نگى ئاوه‌زى باسكراوه‌. له‌ كۆتایی توێژینه‌وه‌كه‌دا ئه‌نجام و پوخته‌ى توێژینه‌وه‌ به‌زمانه‌ عه‌ره‌بی و ئینگلیزى له‌گه‌ڵ ئه‌و سه‌رچاوانه‌ى سودیان لێ وه‌رگیراوه‌ ، خراونه‌ته‌ڕو.

وشه‌ كلیلیه‌كان:فه‌رهه‌نگى گشتى,فه‌رهه‌نگى ئاوه‌زى,تۆڕى كۆمه‌ڵایه‌تى,وشه‌سازى.

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

سه‌رچاوه‌كان به‌ زمانى كوردى :

1. حه‌مه‌ئه‌مین,خۆشناو عه‌زیز,ڕه‌شید,سه‌لام ڕه‌حیم(2019)فه‌رهه‌نگى زمان و پرۆسه‌ فه‌رهه‌نگییه‌كان له‌ زمانى كوردیدا,گ.ز.گه‌رمیان ,ژ.6
2. حه‌مید,ساكار ئه‌نوه‌ر(2009)وشه‌خواستن له‌ زمانى كوردیدا,نامه‌ى ماسته‌ر ,زانكۆى سه‌ڵاحه‌دین.
3. خالد,هیوا سه‌لام(2017)كاریگه‌رى تۆڕه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان له‌سه‌ر زمانى كوردى,گ.ز.ڕاپه‌ڕین ,ژ.10 ساڵى چواره‌م.
4. دزه‌یی,عه‌بدولواحید موشیر(2014)لێكسیكۆلۆجى,چاپى دوه‌م.
5. ڕه‌حیمى,كامه‌ران(2007)خه‌سارناسى و وشه‌سازى له‌ زمانى كوردیدا,وه‌رزنامه‌ى زانستى زمانه‌وان لێكۆڵینه‌وه‌,كۆڕى زانستى زمانى كوردى-ئێران,ئاراس,هه‌ولێر.
6. سه‌عید,محه‌مه‌د مه‌جید(2015) فه‌رهه‌نگ و پرۆسه‌ى به‌لێكسیمبون له‌ زمانى كوردیدا,نامه‌ى ماسته‌ر ,زانكۆى سلێمانى.
7. شوانى,ڕه‌فیق(1998)كاریگه‌رى بزوتنه‌وه‌ى كورد و فراوانبونى فه‌رهه‌نگى وشه‌ى زمانى كوردى,گ.ز.كاروان,ژ.127
8. صدیق,فاروق عومه‌ر(2013)له‌دایك بونى وشه‌.
9. عه‌بدولڕه‌حیم,عوسمان كه‌ریم(2014)وشه‌سازى زمانى كوردى و ڕێگاكانى ده‌وڵه‌مه‌ندكردنى,نامه‌ى ماسته‌ر,زانكۆى سلێمانى.
10. عه‌بدوڵلا,ڕۆژان نورى(2013)فه‌رهه‌نگى زمان و زاراوه‌سازى كوردى,چاپى دوه‌م,چاپخانه‌ى چوارچرا.
11. عه‌لى, به‌كر عومه‌ر,عه‌بدولغه‌نى,سوزان سه‌عدوڵڵا(2019)زاراوه‌ له‌ فه‌رهه‌نگى زمانى كوردیدا, گ.ز.گه‌رمیان, ژ.6
12. مه‌حوى,محه‌مه‌د(2016)مه‌نامه‌,چاپى یه‌كه‌م,چاپخانه‌ى ئه‌ندێشه‌.
13. محه‌مه‌دئه‌مین,میدیا مراد(2009)لێكدان و خستنه‌پالَ له‌ زمانى كوردیدا,نامه‌ى ماسته‌ر,زانكۆى سه‌ڵاحه‌دین.
14. موكریانى,هه‌ژار,هه‌مبانه‌ بۆرینه‌.

سه رچاوه كان به زمانى فارسى:

15ز       امين افشار، مريم و محمدى نيا ، مهدى ( 1396)، مقايسه تغييرات صرفى واژگان زبان فارسى بين تلگراف و فضاى مجازى ، دومين كنفرانس بين المللى ادبيات و زبان شناسى.

16. بخشى ، اختيار (1395)، بررسى و نقد بخش نحو دستور زبان فارسى معاصر ژيلبر لازار، http://maqalat-e-bakhshi.blogfa.com/post/4/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%88
17. حسينى بهشتى ، ملوك السادات (1393)، ساختواژه، اصطلاح شناسى و مهندسى دانش ، چاپ اول ، پژوهشگاه علوم وفناورى اطلاعات ايران ، تهران.
18. خورشيديان ، رائيكا وديگران ( 1393) ،نقش رسانه ها در هدايت فرهنگ عمومى (بررسى موردى : جريان مد در جامعه) ، رسانه و فرهنگ ، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى ، سال چهارم ، شماره دوم .
19. ذوالفقارى ، حسن ( 1388) ، بررسى ضرب المثلهاى در دو سطح واژگانى و نحوى ، فنون ادبى (علمى – پژوهشى)، سال اول ، شماره 1 ، دانشگاه اصفهان.
20. رحمان زاده ، سيدعلى (1389)، كاركرد شبكه هاى اجتماعى مجازى در عصر جهانى شدن ، مطالعات راهبردى جهانى شدن ، سال اول ، پیش شماره اول .
21. سايت / تعريف شبكه هاى اجتماعى چيست ؟(شبكه اجتماعى ) – متمم ،محل توسعه مهارت هاى من.
22. سبزعليپور ، جهاندوست و نيك گهر ، سيده فاطمه (1393)، فرهنگ نگارى گويشى ، مطالعه موردى : بررسى فرهنگ نگارى در گيلكى ، فصلنامه علمى – پژوهشى دانشگاه الزهرا ، سال ششم ، شماره 11.
23. شريفى ، شهلا ، مولوى وردنجانى ، آرزو ( 1387)، پربسامد ترين روابط مفهومى ميان واژگان ، مجله زبان وادبيات فارسى ، سال ششم ، دانشگاه سيستان و بلوچستان .
24. شوهانى ، عليرضا و حسينى، سارا ( 1397)، بررسى وجوه تأثير فضاى مجازى بر زبان و ادبيات فارسى معاصر ، نشريه زبان و ادب فارسى ، سال71، شماره 237، دانشگاه تبريز.
25. شيرزاده طالقانكى ، فاطمه (1391)، واژه و واژگان در زبان ، مؤسسه فرهنگى و اطلاع رسانى تبيان.
26. گلفام ،ارسلان (1393) ، اصول دستور زبان ، چاپ ششم ، تهران.
27. عدلى پور ، صمد و قاسمى ، وحيد و ميرمحمد تبار ، سيد احمد ( 1393)، تأثير شبكه هاى اجتماعىفيس بوك بر هويت فرهنگى جوانان شهر اصفهان ، فصلنامه تحقيقات فرهنگى ايران ، دوره هفتم ، شماره1 .
28. قاسمى زاده ، بهرنگ و رحيمى، سعيد (1385)، ارائه يك واژگان براى كلمات فارسى .
29. قانعيان سبدانى، مهناز (1390)، بررسى تأثير رسانه هاى جهانى بر هويت فرهنگى جوانان، فصلنامه ى مطالعات راهبردى سياستگذارى عمومى ، دوره2 ، شماره5 . sspp.iranjournals.ir/article_2477.html
30. كاظم زاده ، موسى و كوهى ، كمال (1389) ، نقش وسايل نوين ارتباط جمعى درتوسعه فرهنگى ، موانع و راهكارها ، فصلنامه مطالعات فرهنگ – ارتباطات ، سال دوازدهم ، شماره دوازدهم .
31. ماژين ، فرخنده قاسمى و قديانلو ، افسانه و قاسمى ، راضيه ، (1395) ، بررسى اثربخشى به كارگيرى واژگان ذهنى در ارتباط با درك مطلب دانش اموزان پايه چهارم، پژوهشهاى زبان شناسى دانشجويان 405دانشگاه تربيت معلم شرافت .
32. مدرسى ، فاطمه ( 1387) ، از واج تا جمله فرهنگ زبان شناسى – دستورى، چاپ دوم ، نشر چاپار ، تهران .
33. مرئى ، آزاده ( 1395)، شبكه هاى اجتماعى ، از ديروز تا امروز ، مؤسسه فرهنگى و اطلاع رسانى تبيان ،https://article.tebyan.net
34. المشكوه الدينى ، مهدى (1391)، سير زبان شناسى ، چاپ ششم ، انتشارات دانشگاه فردوسى ، مشهد.
35. مشكوه الدينى، مهدى (1391)، دستور زبان فارسى واژگان و پيوندها ، چاپ ششم ، ويراست 2 ، تهران.
36. نجفيان ، آرزو (پاييز وزمستان1392) ، بازشناسى واژه هاى مشتق در ذهن گويشوران زبان فارسى از منظر روانشناسى زبان و كاربرد ان در واژه‌گزينى ، پژوهشهاى زبانى ، سال 4 ، شماره 2 ، تهران.

سه رچاوه كان به زمانى ئينگليزى:

37-Ahika Belal h of I unce of digtal social mediain writing and speaking of teriay  leud student /B R A  university;Department of English and Human ties.

38-Aitchison, J.1989 . Words  in the mind :An introducation to the mental lexicon , Basil: Blackwell.

سايته كان:

39-https://com,jessica grabrow,2014

40-pars.ie/publications/papers/pre-prints/farsi-lexicon.pdf  

41-https://motamem.org/شبکه-های-اجتماعی-چه-هستند-و-چگونه-تعریف

كاریگه‌رییا شێوازێ گه‌نگه‌شه‌ییێ(پروین اعتصامى) لسه‌ر شعرێن  (مه‌لاخه‌لیل مشه‌ختى)

ـــ ڤه‌كۆلینه‌كا به‌راوردكارییه‌ ـــ

(PP 297 – 316)

د.كامران ابراهیم خه‌لیل    kameran Ibrahim khelil

پشكا زمانێ كوردى، فاكۆلتییا زانستێن مرۆڤایه‌تى، زانكۆیا زاخۆ، هه‌‌رێما كوردستانا- عیراق (kameran.khelil@uoz.edu.krd)

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.18

پۆخته:

په‌روین اعتصامى ئێكه‌ ژ شاعرێن ئافره‌ت، كو رۆله‌كێ سه‌ره‌كى د نویكرنا شعرا  فارسییا ده‌ستپێكا سه‌دێ بیستێدا هه‌بوویه‌. هه‌ر چه‌نده‌ كو ژیێ ڤێ شاعرێ گه‌له‌ك كورتبوویه‌ لێ شیایه‌ كۆمه‌كا ته‌كنیك و شێوازێن نوى پێشكێشى شعرا فارسى بكه‌ت و به‌رهه‌مێن خۆ ببه‌ته‌ رێزا به‌رهه‌مێن نه‌مرێن شعرا فارسى. دیاره‌ كو ئێك ژ خالێن بهێزێن شعرا (په‌روین اعتصامى) پشتبه‌ستنا وێیه‌ ب بكارهینانا شێوازێ گه‌نگه‌شه‌یى (مناظره) ب تایبه‌ت د ئه‌وان شعر و چیرۆكه‌شعراندا كو لسه‌ر قالبێ (مه‌سنه‌وی) یان (قطعه)یێ هاتینه‌ ڤه‌هاندن. هه‌ر چه‌نده‌ كو ئه‌ڤ شێوازه‌ به‌رى (په‌روین)ێ د شعرا كلاسیكییا فارسیدا هاتییه‌ بكارهینان، لێ(اعتصامى) شیایه‌ د شعرێن خۆدا ڤى شێوازى بگه‌هینیته‌ كوپیتكێ. (مه‌لاخه‌لیل مشه‌ختى) ژى وه‌كو شاعره‌كێ نویێ كورد، ده‌مێ پشتى نه‌كسا سالا 1975ز ئاواره‌ى وه‌لاتێ ئیرانێ دبیت، ئاشنای ئه‌ده‌بیاتا فارسى دبیت و دكه‌ڤیته‌ ژێر كاریگه‌رییا هنده‌ك شاعرێن فارس، دیاره‌ ئێك ژ ڤان شاعران (پروین اعتصامى)ه‌. (مشه‌ختى) ب ئاوایێن جوداجودا مفا ژ شعر و چیرۆكه‌شعرێن (اعتصامى) وه‌رگرتییه‌، هه‌ر ژ وه‌رگیرانا چیرۆكێن كو شێوازێ گه‌نگه‌شه‌یى تێدا زاله‌، هه‌تا ڤه‌هاندنا هنده‌ك شعران لسه‌ر بناغه‌یێ شێوازێ گه‌نگه‌شه‌یى. ئه‌ڤ ڤه‌كۆلینه‌ سه‌ره‌تا ب كورتى باسێ پێشینه‌یا بكارهینانا شێوازێ گه‌نگه‌شه‌یى د شعرا كلاسیكییا رۆژهه‌لاتا ئیسلامى و ب تایبه‌ت شعرا فارسى دكه‌ت، پاشى چه‌وانییا گرنگیدانا (اعتصامى) ب شێوازێ گه‌نگه‌شه‌یى و وه‌رارا ڤى شێوازى د شعرێن وێدا دده‌ته‌ دیاركرن، ل داویێ ژى ب نموونه‌ڤه‌ رۆناهیێ دئێخیته‌ سه‌ر كاریگه‌رییا شێوازێ گه‌نگه‌شه‌ییێ (اعتصامى) لسه‌ر  شعرێن (مشه‌ختى)؛  هه‌ر ژ وه‌رگێرانێ بگره‌ هه‌تا هه‌رسكرنا ڤى شێوازى و بكارهینانا وێ ب ره‌نگه‌كێ تازه‌. ئه‌ڤ ڤه‌كۆلینه‌ لسه‌ر بناغه‌یێ ڤێ گریمانه‌یێ هاتییه‌ ئاڤاكرن كو  گه‌له‌ك ژ شعرێن (مشه‌ختى) به‌رهه‌مێ  پێكاریگه‌ربوونا وى ب شێوازێ گه‌نگه‌شه‌ییێ (اعتصامى)ینه‌ لێ هه‌مى لسه‌ر بناغه‌یێ لاساییكرن و كۆپیكرنه‌كا ده‌قاوده‌ق به‌رجسته‌ نه‌بووینه‌.

په‌یڤێن سه‌ره‌كى: شێوازێ گه‌نگه‌شه‌یى، كاریگه‌رى، اعتصامى، مشه‌ختى

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

سەرچاوەوەکان

زمانێ كوردى:

1-               مشه‌ختى، مه‌لاخه‌لیل (دیوان). به‌رگێ ئێكێ، به‌رهه‌ڤكرن: نه‌وزاد مشه‌ختى و كامه‌ران ابراهیم مشه‌ختى، سپیرێز، دهۆك، 2012.

2-               مشه‌ختى، مه‌لاخه‌لیل (دیوان)، به‌رگێ دوویێ، ده‌ستنووس.

3-               مشه‌ختى، محمد مه‌لاخه‌لیل. كووزرا په‌ندان ل شار و گوندان، ده‌ستنووس.

ب‌-             ب زمانێ فارسى:

• كتێب:

1-               هلال، محمد غنیمى. ادبیات تطبیقى، ترجمه‌: سید مرتضى آیت الله زاده شیرازى، انتشارت امیركبیر، تهران،1390.

2-               تفضلى، احمد. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به‌ كوشش ژاله‌ آموزگار، انتشارت سخن،1394،  تهران.

3-               سمیعى، احمد. نگارش و ویرایش، چاپ چهارم، انتشارات سمت، 1387، تهران.

4-               شمیسا، سیروس. انواع ادبى، انتشارات فردوسى، تهران،1386.

5-               داد، سیما. فرهنگ اصطلاحات ادبى، انتشارات مروارید، تهران، 1383.

6-               میرصادقى، میمنت. واژه‌نامه‌ هنر شاعرى، انتشارت مهناز،تهران،1379.

‌-                 دیوان:

7-               اعتصامى،پروین(دیوان). كوشش و توضیح: توفیق هـ.سوبحانى، چاپ پنجم، انتشارات احمدى، تهران، 1396.

‌-                 گۆڤار:

8-               خدایار، ابراهیم و الهامیان، مریم. قابلیتهاى نمایشى مناظره هاى منثور با رویكرد گفتگو محور، فصلنامه نقد ادبى، سال چهارم، شماره‌ 16، ص36

9-               ذاكرى، احمد و صمامى، مریم. بارقه‌ هاى از سبك مناظره‌ در ادبیات فارسى ایران (نظم)، فصلنامه‌ تخصصى نظم و نثر فارسى (بهار ادب)،  سال چهارم، شماره‌ دوم،  تابستان 1390، شماره‌ 12.

10-             اذكیایى، پرویز. منشأ مناظره‌ هاى ادبى(ایران باستان و میانرودان) نشریه‌ علمى فرهنگى گوهرگویا، انجمن ترویج زبان و ادب فارسى، دوره‌ 1، سال1، 1386.

11-             مقیاسى، حسن و فراهانى، سمیرا. بررسى تطبیقى درون مایه‌ مناظرات در اشعار احمد شوقى و پروین اعتصامى، دومین همایش ادبیات تطبیقى دانشگاه رازى، شهریور 1393.

12-             طلوعى آذر، عبدالله و امجدى، محى الدین.نشریه پژوهش هاى تطبیقى زبان و ادبیات ملل، سال 5، شماره 15، بهار 1398.

13-             بشردوست، مجتبى. در جستجوى نشابور، انتشارات ثالث، تهران، 1379.

14-             نوسر، مریم محمود. بررسى شگردهاى انتقادى در شعر پروین اعتصامى، نشریه‌ ادبیات پارسى معاصر، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، سال ششم، شماره‌ 1، بهار 1395.

15-             مشرف، مریم. مفهوم تجدد و نئوكلاسیك در دیوان پروین اعتصامى، پژوهشنامه‌ ادبیات تعلیمى، سال سوم، شماره‌ 11.

16-             محمدى بدر، نرگس و مهدى زاده‌، هاشم. تأملى در تحول مناظره از درخت آسوریك تا اشعار نیمایى، مجله فنون ادبى، سال هشتم، شماره‌ 2، پیایى 15،تابستان 1395.

17-             پورجوادى، نصرالله. مناظره شطرنج و نرد ( تصنیف حسام صراف خوارزمى)، مجله نامه‌ فرهنگستان، شماره‌ 6/4.

زمانێ عه‌ره‌بى:

1-               الهاشمى، احمد ،جواهر الادب، ط1،دار النشر استقلال، القم، 1366.

2-               حمزه‌، حسین عبد حسین.المناظرات فی ادب الجاحظ ـــ دراسه‌ فی المضمون ــ كتاب البخلا‌ء انموذجا،مجله‌ حولیه‌ المنتدى، عدد 5، 2010.

3-               وهبه‌، مجدی و المهندس، كامل ، معجم المصطلحات الادبیه‌ فی الللغة‌ و الفن، مكتبه‌ لبنان، بیروت، 1979.